Σουδάν: Οι βαθιές αιτίες του αιματηρού εμφυλίου - Τα πραξικοπήματα και τα παιχνίδια επιρροής
Πώς τα σχέδια των διεθνών δυνάμεων για το χρυσοφόρο Σουδάν προκάλεσαν τον εφιάλτη της ένοπλης σύρραξης και το αιματοκύλισμα
Μυρτω Μπουτση
«Όταν οι ελέφαντες πολεµούν, το γρασίδι είναι εκείνο που ποδοπατείται».
Η αφρικανική παροιµία, που θέλει να δείξει πως οι αδύναµοι την πληρώνουν για τις συγκρούσεις των ισχυρών, θα µπορούσε να είναι µια µεταφορά για όλες τις αφρικανικές συγκρούσεις σε βάθος χρόνου. Οµως, εν προκειµένω αφορά τη σύγκρουση του αρχηγού του Στρατού του Σουδάν, Αµπντέλ Φατάχ αλ Μπουρχάν, µε τον επικεφαλής των παραστρατιωτικών των ∆υνάµεων Ταχείας Υποστήριξης (RSF), Μοχάµαντ Χαµντάν Ντάγκλο ή Χεµεντί, που έχει οδηγήσει ουσιαστικά τη χώρα σε εµφύλιο.
Οι δύο πρώην σύµµαχοι ανέλαβαν από κοινού την εξουσία µε πραξικόπηµα το 2021 και τώρα ουσιαστικά δεν θέλουν να την παραδώσουν σε µια σχεδιαζόµενη από τη ∆ύση πολιτική µετάβαση. Οπως όµως σε κάθε τέτοια αντιπαλότητα, οι δύο ισχυροί «τράφηκαν» από τις αντίπαλες διεθνείς δυνάµεις που άσκησαν την επιρροή τους για ένα µερίδιο της πίτας επιρροής από το Σουδάν. Τη χώρα που βρίσκεται σε γεωστρατηγικό σηµείο, στην Ερυθρά Θάλασσα, και διαθέτει τεράστιο ορυκτό πλούτο: μεγάλη παραγωγή χρυσού, από την οποία εκτιµάται ότι περίπου τα δύο τρίτα µεταφέρονται λαθραία στο εξωτερικό, και σηµαντικά κοιτάσµατα ουρανίου, κυρίως στο Νταρφούρ και στα νότια της χώρας, κοντά στα σύνορα µε το Νότιο Σουδάν - αποθέµατα που παλιότερες κυβερνητικές εκθέσεις αποτιµούσαν σε 1,5 εκατ. τόνους.
Οπως αναφέρει ο Κρίστοφερ Τάουνσελ, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήµιο της Ουάσινγκτον και ειδικός στο Σουδάν, από τότε που η χώρα απέκτησε την ανεξαρτησία της από τη Βρετανία, το 1956, έχει ζήσει τα περισσότερα ίσως πραξικοπήµατα από κάθε άλλη αφρικανική χώρα: το 1958, το 1969, το 1985, το 1989, το 2019 και το 2021.
Την ώρα που η χώρα είχε µπει σε τροχιά εκλογών, τον Οκτώβριο του 2021, στρατιωτικές δυνάµεις υπό τον στρατηγό Αµπντέλ Φατάχ αλ Μπουρχάν και τον υπαρχηγό του, Χεµεντί, ανέλαβαν την εξουσία µε νέο πραξικόπηµα, υποστηρίζοντας πως προχώρησαν σε αυτή την ενέργεια για να αποτρέψουν τον εµφύλιο πόλεµο. Το παρελθόν και των δύο είναι ιδιαιτέρως σκοτεινό. Ο Μπουρχάν έχει ήδη κατηγορηθεί από οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωµάτων πως, την τελευταία διετία, προχώρησε σε πλήθος εκκαθαρίσεων δηµοκρατικών διαδηλωτών. Ο Ντάγκλο ή Χεµεντί και οι ∆υνάµεις Ταχείας Υποστήριξης έχουν κατηγορηθεί για τη σφαγή 120 διαδηλωτών το 2019. Οι RSF αποτελούν άλλωστε µετεξέλιξη των Τζατζαουίντ, των παραστρατιωτικών δυνάµεων που είχε χρησιµοποιήσει το καθεστώς του Αλ Μπασίρ στο Νταρφούρ και κατηγορούνται επίσης από το Διεθνές Ποινικό ∆ικαστήριο για εγκλήµατα κατά της ανθρωπότητας. Τα τελευταία χρόνια, ο Χεµεντί τις είχε χρησιµοποιήσει αρχικά για να εδραιώσει το πραξικόπηµα και στη συνέχεια για να κερδίσει δύναµη σε βάρος του Αλ Μπουρχάν, ενώ οι RSF είχαν χρησιµοποιηθεί από τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωµένα Αραβικά Εµιράτα στον πόλεµο εναντίον των Χούτι στην Υεµένη.
