Ρωσική Εκκλησία: Καταρρέει το αφήγημα της υποστήριξης των Ρώσων στο Πατριαρχείο Μόσχας
Τι προκύπτει από μελέτη του Ινστιτούτου Κοινωνικοπολιτικών Σπουδών της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών
Γιωργος Νοκος
Μελέτη του Ινστιτούτου Κοινωνικοπολιτικών Σπουδών της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών αλλάζει την εικόνα που υπάρχει για το Πατριαρχείο Μόσχας, την εμπιστοσύνη που υπάρχει από τους κατοίκους της ρωσικής πρωτεύουσας καθώς και την εικόνα που προκύπτει για τις σχέσεις Εκκλησίας-κράτους στη Ρωσία.
Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη μελέτη, από το 2015 μέχρι το 2021 σημειώνεται μία πτώση| στα ποιοτικά στοιχεία. Ο αριθμός των κατοίκων της Μόσχας που εμπιστεύονται τη Ρωσική Εκκλησία μειώθηκε από 55% το 2015 σε 28% το 2021. Μεταξύ των πιστών, η εμπιστοσύνη κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου μειώθηκε από 72% σε 43% ενώ σημαντική είναι η πτώση και μεταξύ του πληθυσμού που δεν δηλώνει κοντά στη θρησκεία από 15% σε 5%. Τα παραπάνω ποσοστά καταρρίπτουν το ευρέως διαδεδομένο ρωσικό αφήγημα για το «λαοφιλές» Πατριαρχείο Μόσχας και τη δημοφιλία του μεταξύ των Ρώσων¨.
Η κατάρρευση της εμπιστοσύνης, σύμφωνα πάντα με τη μελέτη, οφείλεται σε πέντε λόγους. Πρώτον, η άφιξη πολλών Ρώσων στην εκκλησία στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990 συνδέθηκε με την επιθυμία να βρουν υποστήριξη σε έναν ταχέως μεταβαλλόμενο κόσμο. Οι σοβιετικοί άρχισαν να αναζητούν μια εναλλακτική λύση - ευτυχώς, ήταν κοντά, επιπλέον, είχε τις ρίζες της στην ιστορία και ο ερχομός στην εκκλησία έπαψε να συνδέεται με ελάχιστους κινδύνους. Ένας σύγχρονος Ρώσος - ειδικά ένας νέος - βασίζεται περισσότερο στις δικές του δυνάμεις και αν αναζητά υποστήριξη, τότε στο άμεσο περιβάλλον του. Το αν θα έρθει στην εκκλησία σε εύθετο χρόνο είναι ένα μεγάλο ερώτημα.
Δεύτερον, σε μια καταναλωτική κοινωνία, ειδικά σε συνθήκες οικονομικής στασιμότητας, οι θρησκευτικές ανάγκες καταλαμβάνουν μια σχετικά μέτρια θέση στην ιεράρχηση των αναγκών. Στη ρωσική κοινωνία εντοπίζεται ένα είδος «εξορθολογισμού» των στάσεων απέναντι στην εκκλησία, η οποία γίνεται αντιληπτή όλο και λιγότερο ως ιερός θεσμός και όλο και περισσότερο ως ένα είδος τομέα υπηρεσιών. Αποτέλεσμα είναι, οι Ρώσοι να αναλώνονται σε μέτριες θρησκευτικές ανάγκες όπως η αγορά φθηνών εριών και η οικονομικές εκπτώσεις στο θρησκευτικό σκέλος τελετών όπως ο γάμος ή η βάπτιση παρά το κοινωνικό σκέλος, όπως το γαμήλιο γλέντι ή το τραπέζι της βάφτισης.
Τρίτον, η εξιδανικευμένη εικόνα της Εκκλησίας έχει εκλείψει. Η Εκκλησία έχει χάσει την εικόνα ενός «μάρτυρα» και «διωκόμενου» σε ένα σημαντικό μέρος της κοινωνίας, η οποία διαμορφώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1980 μετά τα αποτελέσματα της σοβιετικής περιόδου και η ισχυρή πίστωση εμπιστοσύνης του παρελθόντος έχει πλέον εξαντληθεί. Η εικόνα της «ηθικής εξουσίας» παρεμποδίζεται από δημοσιεύματα για μια «πλούσια εκκλησία».
Τέταρτον, η αποπροσωποποίηση της εκκλησίας σε επίπεδο βάσης. Το 2016, το Πανεπιστήμιο του Αγ. Τύχωνος πραγματοποίησε μια μελέτη μεταξύ κατοίκων της ανατολικής Μόσχας την περίοδο του Πάσχα. Το 47% των ερωτηθέντων δεν γνώριζε ιερέα στον οποίο θα μπορούσε να απευθυνθεί για συμβουλές σε μια δύσκολη κατάσταση ζωής και το 54% δεν είχε στραφεί ποτέ σε ιερέα για ζωτικά θέματα. Μόνο το 30% αυτοαποκαλούνταν ενορίτες αυτού του ναού.
