Αντικρουόμενες είναι οι απόψεις που διατυπώνονται αναφορικά με την απόφαση της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας υπό τον Μητροπολίτη Ονούφριο να αυτονομηθεί από το Πατριαρχείο Μόσχας.

Εκτός από την άποψη ότι αποτελεί μία ήττα για την Ρωσική Εκκλησία, η οποία εμφανίζεται να χάνει έναν ακόμα σύμμαχο λόγω της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία και του πολέμου που μαίνεται από τις 24 Φεβρουαρίου, διατυπώνεται και μία ακόμα άποψη.

Σύμφωνα με αυτήν πρόκειται για μία αυτονόμηση η οποία είναι απλά τυπική και μόνο στα χαρτιά, η οποία γίνεται για άλλους λόγους την ώρα που η πνευματική ενότητα Ρωσίας-Ουκρανίας δεν διαταράσσεται και το αφήγημα του «Ρωσικού κόσμου» (Russkii mir) παραμένει συμπαγές και αδιάρρηκτο. Παράλληλα υποστηρίζεται ότι ήταν σε πλήρη συμφωνία Μητροπολίτη Ονουφρίου και Πατριάρχη Μόσχας Κύριλλου.

Οι βασικοί άξονες της συγκεκριμένης άποψης είναι αφενός ότι στην ανακοίνωση δεν γίνεται καμία καταδίκη ή έστω αναφορά στον Βλαντιμίρ Πούτιν που διεξάγει τον πόλεμο εδώ και τρεις μήνες και γίνεται λόγος για συνέχιση των διαπραγματεύσεων έτσι ώστε να βρεθεί κοινός τόπος συμφωνίας και αφετέρου ότι τίθενται συγκεκριμένοι όροι από την πλευρά της ρωσόφιλης Ουκρανικής Έκκλησίας προς την αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας που προσομοιάζουν σε όρους πλήρους παράδοσης.

Συγκεκριμένα:
  • να σταματήσει η κατάληψη εκκλησιών και οι αναγκαστικές μεταφορές ενοριών της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας.
  • να συνειδητοποιήσουν ότι το κανονικό τους καθεστώς, όπως κατοχυρώνεται στο «Καταστατικό της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας», είναι στην πραγματικότητα μη αυτοκέφαλο και σημαντικά κατώτερο από τις ελευθερίες και τις ευκαιρίες για την υλοποίηση των εκκλησιαστικών δραστηριοτήτων που παρέχονται από το Καταστατικό της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας .
  • να επιλυθεί το ζήτημα της κανονικότητας της ιεραρχίας της, διότι για την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, όπως και για τις περισσότερες Τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες, είναι προφανές ότι για να αναγνωριστεί η κανονικότητα της ιεραρχίας είναι απαραίτητο να αποκατασταθεί η αποστολική διαδοχή των επισκόπων της.

Η «χλιαρή» αντίδραση του Μητροπολίτη Βολοκολάμσκ Ιλαρίωνα

Ο πρόεδρος του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων (ΤΕΕΣ) του Πατριαρχείου Μόσχας Μητροπολίτης Βολοκολάμσκ Ιλαρίωνας, σχολιάζοντας την απόφαση της Ουκρανικής Εκκλησίας όχι μόνο δεν εξαπέλυσε επίθεση, όπως θα περίμεναν όλοι να κάνει αλλά απέδωσε την απόφαση σε εξωτερικές πιέσεις. «Όσα συμβαίνουν στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία πρέπει να εκληφθούν στο πλαίσιο της ασκούμενης πρωτοφανούς πιέσεως σε αυτήν» εκτίμησε ενώ ανέφερε χαρακτηριστικά: «Υπάρχει η γνώμη ότι η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία διαχωρίσθηκε από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Δεν ισχύει αυτό. Καμία δήλωση σχετικά με τον διαχωρισμό από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία δεν υπήρξε. Δεν υπήρξε δήλωση ότι η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία απέκτησε κάποιο νέο καθεστώς, τουναντίον, για άλλη μια φορά επιβεβαίωσε ότι απολαμβάνει καθεστώς ανεξαρτησίας και αυτοτέλειας, που της δόθηκε ήδη από το 1990».

Η ρητορική του Πατριαρχείου Μόσχας στην απόφαση της Ιεράς Συνόδου της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας

Το 9ο σημείο της απόφασης της Συνόδου αποτελεί ουσιαστικά μία αναπαραγωγή των επιχειρημάτων που προβάλλονται από τη Μόσχα. Επαναλαμβάνονται οι κατηγορίες προς το Φανάρι και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος αποκαλείται απλά Πατριάρχης Βαρθολομαίος κατά την πάγια τακτική της Μόσχας. Την ίδια ώρα γίνεται αναπαραγωγή της ρωσικής ρητορικής περί σχίσματος ενώ εξαπολύεται επίθεση και στην αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας.

Τα δύο νομοσχέδια για να τεθεί εκτός νόμου η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία – Πατριαρχείο Μόσχας

Το «βελούδινο διαζύγιο» της φιλορωσικής Ουκρανικής Εκκλησίας με το Πατριαρχείο Μόσχας ερμηνεύεται από ορισμένους ως ένας εύσχημος τρόπος για να μην τεθεί εκτός νόμου η φιλορωσική Εκκλησία της Ουκρανίας, κάτι που θα είχε ως αποτέλεσμα να περιέλθουν στην κυριότητα του ουκρανικού κράτους εκκλησίες, μοναστήρια και συνολικά η περιουσία της Εκκλησίας. Το σενάριο να τεθεί εκτός νόμου η φιλορωσική Εκκλησία της Ουκρανίας ήταν υπαρκτό και μάλιστα είχε πάρει και τη μορφή νομοθετικών πρωτοβουλιών τον Μάρτιο.

Το νομοσχέδιο της 26ης Μαρτίου υπό τον τίτλο «Σχέδιο νόμου για τροποποίηση του νόμου “για την ελευθερία της συνείδησης και τις θρησκευτικές οργανώσεις” προκειμένου να απαγορευθούν οι δραστηριότητες θρησκευτικών οργανώσεων που ανήκουν σε δομή το Κέντρο Διοίκησης της οποίας βρίσκεται εκτός Ουκρανίας, σε κράτος που αναγνωρίζεται πως διεξήγαγε στρατιωτική επίθεση κατά της Ουκρανίας ή/και κατέλαβε προσωρινά τμήμα του εδάφους της» είχε κατατεθεί από βουλευτές του κυβερνητικού κόμματος «Υπηρέτης του Λαού» του Βολοντιμίρ Ζελένσκι αλλά και του αντιπολιτευόμενου κόμματος «Φωνή».

Είχε προηγηθεί στις 22 Μαρτίου νομοσχέδιο με τον τίτλο «Σχέδιο νόμου για την απαγόρευση του Πατριαρχείου Μόσχας στην επικράτεια της Ουκρανίας» από τη βουλευτή Οξάνα Σαβτσούκ που πρόσκειται στο ακροδεξιό κόμμα Σβόμποντα (Ελευθερία). «Ελπίζω ότι τώρα, δεδομένης της κατάστασης, το νομοσχέδιο θα εγκριθεί. Είναι θέμα εθνικής ασφάλειας» είχε σχολιάσει τότε ο εκπρόσωπος του Σβόμποντα, Όλεγκ Βέρες.

Η φαινομενική αυτονόμηση του Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας από το Πατριαρχείο Μόσχας ουσιαστικά εξουδετερώνει το επιχείρημα που οδήγησε στην κατάθεση των δύο παραπάνω νομοσχεδίων.