Η κακοποίηση των ζώων αναβαθμίστηκε σε κακούργημα στην Ελλάδα το 2020. Σύμφωνα με τον Νόμο 4745/2020, που εγκρίθηκε το φθινόπωρο του ίδιου έτους, προβλέπονται έκτοτε αυστηρότερες ποινές για την κακοποίηση ζώων, με ποινή κάθειρξης έως και 10 έτη για σοβαρές περιπτώσεις. Η νομοθετική αυτή μεταρρύθμιση ήταν απόρροια της ευρύτερης κοινωνικής κατακραυγής για τα περιστατικά κακοποίησης ζώων και η ανάγκη για αποτελεσματικότερη αντιμετώπισή τους και για ευρύτερη προστασία των ζώων.

Γιατί κακούργημα

Αρκετές ήταν οι αντίθετες φωνές που ακούστηκαν κατά την περίοδο της μεταρρύθμισης του 2020 αναφορικά με την αναγωγή της κακοποίησης ζώων σε κακούργημα, υποδηλώνοντας ότι με αυτόν τον τρόπο η κακοποίηση των ζώων θα τιμωρείται αυστηρότερα από άλλα, πιο σοβαρά εγκλήματα.

Ωστόσο, αναγκαία κρίθηκε η μεταρρύθμιση, αφενός λόγω της ηθικής υποχρέωσης της πολιτείας και της κοινωνίας απέναντι στα ζώα και του ιδίου δικαιώματός τους στην ζωή και την ευζωία. Αφετέρου, διότι ολοένα εντονότερη γίνεται η συζήτηση για την σύνδεση της κακοποίησης των ζώων με άλλες παραβιωτικές και βίαιες συμπεριφορές, συμπεριλαμβανομένης της ενδοοικογενειακής βίας και της βίας κατά ατόμων.

«Κύκλος της βίας»

Μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι που επιδεικνύουν βία προς τα ζώα τείνουν να αναπτύσσουν ή να επιδεικνύουν παρόμοιες βίαιες συμπεριφορές και προς τους ανθρώπους. Η σύνδεση αυτή ονομάζεται «κύκλος της βίας» και αναφέρεται στη μεταφορά της επιθετικότητας από τα ζώα στους ανθρώπους, υποδηλώνοντας έναν κοινό ψυχολογικό μηχανισμό που ενισχύει την επιθετική συμπεριφορά.

Επιπλέον, το προφίλ των δραστών σε περιπτώσεις κακοποίησης ζώων μπορεί να περιλαμβάνει δείκτες αντικοινωνικών διαταραχών προσωπικότητας, ενισχύοντας την πιθανότητα ανάμειξης τους και σε άλλες μορφές εγκληματικότητας. Για τους λόγους αυτούς, η πρόληψη και η αντιμετώπιση της κακοποίησης των ζώων, πέραν του γεγονότος ότι δημιουργεί ένα προστατευτικό δίχτυ για τα ίδια τα ζώα, μπορεί επίσης να περιορίσει την ευρύτερη έκταση της εγκληματικής συμπεριφοράς.

Τα παραπάνω ρητά τονίζουν μάλιστα οι αρμόδιοι Εισαγγελείς του Αρείου Πάγου με σειρά Εγκυκλίων τους, με τελευταία την 17/2020, η οποία εκδόθηκε τον Οκτώβριο του 2020, όπου χαρακτηριστικά η αρμόδια Εισαγγελέας αναφέρει:

«Επισημαίνεται δε η σημασία και η σοβαρότητα των ως άνω θεμάτων που αφορούν στην προστασία των ζώων και η ιδιαίτερη επιμέλεια των αρμοδίων αρχών, για την αποτροπή περιπτώσεων κακοποίησης και βασανισμού ζώων, δεδομένου ότι συνδέεται η εκδήλωση αυτών των φαινομένων άμεσα και με την γενικότερη εκδήλωση εγκληματικότητας, αφού η σχέση κακοποίησης ζώων ειδικά με την παιδική κακοποίηση και όχι μόνο, είναι γνωστή και τεκμηριωμένη, από αρκετά χρόνια. Ειδικά στις ΗΠΑ τα εγκλήματα κατά των ζώων διερευνώνται με μεγάλη προσοχή και χρησιμοποιούνται ως εργαλείο ανίχνευσης κακοποίησης παιδιών και άλλων ευάλωτων ατόμων».

