Δυτικά Βαλκάνια: Τα μαρμαρένια αλώνια για ΗΠΑ, Ρωσία, Ευρωπαϊκή Ένωση – Ο ρόλος της Ελλάδας και η Τουρκία
Στο έπος του Βασιλείου Διγενή Ακρίτα, το παλαιότερο λογοτεχνικό γραπτό μνημείο της δημώδους ελληνικής μεσαιωνικής γλώσσας, το οποίο από πολλούς θεωρείται ως το πρώτο έργο της νεοελληνικής λογοτεχνίας, ο φρουρός των βυζαντινών συνόρων δίνει μάχη μέχρι θανάτου με τον Χάροντα στα μαρμαρένια αλώνια.
Τα Δυτικά Βαλκάνια, τα μαρμαρένια αλώνια της ευρωπαϊκής ηπείρου αποτελούν εδώ και καιρό την γεωγραφική περιοχή στην οποία διεξάγεται μία αδιάκοπη μάχη επιρροής των μεγάλων δυνάμεων. Οι χώρες που προέκυψαν από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης –Σερβία, Κροατία, Μαυροβούνιο, Σκόπια, Κόσσοβο, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Σλοβενία– δημιούργησαν ένα μωσαϊκό κρατών με διαφορετικά χαρακτηριστικά.
Η προοπτική της ένταξης στο ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, αποτέλεσε για τις πολιτικές ελίτ αλλά και για μερίδα του πληθυσμού των χωρών ένα όνειρο και έναν στόχο. Οι δύο αυτοί στόχοι συναντούσαν διαχρονικά εμπόδια τα οποία σε συνδυασμό με τις ένοπλες συγκρούσεις και τους εμφύλιους πολέμους, καθιστούσαν τις χώρες δέσμιες μίας πραγματικότητας που έρχεται σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Πολιτική διαφθορά, κοινωνική οπισθοδρόμηση και οικονομική καχεξία είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά που μεγέθυναν την προσδοκία για την ευρωπαϊκή προοπτική, η οποία θα έφερνα πολιτική σταθερότητα και οικονομική ανάπτυξη.
Η παραπάνω προοπτική στο ευρωπαϊκό της σκέλος φαίνεται να έχει «θολώσει» για τα καλά, με την Ευρωπαϊκή Ένωση να εμφανίζεται διστακτική σε διεύρυνση μετά το 2013 αλλά και την αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας. Από την άλλη οι χώρες των δυτικών Βαλκανίων αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό την ενωμένη Ευρώπη, βλέποντας παράλληλα τη Ρωσία ως έναν αξιόπιστο εταίρο. Σε τρίτο επίπεδο, Ρωσία και ΗΠΑ διαγκωνίζονται για την επιρροή του ΝΑΤΟ στην περιοχή, με τη συμμαχία να αποδίδει μεγάλη σημασία.
Το ατλαντικό σκέλος φαινομενικά μοιάζει λυμένο με χώρες που βρίσκονται στα Δυτικά Βαλκάνια (Αλβανία, Μαυροβούνιο), στα Νότια Βαλκάνια (Ελλάδα, Σκόπια) και τα Ανατολικά Βαλκάνια (Βουλγαρία) να δημιουργούν ένα ΝΑΤΟϊκό τόξο και τη Ρωσία να ασκεί επιρροή εκτός από την περιοχή που βρίσκεται πέριξ της Σερβίας και σε όποια άλλη χώρα μπορεί.
Η διαρκής παρουσία της Ρωσίας
Τα Βαλκάνια είναι μία περιοχή που η Ρωσία διατηρεί ιστορικούς δεσμούς, ασκώντας διαχρονική επιρροή και δεν πρόκειται να αφήσει αδιαμαρτύρητα στην «αγκαλιά» του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η Μόσχα εδώ και δεκαετίες ασκεί επιρροή στις χώρες των Βαλκανίων και δη στη δυτική τους ακτή με το φάσμα της επιρροής της να μην περιορίζεται στον πολιτικό τομέα αλλά να εκτείνεται μέχρι τον οικονομικό, τον στρατιωτικό ακόμα και τον πολιτιστικό και τον θρησκευτικό.
