Όταν ένα ζευγάρι αποφασίζει να ακολουθήσει χωριστούς δρόμους και να μπει στην διαδικασία του διαζυγίου, αναμφίβολα ακολουθεί μια επίπονη περίοδος, όπου το ζευγάρι, όχι μόνο καλείται να διαχειριστεί την έντονη ψυχολογική φόρτιση και να απεμπλακεί συναισθηματικά από την έως τότε κοινή πορεία του, αλλά και να αντιμετωπίσει την άχαρη ρύθμιση ζητημάτων όπως η επιμέλεια, η διατροφή και η επικοινωνία τυχόν ανήλικων τέκνων, η μετοίκηση από την έως τότε οικογενειακή στέγη και ο διαμοιρασμός της ακίνητης και κινητής τους περιουσίας (έπιπλα, ηλεκτρικές συσκευές, προσωπικά είδη κλπ).

Νομικό Πλαίσιο

Παρά τα βήματα προόδου που έχουν σημειωθεί τα τελευταία χρόνια αναφορικά με τον τρόπο αντιμετώπισης των ζώων, και ειδικά των ζώων συντροφιάς, το ελληνικό δίκαιο και οι διατάξεις του Αστικού μας Κώδικα, εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τα ζώα ως κινητά, έμψυχα αντικείμενα, μέρος δηλαδή της κινητής περιουσίας ενός φυσικού προσώπου.

Ερώτημα γεννάται φυσικά, τί γίνεται με το κατοικίδιο της οικογένειας, όταν δύο άνθρωποι αποφασίζουν να χωρίσουν. Ποιος από τους δύο θα το κρατήσει;

Δεν αποκλείεται βέβαια να υπάρξει μια κοινή απόφαση από το ζευγάρι και να προκύπτει αβίαστα το ποιός από τους δύο θα παραμείνει ο κηδεμόνας του κατοικίδιου. Αν όμως υπάρχει διαφωνία ως προς αυτό το θέμα, είτε επειδή πράγματι και οι δύο αγαπούν τόσο πολύ το κατοικίδιο, ώστε να μην μπορούν να το αποχωριστούν, είτε ακόμα και όταν ο σκύλος γίνεται εργαλείο άσκησης συναισθηματικής πίεσης ή και εκδίκησης, τότε ίσως το πρώην ζευγάρι να πρέπει να στραφεί στον νόμο για να βρει τη λύση.

Ελληνική νομοθεσία

Το ελληνικό δίκαιο, δεν περιλαμβάνει ειδικότερες διατάξεις που να ρυθμίζουν την «επιμέλεια» του κατοικίδιου ζώου μετά την διακοπή του γάμου, έτσι, λοιπόν, η λύση θα βρεθεί στην εφαρμογή των διατάξεων του Οικογενειακού μας Δικαίου, που αφορούν την «κατανομή των κινητών», τις οποίες ο Έλληνας δικαστής θα εφαρμόσει αναλογικά.

Το άρθρο 1394 παρ. 1 του Α.Κ. προβλέπει ότι «σε περίπτωση διακοπής της συμβίωσης, ο καθένας από τους συζύγους δικαιούται να παραλάβει τα κινητά που του ανήκουν, ακόμη και αν τα χρησιμοποιούσαν και οι δύο ή και μόνος ο άλλος σύζυγος. Υποχρεούται όμως να παραχωρήσει στον άλλο σύζυγο τη χρήση των οικιακών αντικειμένων που του είναι απολύτως απαραίτητα για τη χωριστή του εγκατάσταση, αν το επιβάλλουν οι περιστάσεις για λόγους επιείκειας».

Παράλληλα, το άρθρο 1395 του Α.Κ. προβλέπει ότι «οι σύζυγοι κατανέμουν, σε περίπτωση διακοπής της συμβίωσης, τη χρήση των κινητών που ανήκουν και στους δύο, σύμφωνα με τις προσωπικές τους ανάγκες. Αν διαφωνούν, η κατανομή γίνεται από το δικαστήριο που μπορεί να επιδικάσει εύλογη αποζημίωση για τη χρήση που παραχωρεί».

Αρχικά, με το πρώτο εδάφιο του άρθρου 1394 Α.Κ. δημιουργείται ένα τεκμήριο υπέρ του «κηδεμόνα – ιδιοκτήτη» του ζώου (βλ. «δικαιούται να παραλάβει τα κινητά που του ανήκουν»). Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι, όποιος από τους πρώην συζύγους έχει προχωρήσει στη σήμανση του κατοικίδιου, όπως επιτάσσει το άρθρο 9 του Ν. 4839/2021, θεωρείται αυτοδικαίως κύριος του, επομένως είναι αυτός που θα έχει δικαίωμα να το αναλάβει μετά τη λύση της έγγαμης συμβίωσης.

