Kεμάλ Κιλιτσντάρογλου: Ποιος είναι ο «Γκάντι της Τουρκίας» που απειλεί τον Ερντογάν
«Επικρίνεται συχνά για την έλλειψη χαρίσματος», παρατηρεί ο Ντιντιέ Μπλιον, ειδικός στην Τουρκία και αναπληρωτής διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Διεθνών και Στρατηγικών Υποθέσεων
Ύστερα από δύο δεκαετίες στην εξουσία, ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αντιμετωπίζει την πιο σοβαρή πρόκληση στη θητεία του μέχρι σήμερα. Ο ηγέτης της αντιπολίτευσης, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ένας ήπιος μεταρρυθμιστής όπως συστήνεται, όχι μόνο μείωσε την κοσμικότητα και τον εθνικισμό του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), αλλά κατάφερε να ενώσει τα έξι κύρια κόμματα της αντιπολίτευσης πίσω από την υποψηφιότητά του.
Ο 74χρονος Κιλιτσντάρογλου είναι μια ήσυχη και καθόλου διχαστική φιγούρα που μιλάει ήρεμα. Αν και ελάχιστα γνωστός μέχρι πρόσφατα στη διεθνή σκηνή, υπήρξε εξέχουσα προσωπικότητα στην πολιτική της Τουρκίας εδώ και χρόνια. Αφού εργάστηκε ως ανώτερος δημόσιος υπάλληλος στο υπουργείο Οικονομικών, εξελέγη βουλευτής στην Κωνσταντινούπολη το 2022, εκπροσωπώντας το CHP, το κόμμα που δημιουργήθηκε από τον ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας, Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. «Είναι το αντίθετο του Ερντογάν – από άποψη προσωπικότητας αλλά και πολιτικής», λέει ο Μαρκ Σέμο, δημοσιογράφος της Le Monde και πρώην ανταποκριτής στην Τουρκία. Το λιτό στυλ διανόησης του Κιλιτσντάρογλου είναι το αντίθετο της επιδειξιομανίας του Ερντογάν.
«Ο Κιλιτσντάρογλου επικρίνεται συχνά για την έλλειψη χαρίσματος», παρατηρεί ο Ντιντιέ Μπλιόν, ειδικός στην Τουρκία και αναπληρωτής διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Διεθνών και Στρατηγικών Υποθέσεων. «Ναι, δεν έχει το χάρισμα του Ερντογάν, αλλά αυτό δεν είναι πρόβλημα σε αυτήν την εκστρατεία, επειδή ο Ερντογάν είναι μια τόσο πολωτική φιγούρα στην Τουρκία εδώ και χρόνια. Σε αυτό το πλαίσιο, ένα μεγάλο ποσοστό του εκλογικού σώματος θέλει να ηρεμήσουν τα πράγματα».
«Η έλλειψη χαρίσματος είναι μερικές φορές μία μορφή χαρίσματος», συμπληρώνει ο Σέμο. Σε μια εποχή μεγάλου διχασμού στην τουρκική κοινωνία, αυτό είναι ένα πραγματικά ελκυστικό πλεονέκτημα.
Ο Κιλιτσντάρογλου έθεσε στη συνέχεια υποψηφιότητα για την ηγεσία του CHP το 2010 και κέρδισε συντριπτικά, με 1.189 ψήφους σε σύνολο 1.250. Στην πρώτη του ομιλία ως ηγέτης του CHP, ο Κιλιτσντάρογλου είπε ότι προτεραιότητά του ήταν να τερματίσει τη φτώχεια στην Τουρκία.
Αργά αλλά σταθερά, ο Κιλιτσντάρογλου άμβλυνε τον κεμαλισμό του CHP - τον αυταρχικό κοσμισμό του Ατατούρκ που κυριάρχησε στην Τουρκία έως ότου πήρε τα ηνία το ΑΚΡ το 2003. Αυτό δεν ήταν εύκολο κατόρθωμα, λένε οι αναλυτές, καθώς το CHP είναι πολύ δογματικό, πολύ προσκολλημένο στην «κεμαλική ορθοδοξία».
