Ελληνοτουρκικά: Η στρατηγική πίσω από την κλιμάκωση των προκλήσεων της Τουρκίας
Η τακτική της απομόνωσης της Τουρκίας από τις ΗΠΑ - Οι διπλωματικοί ελιγμοί για το καθεστώς στο Αιγαίο, η «αρχή της ευθυδικίας» και οι απαντήσεις της Ελλάδας
Γιωργος Νοκος
Η επιχείρηση ολικής ανατροπής της εικόνας μηδενικού κέρδους που προέκυψε μετά την άνευ προηγουμένου επίθεση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν προς την Ελλάδα από το βήμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ και το γεγονός της μη συνάντησής του με τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, εκτιμούν διπλωματικοί κύκλοι ότι είναι οι αιτίες για την εκ νέου κλιμάκωση τόσο σε ρητορικό όσο και σε ποιοτικό επίπεδο από την Αγκυρα.
Η κατάσταση περιπλέκεται ακόμα περισσότερο λόγω τριών επιμέρους παραγόντων, οι οποίοι ωστόσο συνδέονται. Η τουρκική φαρέτρα επιχειρημάτων, εκτός από τη σταθεροποίηση του αιτήματος αποστρατιωτικοποίησης των νησιών του Αιγαίου και της αμφισβήτησης της ελληνικής κυριαρχίας, δείχνει να εμπλουτίζεται, καθώς, μετά την παρουσίαση φωτογραφιών από τον Τούρκο πρόεδρο στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, η οπτικοποίηση των ισχυρισμών της Αγκυρας συνεχίστηκε κατά τη διάρκεια της περασμένης εβδομάδας. Το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων Anadolu, επικαλούμενο στρατιωτικές πηγές, δημοσίευσε φωτογραφίες με τεθωρακισμένα να αποβιβάζονται σε Λέσβο και Σάμο, με την Αγκυρα να εμπλουτίζει το «οπλοστάσιό» της σε διπλωματικό επίπεδο. Από τη μία, το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών κάλεσε τον Ελληνα πρεσβευτή στην Αγκυρα, Χριστόδουλο Λάζαρη, για να του επιδώσει διάβημα για τη «στρατιωτικοποίηση των νήσων» και την «παραβίαση της Συνθήκης της Λωζάννης», ενώ, σύμφωνα με το Anadolu, σε σημείωμα προς την αμερικανική πρεσβεία στην Αγκυρα η Τουρκία διεμήνυσε στην Ουάσινγκτον ότι «τα όπλα της δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται κατά παράβαση του συμφωνηθέντος καθεστώτος των νησιών».
Ο δεύτερος παράγοντας είναι η αντιμετώπιση που έχουν οι τουρκικοί ισχυρισμοί και οι συνδυαστικές, πλέον, επιθέσεις του Ερντογάν σε Ελλάδα και ΗΠΑ. Μιλώντας στο CNN Turk και το Kanal D, ανέφερε ότι «οι ΗΠΑ, που είτε αγνοούν είτε ενθαρρύνουν την Ελλάδα να απειλεί την ειρήνη και τη σταθερότητα, οδηγούν σε κούρσα εξοπλισμών», σημειώνοντας πως «είναι απαράδεκτο για τις ΗΠΑ να στέλνουν τόσα όπλα, οχήματα και πυρομαχικά στα νησιά». Οι απαντήσεις που έλαβε η Τουρκία από Ουάσινγκτον και Βρυξέλλες επιβεβαιώνουν, σύμφωνα με επίσημους αξιωματούχους, το χάσμα που υπάρχει με την Αγκυρα, το οποίο ολοένα και μεγαλώνει. Με γραπτή δήλωση του εκπροσώπου του State Department επισημάνθηκε ότι «η κυριαρχία και η εδαφική ακεραιότητα όλων των χωρών πρέπει να γίνονται σεβαστές και να προστατεύονται. Η κυριαρχία της Ελλάδας σε αυτά τα νησιά δεν αμφισβητείται. Καλούμε όλα τα μέρη να αποφύγουν τη ρητορική και τις ενέργειες που θα μπορούσαν να αυξήσουν περαιτέρω την ένταση». Στην ίδια «γραμμή» κινήθηκε και η ευρωπαϊκή απάντηση, καθώς ο εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, υπεύθυνος για θέματα εξωτερικών υποθέσεων, Πίτερ Στάνο, κάλεσε την Τουρκία «να σέβεται την κυριαρχία των κρατών-μελών της Ε.Ε. και να δεσμευθεί στην επίλυση όλων των ανοιχτών ζητημάτων στο πνεύμα καλής γειτονίας, με πλήρη σεβασμό στο Διεθνές Δίκαιο». Ο εκπρόσωπος της Κομισιόν ζήτησε από την Τουρκία να σταματήσει την απειλητική ρητορική, ενώ ανέφερε πως «οι πρόσφατες ενέργειες, προκλήσεις και ρητορική είναι σε αντίθετη κατεύθυνση με την αποκλιμάκωση, που τόσο πολύ χρειάζεται».