Δεν είναι λίγες όμως οι περιπτώσεις ζώων συντροφιάς που δεν φέρουν σήμανση («τσιπ») ή ακόμα και περιπτώσεις όπου ο έτερος σύζυγος, προβάλλει τον ισχυρισμό ότι ο κύριος, βάσει σήμανσης, του κατοικίδιου, δεν είναι κατάλληλος να αναλάβει και να φροντίζει το ζώο. Τότε, είναι ζήτημα αποδείξεων και συνεκτίμησης στοιχείων, ώστε να κριθεί, πιθανώς μέσω της δικαστικής οδού, ποιος τελικά θα πρέπει να κρατήσει το κατοικίδιο ζώο.

Ο Ν. 4830/2021, μέσα από έναν «κατάλογο» υποχρεώσεων που οφείλουν να τηρούν οι κηδεμόνες ζώων συντροφιάς, βοηθά στη δημιουργία του προφίλ του σωστού κηδεμόνα και αποτελεί σημαντικό εργαλείο για τον δικαστή που θα κληθεί να κρίνει ποιος από τους δύο συζύγους είναι τελικά ο κατάλληλος ώστε να κρατήσει το κατοικίδιο ζώο. Μέσω της νομοθεσίας, ο δικαστής και οι αρχές έχουν στην διάθεσή τους χρήσιμες πληροφορίες για τα στοιχεία που θα πρέπει να προσέξουν και να συνεκτιμήσουν, ενώ προβλέπονται και διάφοροι δείκτες - «ενδείξεις νομής» του ζώου.

Μερικοί από αυτούς τους δείκτες είναι

▸ Σε ποιανού τα στοιχεία έχει γίνει η σήμανση του microchip και έχει εκδοθεί το βιβλιάριο υγείας του ζώου (κυρίως λαμβάνεται υπόψη η καταχώρηση σε προγενέστερο χρόνο του χωρισμού, ώστε να αποφεύγονται «επί τούτου», προσχηματικές καταχωρήσεις).

▸ Ποιος φροντίζει για τον καθημερινό περίπατο και άσκηση του ζώου.

▸ Ποιος φροντίζει για την διατροφή του ζώου, αγοράζει κατάλληλη τροφή, φροντίζει ώστε το ζώο να λαμβάνει επαρκή τροφή και καθαρό νερό.

▸ Ποιος μεριμνά για την κοινωνικοποίηση και την εκπαίδευση του ζώου.

▸ Ποιος έχει αναλάβει την ιατρική του φροντίδα, τις επισκέψεις στο κτηνίατρο και τον τακτικό εμβολιασμό και αποπαρασιτώσεις.

▸ Ποιός αγόρασε ή υιοθέτησε το κατοικίδιο ζώο, ποιανού απόφαση ήταν να έρθει το κατοικίδιο ζώο στη ζωή του ζεύγους.

Το ελληνικό δίκαιο, δεν περιλαμβάνει ειδικότερες διατάξεις που να ρυθμίζουν την «επιμέλεια» του κατοικίδιου ζώου μετά την διακοπή του γάμου, έτσι, λοιπόν, η λύση θα βρεθεί στην εφαρμογή των διατάξεων του Οικογενειακού μας Δικαίου.


Όλα τα παραπάνω στοιχεία, συνυπολογίζονται σε μια διαδικασία ενώπιον δικαστηρίου, το οποίο καλείται να αποφανθεί σχετικά με το ποιος από τους συζύγους θα διατηρήσει την κατοχή του κατοικιδίου. Προς τούτο, αξιοποιούνται μάλιστα όλα τα διαθέσιμα αποδεικτικά μέσα, όπως η εξέταση μαρτύρων και η προσκόμιση ένορκων βεβαιώσεων, με σκοπό τη διαμόρφωση μιας τεκμηρωμένης απόφασης το πρόσωπο που αποτελεί τον πραγματικό ή καταλληλότερο κηδεμόνα του ζώου.

Τόσο ο νομοθέτης όσο και ο δικαστής, δεν θα πρέπει να παραγνωρίζουν ότι τα ζώα είναι όντα που αναπτύσσουν ισχυρούς συναισθηματικούς δεσμούς με τους ανθρώπους τους