Αλλά για να κάνει το CHP πιο ελκυστικό για τα εκατομμύρια των κοινωνικά συντηρητικών μουσουλμάνων ψηφοφόρων που υποστήριξαν τον Ερντογάν, ο Κιλιτσντάρογλου μείωσε την κοσμικότητα του κόμματος. Πιο συγκεκριμένα, άλλαξε τη θέση του CHP για τις γυναικείες μαντίλες, ένα ζήτημα «ταμπού» στην τουρκική πολιτική. Ο Ατατούρκ είχε αποθαρρύνει τη χρήση μαντίλας στη δεκαετία του 1920 και οι διάδοχοί του εισήγαγαν σταδιακά ρητές απαγορεύσεις στα δημόσια ιδρύματα, τις οποίες ο Ερντογάν αντέστρεψε σε διάφορα στάδια. Ο Κιλιτσντάρογλου επέτρεψε επίσης στις γυναίκες να συμμετάσχουν στις τάξεις του CHP για πρώτη φορά, κάτι που ενόχλησε τους παραδοσιακούς. Όχι μόνο είπε ότι το CHP είχε «κάνει λάθη στο παρελθόν», αλλά ενέκρινε επίσης μια συνταγματική τροποποίηση που υποστηρίζει το δικαίωμα των γυναικών να φορούν μαντίλα.
Λίγο μετά την «Πορεία Δικαιοσύνης», ο Κιλιτσντάρογλου έγραψε στους New York Times ότι «περπάτησε με ένα ευρύ φάσμα Τούρκων», ανάμεσά τους «σύζυγοι των φυλακισμένων δημοσιογράφων που θέλουν ελευθερία για όλους, οικογένειες θυμάτων τρομοκρατίας που θέλουν διαρκή ειρήνη, αλλά και έναν πατέρα που ο γιος του είχε κατηγορηθεί άδικα για συμμετοχή στην απόπειρα πραξικοπήματος».
«Περπατάμε για μια Τουρκία όπου θα έχουμε το κεφάλι ψηλά και τα μυαλά δεν θα έχουν φόβο», έγραψε.
Εκείνη την εποχή δεν υπήρχε πολύς χώρος για την αμφισβήτηση του Ερντογάν, αφού η Πορεία Δικαιοσύνης σημειώθηκε εν μέσω της διάχυτης καταστολής που ακολούθησε το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016. Το 2019, όμως, το CHP κέρδισε τις εκλογές για τους δημάρχους σε πολλές μεγάλες πόλεις, όπως η Κωνσταντινούπολη και η Άγκυρα.
Ενισχυμένος από αυτές τις νίκες, ο Κιλιτσντάρογλου σκλήρυνε τον τόνο του εναντίον του Ερντογάν. Αρνήθηκε ακόμη και να πληρώσει τους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος τον Απρίλιο του 2022 – σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την άνοδο των τιμών του ρεύματος εν μέσω της ραγδαίας πληθωριστικής κρίσης στην Τουρκία. Μετά τη διακοπή του ρεύματος στο διαμέρισμά του, ο Κιλιτσντάρογλου καταδίκασε τις οικονομικές πολιτικές του Ερντογάν, που επηρέασαν -όπως είπε- αρνητικά τους πιο αδύναμους στην κοινωνία: «Αυτός είναι ο αγώνας μου για να διεκδικήσω τα δικαιώματά σας», δήλωνε, λέγοντας πως «οι πλούσιοι έγιναν πλουσιότεροι και οι φτωχοί έγινε φτωχότεροι» επί των ημερών Ερντογάν.