Καθώς έχουν τη βάση τους στις αραβικές φυλές του Νταρφούρ και του ∆υτικού Σουδάν, κάποιοι φοβούνται πως κινδυνεύει να αναζωπυρωθεί η βία στο Νταρφούρ, όπου ήδη έχουν ξεσπάσει φυλετικές συγκρούσεις. Υπενθυµίζεται πως ο εµφύλιος πόλεµος που ξεκίνησε στο Νταρφούρ το 2003 στοίχισε τη ζωή σε περίπου 300.000 ανθρώπους και προκάλεσε τον εκτοπισµό σχεδόν 2,5 εκατοµµυρίων.
ΙNFOGRAPHICS: ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ
Εναν χρόνο µετά, η στρατιωτική πλέον κυβέρνηση υπέγραψε συµφωνία µε τη Ρωσία για τη δηµιουργία στρατιωτικής ναυτικής βάσης στην Ερυθρά Θάλασσα. Στη νέα εγγύτητα των σχέσεων µε τη Μόσχα έπαιξε ρόλο και η µισθοφορική οργάνωση Wagner Group, που ενίσχυσε την επιρροή της στη χώρα, σε συνεργασία, ως όλα δείχνουν, µε τον Χεµεντί, ενώ οι Ρώσοι µισθοφόροι φέρονται να παίζουν ρόλο στο εκτεταµένο λαθρεµπόριο χρυσού της χώρας. Αυτό ακριβώς το παιχνίδι φαίνεται πως ήταν που πυροδότησε την τελική σύγκρουση µεταξύ των δύο πρώην συµµάχων, αν και στην πράξη η διαφωνία αφορούσε τον τρόπο µε τον οποίο θα προχωρούσε η ενσωµάτωση των RSF στον σουδανικό Στρατό.
Από την άλλη, η Κίνα έχει αναπτύξει τις εµπορικές της σχέσεις µε το Σουδάν (είναι η πρώτη χώρα στην οποία εξάγει το Χαρτούµ), κρατώντας ταυτόχρονα ουδέτερη στάση απέναντι στα κέντρα εξουσίας της χώρας, πιθανώς αναµένοντας πώς θα εξελιχθεί η επόµενη ηµέρα. Ταυτόχρονα, ένα κονσόρτσιουµ από τα Ηνωµένα Αραβικά Εµιράτα προχώρησε σε προκαταρκτική συµφωνία για ένα λιµάνι, ενώ έκλεισε Σουδανό εταίρο για τη δηµιουργία ενός αεροµεταφορέα στο Χαρτούµ. Τόσο ο Μπουρχάν όσο και ο Χεµεντί διατηρούν στενές σχέσεις µε τη Σαουδική Αραβία. Οσο για την Αίγυπτο, το καθεστώς Σίσι φέρεται να διατηρεί δεσµούς µε τον στρατηγό Μπουρχάν.
Σε κάθε περίπτωση, ένας εµφύλιος στο Σουδάν µπορεί να αποσταθεροποιήσει την ευρύτερη περιοχή. Το Τσαντ έχει ήδη κλείσει τα σύνορά του µε τη χώρα, η γειτονική Αιθιοπία παλεύει να σταθεροποιηθεί µετά την ειρηνευτική συµφωνία µε τους αντάρτες του Τιγκράι, ενώ η σύγκρουση θα µπορούσε να επηρεάσει και το πάµφτωχο Νότιο Σουδάν, όπου οι εθνοτικές συγκρούσεις εξακολουθούν.
Δημοσιεύτηκε στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ στις 21/4
Η αφρικανική παροιµία, που θέλει να δείξει πως οι αδύναµοι την πληρώνουν για τις συγκρούσεις των ισχυρών, θα µπορούσε να είναι µια µεταφορά για όλες τις αφρικανικές συγκρούσεις σε βάθος χρόνου. Οµως, εν προκειµένω αφορά τη σύγκρουση του αρχηγού του Στρατού του Σουδάν, Αµπντέλ Φατάχ αλ Μπουρχάν, µε τον επικεφαλής των παραστρατιωτικών των ∆υνάµεων Ταχείας Υποστήριξης (RSF), Μοχάµαντ Χαµντάν Ντάγκλο ή Χεµεντί, που έχει οδηγήσει ουσιαστικά τη χώρα σε εµφύλιο.