Τελευταία προσπάθεια άσκησης επιρροής από τη Μόσχα ήταν η πανδημία του Covid-19 μέσω της αποστολής εμβολίων. Σε αντίθεση με την Ευρωπαϊκή Ένωση που έδειξε δυστοκία στην παράδοση εμβολίων ακόμα και στα κράτη μέλη της, απέτυχε να ασκήσει «διπλωματία» μέσω των εμβολίων σε αντίθεση με τη Μόσχα, η οποία έσπευσε να προμηθεύσει με δόσεις χώρες όπως Σερβία.
Οι ατυχείς χειρισμοί στην περίπτωση της πανδημίας προστέθηκαν στο γενικότερο κλίμα δυσπιστίας απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τις διαδικασίες διεύρυνσής της, όπως αποτυπώθηκαν και στη στάση της Βουλγαρίας απέναντι στα Σκόπια.
Όπως σημείωνε το πρακτορείο Reuters «Είναι ευρύτατα αποδεκτό πλέον στα δυτικά Βαλκάνια ότι οι πιθανότητες ένταξης μειώνονται και ότι οι ευρωπαϊκές φιλοδοξίες χάνονται κάπου ανάμεσα σε ένα δαιδαλώδες πλαίσιο προαπαιτουμένων και διαδικασιών».
Με δεδομένο ότι η Ρωσία ηττήθηκε με την ένταξη των Σκοπίων και του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ, η προσοχή της έχει στραφεί στη Σερβία, χώρα που ασκεί ισχυρή επιρροή και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Η πολυεθνική σύσταση της τελευταίας δημιουργεί ευαίσθητες ισορροπίες με τα ακραία σενάρια, τα οποία προωθεί και η Μόσχα, να ενισχύουν το σχέδιο διάσπασης της χώρας με την ταυτόχρονη δημιουργία μίας «Μεγάλης Σερβίας» σαφώς ενταγμένης στη σφαίρα επιρροής του Κρεμλίνου.
Η εκκλησιαστική διπλωματία του Πατριαρχείου Μόσχας
Ένας σημαντικός βραχίονας άσκησης επιρροής από την πλευρά της Ρωσίας, η οποία εξυπηρετεί τις πολιτικές επιδιώξεις του Κρεμλίνου, είναι η Ρωσική Εκκλησία. Το Πατριαρχείο Μόσχας ασκώντας, στα μέτρα του δυνατού, εκκλησιαστική διπλωματία στα χριστιανικά κράτη των δυτικών Βαλκανίων, επιχειρεί να έχει έναν μοχλό παρέμβασης. Οι σχέσεις με το Πατριαρχείο Σερβίας αλλά και οι παρεμβάσεις στην Εκκλησία του Μαυροβουνίου και η υπόθεση της αυτοκεφαλίας της «Μακεδονικής Ορθόδοξης Εκκλησίας» αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Ο ρόλος της Ελλάδας στα Δυτικά Βαλκάνια
Η Ελλάδα αποτελεί το σημείο από το οποίο εκκινεί ο δυτικός βαλκανικός διάδρομος με αποτέλεσμα να είναι στρατηγικός πυλώνας στην περιοχή των ευρύτερων Βαλκανίων, και ειδικά του δυτικού βαλκανικού διαδρόμου, με σημεία αναφοράς τόσο την Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και το ΝΑΤΟ. Η δραστηριοποίηση της Ελλάδας στα δυτικά Βαλκάνια δεν έχει μόνο πολιτικά χαρακτηριστικά αλλά εμπορικά, οικονομικά και πολιτιστικά καθώς είναι το μοναδικό αμιγώς χριστιανικό κράτος στην περιοχή που η Εκκλησία του δεν βρίσκεται στην επιρροή του Πατριαρχείου Μόσχας.
Ο στρατηγικός ρόλος της Ελλάδας δομείται σε 5 άξονες. Το εμπόριο, την ενέργεια και τους αγωγούς, την άμυνα και την ασφάλεια, την αντιτρομοκρατική πολιτική και, τέλος, την καλλιέργεια συνθηκών καλής γειτονίας.