Οι ειδικοί αποδίδουν την αχαλίνωτη οικονομική κρίση της Τουρκίας στην πεποίθηση του Ερντογάν –σε αντίθεση με όλα τα στοιχεία– ότι τα υψηλά επιτόκια τροφοδοτούν τον πληθωρισμό. Αυτό ώθησε τον Ερντογάν να μειώσει τα επιτόκια όταν απαιτείται αυστηρή νομισματική πολιτική για να συμπιέσει τον πληθωρισμό από την οικονομία. Ο Κιλιτσντάρογλου κατηγόρησε το Τουρκικό Στατιστικό Ινστιτούτο ότι υποτίμησε τα στοιχεία για τον πληθωρισμό που άγγιξε το 85% τον Οκτώβριο του 2022.
Κατάγεται από την περιοχή Dersim (Tunceli), μια περιοχή Αλεβιτών και Κούρδων στην ανατολική Τουρκία. «Αυτό το προπύργιο των Αλεβιτών υπέφερε από την καταστολή του Ατατούρκ τη δεκαετία του 1930», σημείωσε ο Σέμο. «Αυτό το στέλεχος του σιιτικού Ισλάμ, που σημαδεύτηκε βαθιά από ανιμιστικές επιρροές, διωκόταν για πολύ καιρό από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, της οποίας ο σουλτάνος ήταν επίσης ο χαλίφης».
Εάν κερδίσει ο Κιλιτσντάρογλου θα γίνει ο πρώτος Αλεβίτης πρόεδρος της Τουρκίας, σε μία «μεγάλη συμβολική στιγμή για μια χώρα όπου οι θρησκευτικές και εθνοτικές μειονότητες αισθάνονται ότι διώκονται», τόνισε ο Σέμο. «Όλες οι μειονότητες της Τουρκίας βλέπουν κάτι από τον εαυτό τους σε αυτόν». Ο Κιλιτσντάρογλου έχει ζητήσει να αλλάξει η μεταχείριση της Τουρκίας προς τις μειονότητες από τότε που ο Ατατούρκ δημιούργησε το σύγχρονο εθνικό κράτος το 1923 – υποδηλώνοντας ότι κατά καιρούς έχει ενεργήσει σκληρά ιδιαίτερα έναντι των Κούρδων.
«Αυτό είναι χαρακτηριστικό του τρόπου με τον οποίο άλλαξε τις θέσεις του κόμματός του τα τελευταία χρόνια», λέει ο Μπιλόν. Με αυτόν τον τρόπο «συντονίζεται με την τουρκική κοινωνία».
Ωστόσο, η θρησκευτική ταυτότητα του Κιλιτσντάρογλου θα μπορούσε να είναι μειονέκτημα για ένα σημαντικό τμήμα του εκλογικού σώματος, καθώς πολλοί θεολογικά συντηρητικοί Σουνίτες Μουσουλμάνοι εξακολουθούν να θεωρούν τους Αλεβίτες αιρετικούς. Ο Ερντογάν θα μπορούσε ενδεχομένως να το χρησιμοποιήσει αυτό εναντίον του Κιλιτσντάρογλου.
Πολλοί θα προτιμούσαν να δουν είτε τον δημοφιλή δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου –είτε τον ομοίως δημοφιλή ομόλογό του στην Άγκυρα Μανσούρ Γιαβάς– ως σημαιοφόρο της αντιπολίτευσης κατά του Ερντογάν. Ωστόσο, όλοι συμφωνούν ότι ο Κιλιτσντάρογλου είναι ένας από τους λίγους ανθρώπους που έχουν τα προσόντα να ενώσουν την ετερογενή αντιπολίτευση της Τουρκίας.