Το αφήγημα των μεροληπτικών ενεργειών υπέρ της Ελλάδας ΗΠΑ επανέφερε, ωστόσο, ο υπουργός Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου την περασμένη Πέμπτη, λέγοντας: «Από την άλλη, οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπως γνωρίζετε, έχουν κάνει πρόσφατα βήματα υπέρ της Ελλάδας, σπάζοντας την πολιτική της ουδετερότητας. Στο παρελθόν ακολουθούσαν μια πολιτική ισορροπίας».
Ψύχραιμη η Αθήνα
Η τρίτη παράμετρος αφορά την Αθήνα και τη στάση που τηρεί απέναντι στην Αγκυρα, η οποία χαρακτηρίζεται από διπλωματικές πηγές ως «ψύχραιμη και σταθερή». Η λογική αυτή αποτυπώθηκε και στην εισαγωγική τοποθέτηση του Κυριάκου Μητσοτάκη στο πρόσφατο Υπουργικό Συμβούλιο, στο οποίο σημείωσε: «Ο,τι είχε να πει η Ελλάδα το είπε καθαρά στον ΟΗΕ, τόσο για τις “κόκκινες γραμμές” της όσο και για τη φιλική της διάθεση απέναντι στον τουρκικό λαό. Η άλλη όχθη μπορεί να επαναλαμβάνει μονότονα τα ψέματα και τις απειλές της, αλλά σε αυτό το γαϊτανάκι έχει μείνει μόνη».
Το πρωί της Πέμπτης ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, στο πλαίσιο της παρουσίας του στην τελετή ονοματοδοσίας της πυραυλακάτου «Υποπλοίαρχος Βλαχάκος», δεν παρέλειψε να στείλειμ έντονο μήνυμα στην Αγκυρα. Ο κ. Μητσοτάκης τόνισε πως «τα προβλήματα λύνονται στη βάση του Διεθνούς Δικαίου» και σημείωσε με νόημα: «Είναι πολλά τα μηνύματα τα οποία στέλνει σήμερα το νέο απόκτημα του Πολεμικού μας Ναυτικού. Η ταχύτητα και ο εξοπλισμός του δηλώνουν πως τα νερά μας θα παραμείνουν απόρθητα». Παράλληλα, δείχνει πιο μακρινό για τα καλά υπό αυτές τις συνθήκες το ενδεχόμενο συνάντησης Μητσοτάκη - Ερντογάν στο περιθώριο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας στην Πράγα στις 6-7 Οκτωβρίου, παρά το «μισό άνοιγμα» από τον σύμβουλο του Ερντογάν, Ιμπραΐμ Καλίν.
Πέρα από τις κινήσεις και τις προσαρμογές στην τακτική της Αγκυρας, οι οποίες συνδέονται άμεσα με τις πολιτικές εξελίξεις και τις επερχόμενες προεδρικές εκλογές, η τουρκική στρατηγικσε κάθε σενάριο το οποίο έχει εξεταστεί παραµένει σταθερή. Η στρατηγική αυτή αποτυπώνεται, όπως εκτιµούν διπλωµατικοί κύκλοι, είτε άµεσα είτε έµµεσα σε δηλώσεις που κάνουν κατά καιρούς κορυφαίοι πολιτικοί της γείτονος.