Έμψυχα όντα

Μέχρι τώρα, διαπιστώνουμε ότι η ελληνική νομοθεσία προσκολλάται στην αντιμετώπιση των κατοικίδιων ζώων ως έμψυχα αντικείμενα, ήτοι κινητά πράγματα. Η αλήθεια όμως είναι ότι, ένας σκύλος πιο πολύ μοιάζει με άνθρωπο, παρά με καρέκλα. Η στεγνή δηλαδή αντιμετώπιση των ζώων ως πράγματα, φαίνεται να χρήζει μεταρρυθμίσεων, κάτι που, δειλά – δειλά, δείχνει να υιοθετεί και η δικαστηριακή πρακτική. Η πρόσφατη νομολογία, κατευθύνεται ως προς μια περισσότερο ουσιαστική αντιμετώπιση του ζητήματος, λαμβάνοντας κυρίως υπόψη ποιος στην πραγματικότητα συμπεριφέρεται και έχει την πεποίθηση ότι είναι ο πραγματικός κύριος του ζώου, με ποιον έχει μεγαλύτερο συναισθηματικό δέσιμο και εξοικείωση το ζώο κλπ. Σταδιακά λοιπόν, οι δικαστές κατά την εφαρμογή της νομοθεσίας, φαίνεται να ακολουθούν τις κοινωνικές επιταγές και εξελίξεις και να προσεγγίζουν το ζήτημα με όλο και αυξανόμενη ευαισθησία, παρ’ ότι -ακόμα τουλάχιστον- δεν μπορούμε να μιλάμε για τα ζώα ως υποκείμενα δικαιωμάτων.


Τι ισχύει στην υπόλοιπη Ευρώπη

Σε γενικές γραμμές, τα ζώα αντιμετωπίζονται ως έμψυχα αντικείμενα και στις λοιπές χώρες της Ευρώπης. Κάποιες χώρες όμως, έχουν αρχίσει να κάνουν προοδευτικά βήματα και νομοθετούν συγκεκριμένα για τη ρύθμιση αυτού του ζητήματος.

Η αρχή έγινε στην Γαλλία, την Πορτογαλία και πιο πρόσφατα στην Ισπανία, όπου πλέον, λαμβάνεται σοβαρά υπόψη η ευημερία του ζώου και ο νόμος κάνει λόγο για «επιμέλεια» του ζώου ή ακόμα και για «κοινή επιμέλεια». Με βάση πρόσφατους νόμους, οι δικαστές είναι υποχρεωμένοι να αντιμετωπίζουν πλέον τα κατοικίδια ως πλάσματα που έχουν αισθήματα και όχι ως αντικείμενα που ανήκουν στον έναν ή τον άλλον σύντροφο.

Όπως αντίστοιχα συμβαίνει με την εξέταση του ζητήματος της επιμέλειας ή της κοινής επιμέλειας στα ανήλικα τέκνα του πρώην ζευγαρίου, έτσι πλέον και για τα κατοικίδια ζώα, το δικαστήριο πρέπει να λαμβάνει υπόψη τόσο την ευημερία του ζώου, όπως και τις ανάγκες αλλά και τις δυνατότητες της οικογένειας, κρίνοντας ποιος θα φροντίζει το κατοικίδιο ζώο, όχι μόνο με γνώμονα σε τίνος το όνομα είναι δηλωμένο το microchip, αλλά και με κριτήριο την ευζωία του ζώου.

Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας δικαστικής απόφασης, δικαστής στη Μαδρίτη Ισπανίας, χορήγησε κοινή επιμέλεια του σκύλου σε ανύπαντρο ζευγάρι που χώρισε, το οποίο προσέφυγε στη δικαιοσύνη για να κριθεί με ποιον πρέπει να μείνει το κατοικίδιο. Έτσι, το ζώο περνάει έναν μήνα με τον καθένα τους και αμφότεροι είναι νομικά υπεύθυνοι για αυτό.

Μπορεί με βάση την ισχύουσα νομοθεσία και νομολογία, η παραπάνω αντιμετώπιση να κρίνεται ως η νομικά ορθότερη, ωστόσο, η γνώμη μου είναι ότι, τόσο ο νομοθέτης όσο και ο δικαστής, δεν θα πρέπει να παραγνωρίζουν ότι τα ζώα είναι όντα που αναπτύσσουν ισχυρούς συναισθηματικούς δεσμούς με τους ανθρώπους τους. Έτσι λοιπόν, πράγματι, μπορεί τα στοιχεία του Α συζύγου να είναι στο microchip, αλλά ο Β σύζυγος να έχει αναπτύξει τόσο ισχυρό συναισθηματικό δέσιμο με το ζώο και να παρείχε τόσο μεγάλη φροντίδα σε αυτό, ώστε να κρίνεται τουλάχιστον άδικος ο χωρισμός τους.

Όσον αφορά την κοινή επιμέλεια, που όπως φαίνεται εισάγεται ολοένα και εντονότερα στην νομοθεσία και νομολογία Ευρωπαϊκών χωρών, είναι σίγουρα μια προσέγγιση που μπορεί να ικανοποιεί συναισθηματικά το ζευγάρι, όμως αν θέλουμε να συνυπολογίσουμε και την ευημερία του ζώου, αυτό θα πρέπει να γίνεται με μεγάλη σύνεση και σωστό τρόπο, ενδεχομένως και με την συμβουλή κάποιου εκπαιδευτή, ώστε να μην προκαλείται σύγχυση και αρνητικά, τελικά, συναισθήματα στο ζώο.

Δημοσιεύτηκε στο ένθετο «Animall» της εφημερίδας «Παραπολιτικά»