Ο 74χρονος Κιλιτσντάρογλου είναι μια ήσυχη και καθόλου διχαστική φιγούρα που μιλάει ήρεμα. Αν και ελάχιστα γνωστός μέχρι πρόσφατα στη διεθνή σκηνή, υπήρξε εξέχουσα προσωπικότητα στην πολιτική της Τουρκίας εδώ και χρόνια. Αφού εργάστηκε ως ανώτερος δημόσιος υπάλληλος στο υπουργείο Οικονομικών, εξελέγη βουλευτής στην Κωνσταντινούπολη το 2022, εκπροσωπώντας το CHP, το κόμμα που δημιουργήθηκε από τον ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας, Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. «Είναι το αντίθετο του Ερντογάν – από άποψη προσωπικότητας αλλά και πολιτικής», λέει ο Μαρκ Σέμο, δημοσιογράφος της Le Monde και πρώην ανταποκριτής στην Τουρκία. Το λιτό στυλ διανόησης του Κιλιτσντάρογλου είναι το αντίθετο της επιδειξιομανίας του Ερντογάν.
«Ο Κιλιτσντάρογλου επικρίνεται συχνά για την έλλειψη χαρίσματος», παρατηρεί ο Ντιντιέ Μπλιόν, ειδικός στην Τουρκία και αναπληρωτής διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Διεθνών και Στρατηγικών Υποθέσεων. «Ναι, δεν έχει το χάρισμα του Ερντογάν, αλλά αυτό δεν είναι πρόβλημα σε αυτήν την εκστρατεία, επειδή ο Ερντογάν είναι μια τόσο πολωτική φιγούρα στην Τουρκία εδώ και χρόνια. Σε αυτό το πλαίσιο, ένα μεγάλο ποσοστό του εκλογικού σώματος θέλει να ηρεμήσουν τα πράγματα».
«Η έλλειψη χαρίσματος είναι μερικές φορές μία μορφή χαρίσματος», συμπληρώνει ο Σέμο. Σε μια εποχή μεγάλου διχασμού στην τουρκική κοινωνία, αυτό είναι ένα πραγματικά ελκυστικό πλεονέκτημα.
Μεταμόρφωσε το CHP
Ο Κιλιτσντάρογλου έγινε για πρώτη φορά μεγάλο όνομα ως αντιπρόεδρος του CHP το 2007, όταν κατήγγειλε τη διαφθορά στο κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν. Δύο χρόνια αργότερα, έχασε την κούρσα για τη δημαρχία της Κωνσταντινούπολης από τον Καντίρ Τοπμπάς του AKP, αλλά παρ' όλα αυτά πέτυχε την καλύτερη επίδοση του CHP από τη στιγμή που εξελέγη ο τελευταίος δήμαρχος Κωνσταντινούπολης του κόμματος στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Η ομοιότητά του με τον Μαχάτμα Γκάντι και η ήπια συμπεριφορά του τού χάρισαν το παρατσούκλι «Τούρκος Γκάντι».Ο Κιλιτσντάρογλου έθεσε στη συνέχεια υποψηφιότητα για την ηγεσία του CHP το 2010 και κέρδισε συντριπτικά, με 1.189 ψήφους σε σύνολο 1.250. Στην πρώτη του ομιλία ως ηγέτης του CHP, ο Κιλιτσντάρογλου είπε ότι προτεραιότητά του ήταν να τερματίσει τη φτώχεια στην Τουρκία.
Αργά αλλά σταθερά, ο Κιλιτσντάρογλου άμβλυνε τον κεμαλισμό του CHP - τον αυταρχικό κοσμισμό του Ατατούρκ που κυριάρχησε στην Τουρκία έως ότου πήρε τα ηνία το ΑΚΡ το 2003. Αυτό δεν ήταν εύκολο κατόρθωμα, λένε οι αναλυτές, καθώς το CHP είναι πολύ δογματικό, πολύ προσκολλημένο στην «κεμαλική ορθοδοξία».