Το Διεθνές Δίκαιο
Ο Τούρκος υπουργός Αµυνας, Χουλουσί Ακάρ, µιλώντας την περασµένη Πέµπτη στην περιοχή Σιρνάκ, µε τουρκικά ΜΜΕ να αναµεταδίδουν τις δηλώσεις του, αυτήν τη φορά δεν απείλησε µε «νυχτερινές επιχειρήσεις», αλλά χαρακτήρισε την Ελλάδα ως έναν κακό γείτονα που επιδεικνύει επιθετικότητα. Σε άλλο σηµείο της οµιλίας του έκανε λόγο για δίκαιο διαµοιρασµό του πλούτου του Αιγαίου, κάνοντας αναφορά και στο ∆ιεθνές ∆ίκαιο. «Ωστόσο, εµείς είµαστε πολύ ψύχραιµοι, πολύ υποµονετικοί, στο πλαίσιο του ∆ιεθνούς ∆ικαίου, στο πλαίσιο των σχέσεων καλής γειτονίας, ό,τι µπορεί να γίνει το κάνουµε υποµονετικά», ανέφερε µε νόηµα, προσθέτοντας σε άλλο σηµείο ότι «θέλουµε το Αιγαίο Πέλαγος να είναι µια θάλασσα φιλίας. Θέλουµε τα πλούτη του Αιγαίου να µοιράζονται δίκαια. Θέλουµε τα προβλήµατα να λυθούν µε ειρηνικούς τρόπους και µεθόδους, µέσω διαπραγµατεύσεων». Είναι µια επανάληψη όσων είχε δηλώσει στην Αθήνα ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, κατά τη διάρκεια των κοινών δηλώσεν του µε τον Ελληνα υπουργό Εξωτερικών, Νίκο ∆ένδια, τον Μάιο του 2021. «Εµείς ως Τουρκία θέλουµε να µπορέσουµε να συνεχίσουµε τις σχέσεις µας µε την Ελλάδα, χωρίς προϋποθέσεις, χωρίς όρους», είχε αναφέρει χαρακτηριστικά ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου, δείχνοντας τη στρατηγική της Τουρκίας, κάτι που είίχε επαναλάβει και κατά τη διάρκεια των δηλώσεών του µετά τη συνάντηση µε τη Γαλλίδα υπουργό Εξωτερικών, Κατρίν Κολονά.
Πρόκειται για την «αρχή της ευθυδικίας» (principle of equity), η οποία περιγράφεται ως µια πολύµορφη έννοια, η οποία προέρχεται από το αγγλοσαξονικό ∆ίκαιο. Η «αρχή της ευθυδικίας» χρησιµοποιείται, σύµφωνα µε τους θεωρητικούς της, για την απόδοση της δικαιοσύνης και όχι του δικαίου, χωρίς να λαµβάνει υπόψη της, µερικώς ή συνολικά, όσα προβλέπονται από το ∆ιεθνές ∆ίκαιο. Πρόκειται για µια µεθοδολογία που χρησιµοποιείται και από το Διεθνές ∆ικαστήριο της Χάγης, δίνοντάς του τη δυνατότητα να κρίνει και να αποφασίζει κατά περίπτωση και µε γνώµονα τις επικρατούσες συνθήκες και όχι µε µία σταθερή µεθοδολογία.
Πανεπιστηµιακοί κύκλοι εκτιµούν ότι αυτή η στρατηγική εξηγεί εν µέρει και το ότι η Αγκυρα ρίχνει στο τραπέζι όσο περισσότερα θέµατα µπορεί, όπως το αίτηµα αποστρατιωτικοποίησης των νησιών του Αν. Αιγαίου και τη σύνδεσή της µε την κυριαρχία τους.
Η κατάσταση περιπλέκεται ακόμα περισσότερο λόγω τριών επιμέρους παραγόντων, οι οποίοι ωστόσο συνδέονται. Η τουρκική φαρέτρα επιχειρημάτων, εκτός από τη σταθεροποίηση του αιτήματος αποστρατιωτικοποίησης των νησιών του Αιγαίου και της αμφισβήτησης της ελληνικής κυριαρχίας, δείχνει να εμπλουτίζεται, καθώς, μετά την παρουσίαση φωτογραφιών από τον Τούρκο πρόεδρο στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, η οπτικοποίηση των ισχυρισμών της Αγκυρας συνεχίστηκε κατά τη διάρκεια της περασμένης εβδομάδας. Το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων Anadolu, επικαλούμενο στρατιωτικές πηγές, δημοσίευσε φωτογραφίες με τεθωρακισμένα να αποβιβάζονται σε Λέσβο και Σάμο, με την Αγκυρα να εμπλουτίζει το «οπλοστάσιό» της σε διπλωματικό επίπεδο. Από τη μία, το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών κάλεσε τον Ελληνα πρεσβευτή στην Αγκυρα, Χριστόδουλο Λάζαρη, για να του επιδώσει διάβημα για τη «στρατιωτικοποίηση των νήσων» και την «παραβίαση της Συνθήκης της Λωζάννης», ενώ, σύμφωνα με το Anadolu, σε σημείωμα προς την αμερικανική πρεσβεία στην Αγκυρα η Τουρκία διεμήνυσε στην Ουάσινγκτον ότι «τα όπλα της δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται κατά παράβαση του συμφωνηθέντος καθεστώτος των νησιών».