Τι θεωρείται κακοποίηση

Αρχικά, πρέπει να καταστεί σαφές ότι υπάρχουν δυο είδη κακοποίησης, η ενεργητική και η παθητική. Με τον όρο ενεργητική κακοποίηση εννοείται η με πράξεις και ενέργειες πρόκληση τραυματισμού, βασάνων ή θανάτωσης, όπως εξειδικεύεται από τον άρθρο 24 του νόμου 4830/2021 («ΑΡΓΟΣ»), σύμφωνα με το οποίο απαγορεύεται και τιμωρείται

▶ Α η κακοποίηση, η κακή και η βάναυση μεταχείριση οποιουδήποτε είδους ζώου, η μη σύννομη αναπαραγωγή, ο εκούσιος τραυματισμός με απλή σωματική βλάβη

▶ Β ο φόνος και ο βασανισμός των ζώων, με την εσκεμμένη πρόκληση έντονου σωματικού πόνου ή σωματικής εξάντλησης, επικίνδυνηςγια την υγεία τους, ιδίως με δηλητηρίαση, στραγγαλισμό, απαγχονισμό, πνιγμό, πρόκληση εγκαύματος, θερμοπληξία, ηλεκτροπληξία, κρυοπαγήματα, σύνθλιψη, ακρωτηριασμό (μη θεραπευτικό), πυροβολισμό (πρόκληση τραύματος ή θάνατος ζώου), ο εκούσιος τραυματισμός (βαριά, επικίνδυνη σωματική βλάβη), οι κυνομαχίες και κάθε είδους μάχες μεταξύ ζώων, η κτηνοβασία, η σεξουαλική κακοποίηση ζώου με χρήση αντικειμένων για τη σαδιστική ευχαρίστηση του δράστη και η εγκατάλειψη νεογέννητων ζώων.

Η έννοια της παθητικής κακοποίησης προκύπτει από τον νόμο 4830/2021 και εξειδικεύεται στην Εγκύκλιο 1/2013 του Εισαγγελέα Αρείου Πάγου, ως η πρόκληση πόνου, κακουχίας ή τραυματισμού δια της παραλείψεως ή της έκθεσης σε αντίξοες συνθήκες, όπως ενδεικτικά η έλλειψη καταλύματος ή το ακατάλληλο ή υγρό ή βρώμικο κατάλυμα, η μόνιμη αλυσόδεση, η ακατάλληλη ή ανεπαρκής τροφή, η έλλειψη νερού ή η παροχή βρώμικου και ακατάλληλου νερού, η μόνιμη παραμονή σε μπαλκόνια και ταράτσες, η έκθεση σε αντίξοες καιρικές συνθήκες, η μη φροντίδα για την κτηνιατρική περίθαλψη, τακτικό εμβολιασμό και αποπαρασίτωση, η έλλειψη καθημερινού περιπάτου, οι μη επιτρεπτές μέθοδοι εκπαίδευσης, η εργασία που δεν προβλέπεται για το είδος του ζώου και ο περιορισμός της φυσιολογικής κίνησης του ζώου.

Ιδιάζουσας μορφής κακοποίηση αποτελούν επίσης και η εγκατάλειψη ζώων, είτε πρόκειται για κατοικίδιο ζώο που καθίσταται πλέον «ανεπιθύμητο» και εγκαταλείπεται στον δρόμο, είτε για εγκατάλειψη τραυματισμένου ζώου μετά από τροχαίο ατύχημα και τιμωρείται αυστηρά, αλλά και η «συλλογή» ζώων, δηλαδή η υπερσυσσώρευση ζώων από κάποιον σε ένα σπίτι, γεγονός το οποίο κρίνεται τόσο από τον αριθμό των ζώων, αλλά κυρίως από τις συνθήκες οι οποίες επικρατούν και οι οποίες, ακριβώς λόγω του πολύ μεγάλου αριθμού ζώων και της αδυναμίας συντήρησής τους, γίνονται πλέον επιβλαβείς για τα ίδια τα ζώα.

Ο πλημμεληματικός ή κακουργηματικός χαρακτήρας των παραπάνω πράξεων οδηγεί σε αυστηρές ποινές, που φτάνουν στα έως και 10 έτη κάθειρξης, και στην επιβολή υψηλών διοικητικών προστίμων ύψους έως και 50.000 ευρώ. Ο ρόλος του Εισαγγελέα είναι επίσης καίριας σημασίας για την προστασία των ζώων και την καταπολέμηση των φαινομένων βίας κατά των ζώων καθώς, πέραν των αρμοδιοτήτων του, έχει επιπλέον την δυνατότητα να αφαιρεί προσωρινά ή οριστικά το ζώο από την κατοχή του παραβάτη περιστατικών κακοποίησης και να παραδίδει το ζώο στην φροντίδα καταφυγίου αδέσποτων ζώων, ενώ μπορεί και να απαγορεύσει την απόκτηση άλλου ζώου από τον παραβάτη.