Αλλά για να κάνει το CHP πιο ελκυστικό για τα εκατομμύρια των κοινωνικά συντηρητικών μουσουλμάνων ψηφοφόρων που υποστήριξαν τον Ερντογάν, ο Κιλιτσντάρογλου μείωσε την κοσμικότητα του κόμματος. Πιο συγκεκριμένα, άλλαξε τη θέση του CHP για τις γυναικείες μαντίλες, ένα ζήτημα «ταμπού» στην τουρκική πολιτική. Ο Ατατούρκ είχε αποθαρρύνει τη χρήση μαντίλας στη δεκαετία του 1920 και οι διάδοχοί του εισήγαγαν σταδιακά ρητές απαγορεύσεις στα δημόσια ιδρύματα, τις οποίες ο Ερντογάν αντέστρεψε σε διάφορα στάδια. Ο Κιλιτσντάρογλου επέτρεψε επίσης στις γυναίκες να συμμετάσχουν στις τάξεις του CHP για πρώτη φορά, κάτι που ενόχλησε τους παραδοσιακούς. Όχι μόνο είπε ότι το CHP είχε «κάνει λάθη στο παρελθόν», αλλά ενέκρινε επίσης μια συνταγματική τροποποίηση που υποστηρίζει το δικαίωμα των γυναικών να φορούν μαντίλα.
«Η Πορεία της Δικαιοσύνης»
Η μεγαλύτερη καμπή για τον Κιλιτσντάρογλου ως ηγέτη της αντιπολίτευσης ήρθε το 2017, όταν έκανε τη διάσημη «Πορεία Δικαιοσύνης», μια πορεία 450 χιλιομέτρων από την Άγκυρα στην Κωνσταντινούπολη για να καταγγείλει τη φυλάκιση του βουλευτή του CHP Ένις Μπερμπέρογλου, ο οποίος καταδικάστηκε σε 25 χρόνια φυλάκιση για παροχή πληροφοριών στην αντιπολιτευόμενη εφημερίδα Cumhurriyet.Λίγο μετά την «Πορεία Δικαιοσύνης», ο Κιλιτσντάρογλου έγραψε στους New York Times ότι «περπάτησε με ένα ευρύ φάσμα Τούρκων», ανάμεσά τους «σύζυγοι των φυλακισμένων δημοσιογράφων που θέλουν ελευθερία για όλους, οικογένειες θυμάτων τρομοκρατίας που θέλουν διαρκή ειρήνη, αλλά και έναν πατέρα που ο γιος του είχε κατηγορηθεί άδικα για συμμετοχή στην απόπειρα πραξικοπήματος».
«Περπατάμε για μια Τουρκία όπου θα έχουμε το κεφάλι ψηλά και τα μυαλά δεν θα έχουν φόβο», έγραψε.
Εκείνη την εποχή δεν υπήρχε πολύς χώρος για την αμφισβήτηση του Ερντογάν, αφού η Πορεία Δικαιοσύνης σημειώθηκε εν μέσω της διάχυτης καταστολής που ακολούθησε το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016. Το 2019, όμως, το CHP κέρδισε τις εκλογές για τους δημάρχους σε πολλές μεγάλες πόλεις, όπως η Κωνσταντινούπολη και η Άγκυρα.
Ενισχυμένος από αυτές τις νίκες, ο Κιλιτσντάρογλου σκλήρυνε τον τόνο του εναντίον του Ερντογάν. Αρνήθηκε ακόμη και να πληρώσει τους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος τον Απρίλιο του 2022 – σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την άνοδο των τιμών του ρεύματος εν μέσω της ραγδαίας πληθωριστικής κρίσης στην Τουρκία. Μετά τη διακοπή του ρεύματος στο διαμέρισμά του, ο Κιλιτσντάρογλου καταδίκασε τις οικονομικές πολιτικές του Ερντογάν, που επηρέασαν -όπως είπε- αρνητικά τους πιο αδύναμους στην κοινωνία: «Αυτός είναι ο αγώνας μου για να διεκδικήσω τα δικαιώματά σας», δήλωνε, λέγοντας πως «οι πλούσιοι έγιναν πλουσιότεροι και οι φτωχοί έγινε φτωχότεροι» επί των ημερών Ερντογάν.