Ο δεύτερος παράγοντας είναι η αντιμετώπιση που έχουν οι τουρκικοί ισχυρισμοί και οι συνδυαστικές, πλέον, επιθέσεις του Ερντογάν σε Ελλάδα και ΗΠΑ. Μιλώντας στο CNN Turk και το Kanal D, ανέφερε ότι «οι ΗΠΑ, που είτε αγνοούν είτε ενθαρρύνουν την Ελλάδα να απειλεί την ειρήνη και τη σταθερότητα, οδηγούν σε κούρσα εξοπλισμών», σημειώνοντας πως «είναι απαράδεκτο για τις ΗΠΑ να στέλνουν τόσα όπλα, οχήματα και πυρομαχικά στα νησιά». Οι απαντήσεις που έλαβε η Τουρκία από Ουάσινγκτον και Βρυξέλλες επιβεβαιώνουν, σύμφωνα με επίσημους αξιωματούχους, το χάσμα που υπάρχει με την Αγκυρα, το οποίο ολοένα και μεγαλώνει. Με γραπτή δήλωση του εκπροσώπου του State Department επισημάνθηκε ότι «η κυριαρχία και η εδαφική ακεραιότητα όλων των χωρών πρέπει να γίνονται σεβαστές και να προστατεύονται. Η κυριαρχία της Ελλάδας σε αυτά τα νησιά δεν αμφισβητείται. Καλούμε όλα τα μέρη να αποφύγουν τη ρητορική και τις ενέργειες που θα μπορούσαν να αυξήσουν περαιτέρω την ένταση». Στην ίδια «γραμμή» κινήθηκε και η ευρωπαϊκή απάντηση, καθώς ο εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, υπεύθυνος για θέματα εξωτερικών υποθέσεων, Πίτερ Στάνο, κάλεσε την Τουρκία «να σέβεται την κυριαρχία των κρατών-μελών της Ε.Ε. και να δεσμευθεί στην επίλυση όλων των ανοιχτών ζητημάτων στο πνεύμα καλής γειτονίας, με πλήρη σεβασμό στο Διεθνές Δίκαιο». Ο εκπρόσωπος της Κομισιόν ζήτησε από την Τουρκία να σταματήσει την απειλητική ρητορική, ενώ ανέφερε πως «οι πρόσφατες ενέργειες, προκλήσεις και ρητορική είναι σε αντίθετη κατεύθυνση με την αποκλιμάκωση, που τόσο πολύ χρειάζεται».
Το αφήγημα των μεροληπτικών ενεργειών υπέρ της Ελλάδας ΗΠΑ επανέφερε, ωστόσο, ο υπουργός Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου την περασμένη Πέμπτη, λέγοντας: «Από την άλλη, οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπως γνωρίζετε, έχουν κάνει πρόσφατα βήματα υπέρ της Ελλάδας, σπάζοντας την πολιτική της ουδετερότητας. Στο παρελθόν ακολουθούσαν μια πολιτική ισορροπίας».
Ψύχραιμη η Αθήνα
Η τρίτη παράμετρος αφορά την Αθήνα και τη στάση που τηρεί απέναντι στην Αγκυρα, η οποία χαρακτηρίζεται από διπλωματικές πηγές ως «ψύχραιμη και σταθερή». Η λογική αυτή αποτυπώθηκε και στην εισαγωγική τοποθέτηση του Κυριάκου Μητσοτάκη στο πρόσφατο Υπουργικό Συμβούλιο, στο οποίο σημείωσε: «Ο,τι είχε να πει η Ελλάδα το είπε καθαρά στον ΟΗΕ, τόσο για τις “κόκκινες γραμμές” της όσο και για τη φιλική της διάθεση απέναντι στον τουρκικό λαό. Η άλλη όχθη μπορεί να επαναλαμβάνει μονότονα τα ψέματα και τις απειλές της, αλλά σε αυτό το γαϊτανάκι έχει μείνει μόνη». Το πρωί της Πέμπτης ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, στο πλαίσιο της παρουσίας του στην τελετή ονοματοδοσίας της πυραυλακάτου «Υποπλοίαρχος Βλαχάκος», δεν παρέλειψε να στείλειμ έντονο μήνυμα στην Αγκυρα. Ο κ. Μητσοτάκης τόνισε πως «τα προβλήματα λύνονται στη βάση του Διεθνούς Δικαίου» και σημείωσε με νόημα: «Είναι πολλά τα μηνύματα τα οποία στέλνει σήμερα το νέο απόκτημα του Πολεμικού μας Ναυτικού. Η ταχύτητα και ο εξοπλισμός του δηλώνουν πως τα νερά μας θα παραμείνουν απόρθητα». Παράλληλα, δείχνει πιο μακρινό για τα καλά υπό αυτές τις συνθήκες το ενδεχόμενο συνάντησης Μητσοτάκη - Ερντογάν στο περιθώριο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας στην Πράγα στις 6-7 Οκτωβρίου, παρά το «μισό άνοιγμα» από τον σύμβουλο του Ερντογάν, Ιμπραΐμ Καλίν.