Οι δύο πρώην σύµµαχοι ανέλαβαν από κοινού την εξουσία µε πραξικόπηµα το 2021 και τώρα ουσιαστικά δεν θέλουν να την παραδώσουν σε µια σχεδιαζόµενη από τη ∆ύση πολιτική µετάβαση. Οπως όµως σε κάθε τέτοια αντιπαλότητα, οι δύο ισχυροί «τράφηκαν» από τις αντίπαλες διεθνείς δυνάµεις που άσκησαν την επιρροή τους για ένα µερίδιο της πίτας επιρροής από το Σουδάν. Τη χώρα που βρίσκεται σε γεωστρατηγικό σηµείο, στην Ερυθρά Θάλασσα, και διαθέτει τεράστιο ορυκτό πλούτο: μεγάλη παραγωγή χρυσού, από την οποία εκτιµάται ότι περίπου τα δύο τρίτα µεταφέρονται λαθραία στο εξωτερικό, και σηµαντικά κοιτάσµατα ουρανίου, κυρίως στο Νταρφούρ και στα νότια της χώρας, κοντά στα σύνορα µε το Νότιο Σουδάν - αποθέµατα που παλιότερες κυβερνητικές εκθέσεις αποτιµούσαν σε 1,5 εκατ. τόνους.
Οπως αναφέρει ο Κρίστοφερ Τάουνσελ, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήµιο της Ουάσινγκτον και ειδικός στο Σουδάν, από τότε που η χώρα απέκτησε την ανεξαρτησία της από τη Βρετανία, το 1956, έχει ζήσει τα περισσότερα ίσως πραξικοπήµατα από κάθε άλλη αφρικανική χώρα: το 1958, το 1969, το 1985, το 1989, το 2019 και το 2021.
Εγκλήματα
Το πραξικόπηµα του 1989 έφερε στην εξουσία τον Οµάρ αλ Μπασίρ, τον δικτάτορα που κυβέρνησε επί τρεις δεκαετίες και κατηγορείται από το ∆ιεθνές Ποινικό ∆ικαστήριο για εγκλήµατα πολέµου στο Νταρφούρ στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Χρειάστηκε να περάσει η χώρα από ακόµα έναν εµφύλιο, που οδήγησε στην ανεξαρτητοποίηση του Νότιου Σουδάν το 2011, µέχρι να ανατραπεί τελικά το 2019 µε πραξικόπηµα, αλλά έπειτα από τις πιέσεις των διαδηλωτών, υπό την καθοδήγηση του «Μετώπου για την Ελευθερία και την Αλλαγή», το οποίο δεν είχε όµως τη δύναµη να κρατήσει τη µεταβατική κυβέρνηση.Την ώρα που η χώρα είχε µπει σε τροχιά εκλογών, τον Οκτώβριο του 2021, στρατιωτικές δυνάµεις υπό τον στρατηγό Αµπντέλ Φατάχ αλ Μπουρχάν και τον υπαρχηγό του, Χεµεντί, ανέλαβαν την εξουσία µε νέο πραξικόπηµα, υποστηρίζοντας πως προχώρησαν σε αυτή την ενέργεια για να αποτρέψουν τον εµφύλιο πόλεµο. Το παρελθόν και των δύο είναι ιδιαιτέρως σκοτεινό. Ο Μπουρχάν έχει ήδη κατηγορηθεί από οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωµάτων πως, την τελευταία διετία, προχώρησε σε πλήθος εκκαθαρίσεων δηµοκρατικών διαδηλωτών. Ο Ντάγκλο ή Χεµεντί και οι ∆υνάµεις Ταχείας Υποστήριξης έχουν κατηγορηθεί για τη σφαγή 120 διαδηλωτών το 2019. Οι RSF αποτελούν άλλωστε µετεξέλιξη των Τζατζαουίντ, των παραστρατιωτικών δυνάµεων που είχε χρησιµοποιήσει το καθεστώς του Αλ Μπασίρ στο Νταρφούρ και κατηγορούνται επίσης από το Διεθνές Ποινικό ∆ικαστήριο για εγκλήµατα κατά της ανθρωπότητας. Τα τελευταία χρόνια, ο Χεµεντί τις είχε χρησιµοποιήσει αρχικά για να εδραιώσει το πραξικόπηµα και στη συνέχεια για να κερδίσει δύναµη σε βάρος του Αλ Μπουρχάν, ενώ οι RSF είχαν χρησιµοποιηθεί από τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωµένα Αραβικά Εµιράτα στον πόλεµο εναντίον των Χούτι στην Υεµένη.