Προστασία όλων των ζώων

Μια ιδιαιτερότητα του νόμου 4830/2021 αναφορικά με το κεφάλαιο της κακοποίησης είναι ότι, ενώ το σύνολο των διατάξεων του παραπάνω νόμου αναφέρεται στην πλειονότητά του στα ζώα συντροφιάς, στα κατοικίδια δηλαδή, οι διατάξεις για την κακοποίηση συγκεκριμένα εφαρμόζονται για όλα τα ζώα, αναδεικνύοντας και πάλι τη σημασία της προστασίας του ζωικού βασιλείου εν γένει, καθώς η προστασία της ζωής των ζώων είναι ζήτημα ηθικής, περιβαλλοντικής και κοινωνικής ευθύνης, τονίζοντας ότι όλα τα ζώα έχουν το δικαίωμα να ζουν χωρίς πόνο και εκμετάλλευση.

Έγινα μάρτυρας κακοποίησης ζώου, τι να κάνω;

Η κακοποίηση ζώων διώκεται αυτεπάγγελτα, δηλαδή η δίωξη ασκείται απευθείας από τον εισαγγελέα, χωρίς να απαιτείται η κατάθεση μήνυσης. Ωστόσο, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να καταγγέλλονται άμεσα τα περιστατικά κακοποίησης, είτε ενεργητικής είτε παθητικής, με τους ακόλουθους τρόπους:

— Κλήση στην Άμεση Δράση (100)

— Κλήση στην Γραμμή Προστασίας Ζώων (10410)

— Κλήση ή επιτόπια επίσκεψη στο αστυνομικό τμήμα της περιοχής (αναφορά στον Αξιωματικό Υπηρεσίας)

— Αποστολή e- E-mail στο αστυνομικό τμήμα, με την καταγγελία, αναλυτική περιγραφή του περιστατικού και όσα συνοδευτικά στοιχεία υπάρχουν διαθέσιμα.

— Ενημέρωση της τοπικής φιλοζωικής οργάνωσης, για περαιτέρω υποστήριξη στην καταγγελία.

— Καταγγελία στην Διεύθυνση Ηλεκτρονικού Εγκλήματος για περιπτώσεις διαδικτυακής κακοποίησης (ccu@cybercrimeunit.gov.gr).

Επώνυμη ή ανώνυμη καταγγελία;

Η καταγγελία για κάποιο περιστατικό κακοποίησης ζώου μπορεί να γίνει είτε επώνυμα είτε ανώνυμα, η επιλογή έγκειται στον καταγγέλλοντα. Ωστόσο, καλό είναι να γνωρίζει κανείς ότι μία ανώνυμη καταγγελία δεν δίνει τη δυνατότητα περαιτέρω παρακολούθησης της υπόθεσης, ενώ στην επώνυμη καταγγελία, ο καταγγέλων μπορεί να ζητά πληροφορίες για την εξέλιξη της υπόθεσης, να λαμβάνει αντίγραφα, να προσκομίζει νέα στοιχεία ή ακόμα και να παρίσταται ως μάρτυρας, εάν η υπόθεση φτάσει ενώπιον των Δικαστηρίων.

Τα νομικά εργαλεία για τον χειρισμό περιστατικών κακοποίησης ζώων υπάρχουν και κρίνονται επαρκή. Όμως, για να πει κανείς ότι έχουμε επιτύχει στην αντιμετώπιση του φαινομένου εν συνόλω, θα πρέπει: αφενός να εντατικοποιηθεί ο ελεγκτικός μηχανισμός, ο οποίος με ταχύτητα και αποτελεσματικότητα να μπορεί να εφαρμόζει την υπάρχουσα νομοθεσία, είτε στο βαθμό της πρόληψης, είτε στο βαθμό της τιμώρησης, και αφετέρου, θα πρέπει η Πολιτεία να εστιάσει στην ευαισθητοποίηση και την εκπαίδευση των πολιτών γύρω από την προστασία των ζώων, καθώς αυτό δεν είναι μόνο ζήτημα φιλοζωίας, αλλά και κοινωνικό ζήτημα - θεμελιώδης πυλώνας για τη δημιουργία μιας κοινωνίας που σέβεται τη ζωή σε όλες τις μορφές της.

Μέσω της εκπαίδευσης, καλλιεργείται η κατανόηση της σημασίας της βιοποικιλότητας, της ισορροπίας των οικοσυστημάτων και του ρόλου που διαδραματίζουν τα ζώα στο περιβάλλον μας και στη ζωή μας. Παράλληλα, η ευαισθητοποίηση ενισχύει την ενσυναίσθηση και τη συνειδητοποίηση ότι η καλή μεταχείριση των ζώων είναι όχι μόνο ηθική υποχρέωση αλλά και προϋπόθεση για μια βιώσιμη συνύπαρξη. Επενδύοντας σε αυτές τις αξίες, διαμορφώνονται ενεργοί πολίτες που αναλαμβάνουν δράση για την προστασία των ζώων, συμβάλλοντας στην οικοδόμηση ενός καλύτερου μέλλοντος για όλους.

Δημοσιεύθηκε στο ένθετο «Animall» των Παραπολιτικών