Πέρα από τις κινήσεις και τις προσαρμογές στην τακτική της Αγκυρας, οι οποίες συνδέονται άμεσα με τις πολιτικές εξελίξεις και τις επερχόμενες προεδρικές εκλογές, η τουρκική στρατηγικσε κάθε σενάριο το οποίο έχει εξεταστεί παραµένει σταθερή. Η στρατηγική αυτή αποτυπώνεται, όπως εκτιµούν διπλωµατικοί κύκλοι, είτε άµεσα είτε έµµεσα σε δηλώσεις που κάνουν κατά καιρούς κορυφαίοι πολιτικοί της γείτονος.
Το Διεθνές Δίκαιο
Ο Τούρκος υπουργός Αµυνας, Χουλουσί Ακάρ, µιλώντας την περασµένη Πέµπτη στην περιοχή Σιρνάκ, µε τουρκικά ΜΜΕ να αναµεταδίδουν τις δηλώσεις του, αυτήν τη φορά δεν απείλησε µε «νυχτερινές επιχειρήσεις», αλλά χαρακτήρισε την Ελλάδα ως έναν κακό γείτονα που επιδεικνύει επιθετικότητα. Σε άλλο σηµείο της οµιλίας του έκανε λόγο για δίκαιο διαµοιρασµό του πλούτου του Αιγαίου, κάνοντας αναφορά και στο ∆ιεθνές ∆ίκαιο. «Ωστόσο, εµείς είµαστε πολύ ψύχραιµοι, πολύ υποµονετικοί, στο πλαίσιο του ∆ιεθνούς ∆ικαίου, στο πλαίσιο των σχέσεων καλής γειτονίας, ό,τι µπορεί να γίνει το κάνουµε υποµονετικά», ανέφερε µε νόηµα, προσθέτοντας σε άλλο σηµείο ότι «θέλουµε το Αιγαίο Πέλαγος να είναι µια θάλασσα φιλίας. Θέλουµε τα πλούτη του Αιγαίου να µοιράζονται δίκαια. Θέλουµε τα προβλήµατα να λυθούν µε ειρηνικούς τρόπους και µεθόδους, µέσω διαπραγµατεύσεων». Είναι µια επανάληψη όσων είχε δηλώσει στην Αθήνα ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, κατά τη διάρκεια των κοινών δηλώσεν του µε τον Ελληνα υπουργό Εξωτερικών, Νίκο ∆ένδια, τον Μάιο του 2021. «Εµείς ως Τουρκία θέλουµε να µπορέσουµε να συνεχίσουµε τις σχέσεις µας µε την Ελλάδα, χωρίς προϋποθέσεις, χωρίς όρους», είχε αναφέρει χαρακτηριστικά ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου, δείχνοντας τη στρατηγική της Τουρκίας, κάτι που είίχε επαναλάβει και κατά τη διάρκεια των δηλώσεών του µετά τη συνάντηση µε τη Γαλλίδα υπουργό Εξωτερικών, Κατρίν Κολονά.Πρόκειται για την «αρχή της ευθυδικίας» (principle of equity), η οποία περιγράφεται ως µια πολύµορφη έννοια, η οποία προέρχεται από το αγγλοσαξονικό ∆ίκαιο. Η «αρχή της ευθυδικίας» χρησιµοποιείται, σύµφωνα µε τους θεωρητικούς της, για την απόδοση της δικαιοσύνης και όχι του δικαίου, χωρίς να λαµβάνει υπόψη της, µερικώς ή συνολικά, όσα προβλέπονται από το ∆ιεθνές ∆ίκαιο. Πρόκειται για µια µεθοδολογία που χρησιµοποιείται και από το Διεθνές ∆ικαστήριο της Χάγης, δίνοντάς του τη δυνατότητα να κρίνει και να αποφασίζει κατά περίπτωση και µε γνώµονα τις επικρατούσες συνθήκες και όχι µε µία σταθερή µεθοδολογία.
Πανεπιστηµιακοί κύκλοι εκτιµούν ότι αυτή η στρατηγική εξηγεί εν µέρει και το ότι η Αγκυρα ρίχνει στο τραπέζι όσο περισσότερα θέµατα µπορεί, όπως το αίτηµα αποστρατιωτικοποίησης των νησιών του Αν. Αιγαίου και τη σύνδεσή της µε την κυριαρχία τους.