Καθώς έχουν τη βάση τους στις αραβικές φυλές του Νταρφούρ και του ∆υτικού Σουδάν, κάποιοι φοβούνται πως κινδυνεύει να αναζωπυρωθεί η βία στο Νταρφούρ, όπου ήδη έχουν ξεσπάσει φυλετικές συγκρούσεις. Υπενθυµίζεται πως ο εµφύλιος πόλεµος που ξεκίνησε στο Νταρφούρ το 2003 στοίχισε τη ζωή σε περίπου 300.000 ανθρώπους και προκάλεσε τον εκτοπισµό σχεδόν 2,5 εκατοµµυρίων.
ΙNFOGRAPHICS: ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ
Συμφωνίες
Στο µεταξύ, τα τελευταία χρόνια οι διεθνείς δυνάµεις διαµόρφωναν τις δικές τους σφαίρες επιρροής στη χώρα. Πριν από το πραξικόπηµα των Μπουρχάν και Ντάγκλο, τον ∆εκέµβριο του 2020, η τότε σουδανική κυβέρνηση υπέγραψε µία από τις «Συµφωνίες του Αβραάµ» µε το Ισραήλ για την εξοµάλυνση των σχέσεών του µε τις αραβικές χώρες. Ως αντάλλαγµα, οι ΗΠΑ έβγαλαν το Σουδάν από τη µαύρη λίστα των «χωρών που στηρίζουν την τροµοκρατία».Εναν χρόνο µετά, η στρατιωτική πλέον κυβέρνηση υπέγραψε συµφωνία µε τη Ρωσία για τη δηµιουργία στρατιωτικής ναυτικής βάσης στην Ερυθρά Θάλασσα. Στη νέα εγγύτητα των σχέσεων µε τη Μόσχα έπαιξε ρόλο και η µισθοφορική οργάνωση Wagner Group, που ενίσχυσε την επιρροή της στη χώρα, σε συνεργασία, ως όλα δείχνουν, µε τον Χεµεντί, ενώ οι Ρώσοι µισθοφόροι φέρονται να παίζουν ρόλο στο εκτεταµένο λαθρεµπόριο χρυσού της χώρας. Αυτό ακριβώς το παιχνίδι φαίνεται πως ήταν που πυροδότησε την τελική σύγκρουση µεταξύ των δύο πρώην συµµάχων, αν και στην πράξη η διαφωνία αφορούσε τον τρόπο µε τον οποίο θα προχωρούσε η ενσωµάτωση των RSF στον σουδανικό Στρατό.
Από την άλλη, η Κίνα έχει αναπτύξει τις εµπορικές της σχέσεις µε το Σουδάν (είναι η πρώτη χώρα στην οποία εξάγει το Χαρτούµ), κρατώντας ταυτόχρονα ουδέτερη στάση απέναντι στα κέντρα εξουσίας της χώρας, πιθανώς αναµένοντας πώς θα εξελιχθεί η επόµενη ηµέρα. Ταυτόχρονα, ένα κονσόρτσιουµ από τα Ηνωµένα Αραβικά Εµιράτα προχώρησε σε προκαταρκτική συµφωνία για ένα λιµάνι, ενώ έκλεισε Σουδανό εταίρο για τη δηµιουργία ενός αεροµεταφορέα στο Χαρτούµ. Τόσο ο Μπουρχάν όσο και ο Χεµεντί διατηρούν στενές σχέσεις µε τη Σαουδική Αραβία. Οσο για την Αίγυπτο, το καθεστώς Σίσι φέρεται να διατηρεί δεσµούς µε τον στρατηγό Μπουρχάν.
Σε κάθε περίπτωση, ένας εµφύλιος στο Σουδάν µπορεί να αποσταθεροποιήσει την ευρύτερη περιοχή. Το Τσαντ έχει ήδη κλείσει τα σύνορά του µε τη χώρα, η γειτονική Αιθιοπία παλεύει να σταθεροποιηθεί µετά την ειρηνευτική συµφωνία µε τους αντάρτες του Τιγκράι, ενώ η σύγκρουση θα µπορούσε να επηρεάσει και το πάµφτωχο Νότιο Σουδάν, όπου οι εθνοτικές συγκρούσεις εξακολουθούν.
Δημοσιεύτηκε στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ στις 21/4