Οι ειδικοί αποδίδουν την αχαλίνωτη οικονομική κρίση της Τουρκίας στην πεποίθηση του Ερντογάν –σε αντίθεση με όλα τα στοιχεία– ότι τα υψηλά επιτόκια τροφοδοτούν τον πληθωρισμό. Αυτό ώθησε τον Ερντογάν να μειώσει τα επιτόκια όταν απαιτείται αυστηρή νομισματική πολιτική για να συμπιέσει τον πληθωρισμό από την οικονομία. Ο Κιλιτσντάρογλου κατηγόρησε το Τουρκικό Στατιστικό Ινστιτούτο ότι υποτίμησε τα στοιχεία για τον πληθωρισμό που άγγιξε το 85% τον Οκτώβριο του 2022.
«Είμαι Αλεβίτης»
Ο Κιλιτσντάρογλου είναι μια ενωτική φιγούρα που απευθύνεται στις εθνικές μειονότητες της Τουρκίας. Πρόσφατα έσπασε ένα ταμπού στην τουρκική πολιτική, κάνοντας μια δημόσια δήλωση για τη θρησκευτική του ταυτότητα. «Είμαι Αλεβίτης», είπε.Κατάγεται από την περιοχή Dersim (Tunceli), μια περιοχή Αλεβιτών και Κούρδων στην ανατολική Τουρκία. «Αυτό το προπύργιο των Αλεβιτών υπέφερε από την καταστολή του Ατατούρκ τη δεκαετία του 1930», σημείωσε ο Σέμο. «Αυτό το στέλεχος του σιιτικού Ισλάμ, που σημαδεύτηκε βαθιά από ανιμιστικές επιρροές, διωκόταν για πολύ καιρό από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, της οποίας ο σουλτάνος ήταν επίσης ο χαλίφης».
Εάν κερδίσει ο Κιλιτσντάρογλου θα γίνει ο πρώτος Αλεβίτης πρόεδρος της Τουρκίας, σε μία «μεγάλη συμβολική στιγμή για μια χώρα όπου οι θρησκευτικές και εθνοτικές μειονότητες αισθάνονται ότι διώκονται», τόνισε ο Σέμο. «Όλες οι μειονότητες της Τουρκίας βλέπουν κάτι από τον εαυτό τους σε αυτόν». Ο Κιλιτσντάρογλου έχει ζητήσει να αλλάξει η μεταχείριση της Τουρκίας προς τις μειονότητες από τότε που ο Ατατούρκ δημιούργησε το σύγχρονο εθνικό κράτος το 1923 – υποδηλώνοντας ότι κατά καιρούς έχει ενεργήσει σκληρά ιδιαίτερα έναντι των Κούρδων.
«Αυτό είναι χαρακτηριστικό του τρόπου με τον οποίο άλλαξε τις θέσεις του κόμματός του τα τελευταία χρόνια», λέει ο Μπιλόν. Με αυτόν τον τρόπο «συντονίζεται με την τουρκική κοινωνία».
Ωστόσο, η θρησκευτική ταυτότητα του Κιλιτσντάρογλου θα μπορούσε να είναι μειονέκτημα για ένα σημαντικό τμήμα του εκλογικού σώματος, καθώς πολλοί θεολογικά συντηρητικοί Σουνίτες Μουσουλμάνοι εξακολουθούν να θεωρούν τους Αλεβίτες αιρετικούς. Ο Ερντογάν θα μπορούσε ενδεχομένως να το χρησιμοποιήσει αυτό εναντίον του Κιλιτσντάρογλου.
Πολλοί θα προτιμούσαν να δουν είτε τον δημοφιλή δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου –είτε τον ομοίως δημοφιλή ομόλογό του στην Άγκυρα Μανσούρ Γιαβάς– ως σημαιοφόρο της αντιπολίτευσης κατά του Ερντογάν. Ωστόσο, όλοι συμφωνούν ότι ο Κιλιτσντάρογλου είναι ένας από τους λίγους ανθρώπους που έχουν τα προσόντα να ενώσουν την ετερογενή αντιπολίτευση της Τουρκίας.
