Σχεδόν 26 χρόνια µετά τη Συµφωνία του Ντέιτον, που τερµάτισε τον Εµφύλιο της πρώην Γιουγκοσλαβίας, και τριάµισι χρόνια µετά την υπογραφή της Συµφωνίας των Πρεσπών, η βαλκανική χερσόνησος µπαίνει εκ νέου σε φάση µεγάλης αβεβαιότητας. Μια σειρά από εσωτερικές πολιτικές κρίσεις, οι µόνιµες εθνοτικές αντιπαραθέσεις, που θάφτηκαν προσωρινά κάτω από την επιφάνεια, αλλά δεν έσβησαν ποτέ, καθώς και η έκρηξη της πανδηµίας του κοροναϊού αναζωπυρώνουν τις υπάρχουσες εντάσεις σε αυτή την εύφλεκτη γωνιά του πλανήτη.
Oι κρίσεις έχουν αυξηθεί τους τελευταίους µήνες στα ∆υτικά Βαλκάνια και οι επόµενες εβδοµάδες φαίνονται δύσκολες για όλη την περιοχή. Στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ο ηγέτης των Σερβοβόσνιων, Μίλοραντ Ντόντικ, απειλεί να αποσυρθεί από τους «ευαίσθητους» κρατικούς θεσµούς -περιλαµβανοµένου και του στρατού που δηµιουργήθηκε τα τελευταία 25 χρόνια µε διεθνή βοήθεια- και να ανασυστήσει σερβική δύναµη. Στη Βόρεια Μακεδονία, ο πρωθυπουργός Ζόραν Ζάεφπαραιτήθηκε, µε αποτέλεσµα να δηµιουργηθεί ένα ρευστό σκηνικό. Στο Μαυροβούνιο, τα µέλη του κυβερνητικού συνασπισµού βρίσκονται σε διαµάχη. Και στο Κοσσυφοπέδιο, το σερβικό κόµµα Σέρπσκα Λίστα µιλάει για έξοδο από τους κρατικούς θεσµούς. Στη Σερβία, την ίδια ώρα, αφθονούν όλα τα δεινά, µε τις περισσότερες διαµαρτυρίες επί του παρόντος να επικεντρώνονται σε µια ιδιότυπη µάχη που µαίνεται στους δρόµους του Βελιγραδίου.
Στο επίκεντρο της σύγκρουσης βρίσκονται γκράφιτι που απεικονίζουν τον Σέρβο εγκληµατία πολέµου Ράτκο Μλάντιτς. Από τη µία, ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωµάτων απαιτούν να σβηστούν οι τοιχογραφίες που δοξάζουν τον καταδικασµένο από το ∆ιεθνές Ποινικό ∆ικαστήριο της Χάγης Σέρβο πρώην στρατηγό. Και, από την άλλη, οι Σέρβοι εθνικιστές περιφρουρούν τα «σύµβολα» και δοξάζουν τα εγκλήµατα του Μλάντιτς.
Κοινός παρονοµαστής η συστηµική διαφθορά και η έλλειψη αξιοπιστίας των πολιτικών παραγόντων, που επηρεάζουν τη λειτουργία των κρατικών θεσµών, όπως δήλωσε και ο ειδικός απεσταλµένος των ΗΠΑ για τα ∆υτικά Βαλκάνια, Γκάµπριελ Εσκοµπάρ, σε συνέντευξή του στο κροατικό πρακτορείο ειδήσεων Hina.
Μέσα στο πλαίσιο αυτό, Ρωσίακαι Κίναχρησιµοποιούν τη διαφθορά ως τρόπο επηρεασµού των κρατικών θεσµών στην περιοχή. Οπως έχει δηλώσει επανειληµµένα ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, τα αυταρχικά κράτη χρησιµοποιούν τη «στρατηγική διαφθορά» ως µέσο εξαναγκασµού, υπονοµεύοντας το κοινωνικό συµβόλαιο και την εµπιστοσύνη του κοινού στους θεσµούς - και κάνοντας ακόµα χειρότερη την κακή διακυβέρνηση στην περιοχή. Για τους απλούς πολίτες των Βαλκανίων, η διαφθορά παραµένει το τρίτο σηµαντικότερο πρόβληµα στη χώρα τους µετά την ανεργία και την οικονοµική κατάσταση. Η καταπολέµηση της διαφθοράς και του οργανωµένου εγκλήµατος έχει γίνει ο λόγος ύπαρξης των κοµµάτων της αντιπολίτευσης σε όλη την περιοχή, ανεξάρτητα από την ιδεολογία τους, καθώς τα κράτη «καταπατούν» τα µέσα ενηµέρωσης, τη ∆ικαιοσύνη, την οικονοµία και τις δηµόσιες υπηρεσίες, όπως η υγειονοµική περίθαλψη. Ως αποτέλεσµα, η µετανάστευση από τα ∆υτικά Βαλκάνια συνεχίζει να αυξάνεται.
Εμπόδια στην διαδικασία διεύρυνσης της ΕΕ
Είναι προφανές ότι η διαδικασία διεύρυνσης της Ε.Ε. έχει κολλήσει και η κατάσταση θα παραµείνει στάσιµη για κάποιο χρονικό διάστηµα. Η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση σήµαινε κάποτε ότι θα επιλυθούν, µεταξύ άλλων, τα ζητήµατα κακής διακυβέρνησης, που µαστίζουν τα ∆υτικά Βαλκάνια, καθώς και ότι θα αποτελέσει εγγύηση ασφάλειας µετά το χάος που επικράτησε στην περιοχή πριν από ένα τέταρτο του αιώνα.
Τα πρόσφατα βέτο των κρατών-μελών στις ενταξιακές συνομιλίες καταδεικνύουν την απροθυμία και την αδυναμία της Ε.Ε. να ενσωματώσει τα Δυτικά Βαλκάνια
Ωστόσο, σηµαντικός αριθµός κρατών µελών της Ε.Ε. είναι πλέον εµφανώς απρόθυµα να κάνουν αναφορά στη διεύρυνση στα επίσηµα έγγραφα του Συµβουλίου της Ενωσης. Τα πρόσφατα βέτο των κρατών-µελών στις ενταξιακές συνοµιλίες καταδεικνύουν την απροθυµία και την αδυναµία της Ε.Ε. να ενσωµατώσει τα ∆υτικά Βαλκάνια – και φαίνεται ότι τόσο οι πολίτες όσο και οι πολιτικοί στην περιοχή έχουν λάβει το µήνυµα. Το Balkan Barometer του 2021 έδειξε ότι το ένα τρίτο των Σέρβων, των Βοσνίων και των Σκοπιανών δεν αναµένει ότι η ένταξη θα γίνει.
Σε αυτό το κενό, οι εθνικιστικές ιδέες, οι αποσχιστικές, επικίνδυνες τάσεις και οι µεγαλοϊδεατισµοί εισχωρούν εύκολα. Και οι έρευνες που διεξήγαγε το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο φέτος το καλοκαίρι επιβεβαιώνουν ότι οι άνθρωποι στη Σερβία έχουν έντονα αρνητική άποψη για την Ε.Ε. Σε µεγάλο βαθµό θεωρούν το πολιτικό σύστηµα της Ενωσης κατεστραµµένο και τη διαχείριση της πανδηµίας αναποτελεσµατική. Μεγαλύτερη εκτίµηση έχουν για την ηγεσία της χώρας τους, ενώ βλέπουν τη Ρωσία και την Κίνα ως βασικούς συµµάχους, µε 94% και 91% υποστήριξη, αντίστοιχα.