Όλα τα παραπάνω συνηγορούν στον χαρακτηρισμό της Ελλάδας ως σημείου αναφοράς στην περιοχή, όπως φαίνεται και από τις επαφές Μητσοτάκη και Δένδια τους τελευταίους μήνες. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης τον περασμένο μήνα συναντήθηκε μεταξύ άλλων με την πρωθυπουργό της Σερβίας, Ανα Μπρνάμπιτς, με τον πρωθυπουργό του Μαυροβουνίου, Ζντράβκο Κριβόκαπιτς καθώς και με τον Σκοπιανό ομόλογό του Ζόραν Ζάεφ.
Τη θέση της Ελλάδας και το διακύβευμα για την περιοχή ανέλυσε ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Δένδιας, επισκεπτόμενος την Πρίστινα. Κατά τη διάρκεια της συνάντησής του με την αναπληρώτρια πρωθυπουργό και υπουργό Εξωτερικών και Διασποράς του Κοσόβου, Ντονίκα Γκερβάλα-Σβαρζ μετέφερε το μήνυμα πως η Ελλάδα με συνέπεια, εδώ και δύο δεκαετίες, υποστηρίζει την ένταξη των Δυτικών Βαλκανίων στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ο επικεφαλής της ελληνικής διπλωματίας επισήμανε με νόημα: «Το κάνουμε αυτό, όχι από ίδιον όφελος, αλλά βάσει της σταθερής πεποίθησης ότι αυτή η περιοχή πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Δεν πρέπει να επιτρέψουμε σε άλλες δυνάμεις να υπονομεύσουν την εύθραυστη σταθερότητα της περιοχής μας, προσπαθώντας να δημιουργήσουν σφαίρες επιρροής ή να εδραιωθούν επικαλούμενοι πολιτιστικούς, ιστορικούς ή θρησκευτικούς συσχετισμούς».
Η Τουρκία και τα Δυτικά Βαλκάνια
Η τελευταία φράση του Νίκου Δένδια αποκρυσταλλώνει και την αντίληψη που υπάρχει στην Αθήνα και τις περισσότερες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες για τον τρόπο που κινείται η Τουρκία.
Επιχειρώντας να δώσει σάρκα και οστά στο νέο-οθωμανικό όραμα του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, η Τουρκία επιχειρεί να ασκήσει παρεμβατική πολιτική σε μία περιοχή την οποία θεωρεί ζωτικό χώρο από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. «Σερβία, Μαυροβούνιο, Βόρεια Μακεδονία, Αλβανία, Βοσνία Ερζεγοβίνη και Κόσσοβο τελούσαν επί μακρόν υπό την κυριαρχία των Οθωμανών, κάτι που φαίνεται και στα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα στην περιοχή. Η Άγκυρα, ωστόσο, βλέπει κι άλλα ιστορικά και θρησκευτικά σημεία επαφής με τις έξι αυτές χώρες» ανέφερε χαρακτηριστικά σε ανάλυσή του το Spiegel.
Η Τουρκία επενδύει στις χώρες των Βαλκανίων όχι μόνο σε έργα υποδομής, όπως νοσοκομείο στην Αλβανία και διαχείριση αεροδρομίου στην Πρίστινα, τέμενος στη Βοσνία Ερζεγοβίνη όπως και σε όλες τις περιοχές που ζουν μουσουλμανικοί πληθυσμοί.
Η Τουρκία, χωρίς να μπορεί να υποστηρίξει εκτεταμένη οικονομική διπώματία, ή «σκληρή» παραδοσιακή ισχύ, επενδύει στην ήπια ισχύ με αναφορά σε πολιτιστικούς και θρησκευτικούς δεσμούς, προσπαθώντας να αναδειχθεί σε προστάτιδα δύναμη των μουσουλμάνων της περιοχής, επενδύοντας στα θρησκευτικά και όχι τα εθνοτικά χαρακτηριστικά.
Το παράδοξο στη στάση της Τουρκίας είναι ότι επίσημα υποστηρίζει την ευρωατλαντική πορεία της περιοχής, ως κράτος μέλος του ΝΑΤΟ και υπό ένταξη χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στην πραγματικότητα όμως λειτουργεί διασπαστικά και με μοναδικό γνώμονα την εξυπηρέτηση των δικών της συμφερόντων.