Πέμπτον, υπάρχει και ένας πολιτικός παράγοντας. Η εκκλησία εκλαμβάνεται ως σύμμαχος του κράτους, εκτός από την προώθηση των δικών της συμφερόντων. Αποτέλεσμα είναι μεγάλο ποσοστό κατοίκων της Μόσχας να αντιμετωπίζει τη Ρωσική Εκκλησία ως «βραχίονα» του κράτους και η πλειονότητα των νέων να αποξενώνεται από το Πατριαρχείο Μόσχας.
Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη μελέτη, από το 2015 μέχρι το 2021 σημειώνεται μία πτώση| στα ποιοτικά στοιχεία. Ο αριθμός των κατοίκων της Μόσχας που εμπιστεύονται τη Ρωσική Εκκλησία μειώθηκε από 55% το 2015 σε 28% το 2021. Μεταξύ των πιστών, η εμπιστοσύνη κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου μειώθηκε από 72% σε 43% ενώ σημαντική είναι η πτώση και μεταξύ του πληθυσμού που δεν δηλώνει κοντά στη θρησκεία από 15% σε 5%. Τα παραπάνω ποσοστά καταρρίπτουν το ευρέως διαδεδομένο ρωσικό αφήγημα για το «λαοφιλές» Πατριαρχείο Μόσχας και τη δημοφιλία του μεταξύ των Ρώσων¨.
Η κατάρρευση της εμπιστοσύνης, σύμφωνα πάντα με τη μελέτη, οφείλεται σε πέντε λόγους. Πρώτον, η άφιξη πολλών Ρώσων στην εκκλησία στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990 συνδέθηκε με την επιθυμία να βρουν υποστήριξη σε έναν ταχέως μεταβαλλόμενο κόσμο. Οι σοβιετικοί άρχισαν να αναζητούν μια εναλλακτική λύση - ευτυχώς, ήταν κοντά, επιπλέον, είχε τις ρίζες της στην ιστορία και ο ερχομός στην εκκλησία έπαψε να συνδέεται με ελάχιστους κινδύνους. Ένας σύγχρονος Ρώσος - ειδικά ένας νέος - βασίζεται περισσότερο στις δικές του δυνάμεις και αν αναζητά υποστήριξη, τότε στο άμεσο περιβάλλον του. Το αν θα έρθει στην εκκλησία σε εύθετο χρόνο είναι ένα μεγάλο ερώτημα.
Δεύτερον, σε μια καταναλωτική κοινωνία, ειδικά σε συνθήκες οικονομικής στασιμότητας, οι θρησκευτικές ανάγκες καταλαμβάνουν μια σχετικά μέτρια θέση στην ιεράρχηση των αναγκών. Στη ρωσική κοινωνία εντοπίζεται ένα είδος «εξορθολογισμού» των στάσεων απέναντι στην εκκλησία, η οποία γίνεται αντιληπτή όλο και λιγότερο ως ιερός θεσμός και όλο και περισσότερο ως ένα είδος τομέα υπηρεσιών. Αποτέλεσμα είναι, οι Ρώσοι να αναλώνονται σε μέτριες θρησκευτικές ανάγκες όπως η αγορά φθηνών εριών και η οικονομικές εκπτώσεις στο θρησκευτικό σκέλος τελετών όπως ο γάμος ή η βάπτιση παρά το κοινωνικό σκέλος, όπως το γαμήλιο γλέντι ή το τραπέζι της βάφτισης.
Τρίτον, η εξιδανικευμένη εικόνα της Εκκλησίας έχει εκλείψει. Η Εκκλησία έχει χάσει την εικόνα ενός «μάρτυρα» και «διωκόμενου» σε ένα σημαντικό μέρος της κοινωνίας, η οποία διαμορφώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1980 μετά τα αποτελέσματα της σοβιετικής περιόδου και η ισχυρή πίστωση εμπιστοσύνης του παρελθόντος έχει πλέον εξαντληθεί. Η εικόνα της «ηθικής εξουσίας» παρεμποδίζεται από δημοσιεύματα για μια «πλούσια εκκλησία».
Τέταρτον, η αποπροσωποποίηση της εκκλησίας σε επίπεδο βάσης. Το 2016, το Πανεπιστήμιο του Αγ. Τύχωνος πραγματοποίησε μια μελέτη μεταξύ κατοίκων της ανατολικής Μόσχας την περίοδο του Πάσχα. Το 47% των ερωτηθέντων δεν γνώριζε ιερέα στον οποίο θα μπορούσε να απευθυνθεί για συμβουλές σε μια δύσκολη κατάσταση ζωής και το 54% δεν είχε στραφεί ποτέ σε ιερέα για ζωτικά θέματα. Μόνο το 30% αυτοαποκαλούνταν ενορίτες αυτού του ναού.
Πέμπτον, υπάρχει και ένας πολιτικός παράγοντας. Η εκκλησία εκλαμβάνεται ως σύμμαχος του κράτους, εκτός από την προώθηση των δικών της συμφερόντων. Αποτέλεσμα είναι μεγάλο ποσοστό κατοίκων της Μόσχας να αντιμετωπίζει τη Ρωσική Εκκλησία ως «βραχίονα» του κράτους και η πλειονότητα των νέων να αποξενώνεται από το Πατριαρχείο Μόσχας.
