Mε το βλέμμα στραμμένο στην Ανατολή η Τουρκία - Τα διπλωματικά μέτωπα όπου θα δώσει το στίγμα του ο Χακάν Φιντάν
Το παζάρι στο ΝΑΤΟ, τα F-16, η Αίγυπτος, το Ισραήλ και η Ελλάδα
Γιαννης Μανδαλιδης
Η «γκρίζα ζώνη» μεταξύ Ανατολής και Δύσης είναι ο ζωτικός χώρος στον οποίο προσπαθεί να προσανατολίσει την εξωτερική του πολιτική ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
«Όσο κοντά είμαστε στη Δύση, άλλο τόσο κοντά είμαστε και στην Ανατολή», δήλωσε προ ημερών, προαναγγέλλοντας ότι ο στρατηγικός προσανατολισμός που χάραξε στην προηγούμενη θητεία του συνεχίζεται. Οι όποιες αλλαγές στην άσκηση εξωτερικής πολιτικής, η προσπάθεια να κλείσει διπλωματικά μέτωπα θα αφορούν κυρίως στο ύφος και στην τακτική και όχι στον στρατηγικό προσανατολισμό της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, εκτιμούν διπλωματικοί κύκλοι στην Άγκυρα.
Ο νέος υπουργός Εξωτερικών, Χακάν Φιντάν, ως αρχηγός της υπηρεσίας πληροφοριών ΜΙΤ επί 13 χρόνια, είχε έναν ρόλο που του επέβαλλε μια συγκεκριμένη κουλτούρα συμπεριφοράς, μη συμβατή ενίοτε με τα διπλωματικά ήθη, και ως εκ τούτου αναμένεται με ενδιαφέρον το στίγμα του τώρα ως επικεφαλής της τουρκικής διπλωματίας. Κατά τεκμήριο, είναι καλός γνώστης των ρωσοτουρκικών σχέσεων, της Συρίας, της Λιβύης και του Κουρδικού λόγω εμπειρίας.
Στο ίδιο διαπραγματευτικό πλαίσιο μπαίνει και το θέμα των μαχητικών F-16 που ζητάει η Τουρκία από τις ΗΠΑ, παρά τις επίμονες διαψεύσεις ένθεν κακείθεν του Ατλαντικού ότι τα δύο θέματα δεν είναι μεταξύ τους αλληλένδετα. Οι ρωσοτουρκικές σχέσεις επηρεάζουν αναπόφευκτα και τις σχέσεις της Aγκυρας με το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ. Στα σχέδια της Μόσχας, όπως έγινε προ ημερών γνωστό από εκπρόσωπο του Κρεμλίνου, είναι μία επίσκεψη του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, στην Άγκυρα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Αθήνα έχουν, ωστόσο, οι εξελίξεις σε περιφερειακό επίπεδο.
Οι σεισμοί της 6ης Φεβρουαρίου προσέφεραν στην Αγκυρα την ευκαιρία να ανοίξει νέους διαύλους με χώρες με τις οποίες έχει προβληματικές σχέσεις, όπως η Αίγυπτος και το Ισραήλ, αλλά και να αποκαταστήσει τις σχέσεις της με τα ΗΑΕ και τη Σαουδική Αραβία. Ο δρόμος για μία κατ’ ιδίαν συνάντηση του προέδρου της Αιγύπτου, Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, με τον Ερντογάν φαίνεται ότι έχει πλέον ανοίξει. Οι δύο πρόεδροι συνομίλησαν τηλεφωνικά, μετά την εκλογική νίκη του Ερντογάν, ενώ το κλίμα στις διμερείς σχέσεις φαίνεται ότι βελτιώθηκε θεαματικά κατά την επίσκεψη του τέως υπουργού Εξωτερικών της Τουρκίας, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, στο Κάιρο. Μια τέτοια συνάντηση φαίνεται να ευνοούν τώρα και στελέχη των «Αδελφών Μουσουλμάνων», που ευελπιστούν ότι η βελτίωση των σχέσεων με την Τουρκία θα χαλάρωνε τις πιέσεις που δέχονται από το καθεστώς Σίσι.
Για το Ισραήλ, ο Χακάν Φιντάν ήταν μία προβληματική περίπτωση. Το 2010 ο τότε υπουργός Αμυνας και πρώην πρωθυπουργός του Ισραήλ, Εχούντ Μπαράκ, είχε δηλώσει ότι ο διορισμός του Φιντάν ως αρχηγού της ΜΙΤ ήταν μια ανησυχητική εξέλιξη. Το Ισραήλ κατηγορούσε τον Φιντάν, που υπηρετούσε τότε στη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας, για φιλοϊρανική στάση. Τελευταία όμως ήρθαν οι σεισμοί, το Ισραήλ έστειλε βοήθεια, ο Ισραηλινός πρόεδρος είχε ήδη επισκεφθεί την Άγκυρα και οι δύο χώρες διόρισαν αμοιβαία, έπειτα από πολλά χρόνια, πρέσβεις. Αλλά και η εικόνα του Φιντάν στο Ισραήλ βελτιώθηκε, όταν η ΜΙΤ επί της αρχηγίας του απέτρεψε τρομοκρατικές επιθέσεις κατά ισραηλινών στόχων στην Τουρκία.
Οι σχεδιασμοί της Τουρκίας στη νέα εποχή Ερντογάν σε σχέση με τα Ελληνοτουρκικά αποτελεί ξεχωριστό αντικείμενο ανάλυσης - και όχι της παρούσης. Αρκεί όμως να επισημανθεί ότι το συγκεκριμένο κεφάλαιο είναι ένα από τα πολλά στη διπλωματική ατζέντα της Τουρκίας και όχι κατ’ ανάγκη από τα πρώτα στη σειρά προτεραιοτήτων. Καθώς καταλαγιάζει πάντως ο εκλογικός κουρνιαχτός στην Άγκυρα, οι πρώτες ενδείξεις είναι ότι υπάρχει τάση επιστροφής στα προ των σεισμών δεδομένα έντασης, κυρίως μετά το φθινόπωρο, αφού λήξει η τουριστική περίοδος.
Δημοσιεύτηκε στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ στις 24/6
«Όσο κοντά είμαστε στη Δύση, άλλο τόσο κοντά είμαστε και στην Ανατολή», δήλωσε προ ημερών, προαναγγέλλοντας ότι ο στρατηγικός προσανατολισμός που χάραξε στην προηγούμενη θητεία του συνεχίζεται. Οι όποιες αλλαγές στην άσκηση εξωτερικής πολιτικής, η προσπάθεια να κλείσει διπλωματικά μέτωπα θα αφορούν κυρίως στο ύφος και στην τακτική και όχι στον στρατηγικό προσανατολισμό της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, εκτιμούν διπλωματικοί κύκλοι στην Άγκυρα.
Ο νέος υπουργός Εξωτερικών, Χακάν Φιντάν, ως αρχηγός της υπηρεσίας πληροφοριών ΜΙΤ επί 13 χρόνια, είχε έναν ρόλο που του επέβαλλε μια συγκεκριμένη κουλτούρα συμπεριφοράς, μη συμβατή ενίοτε με τα διπλωματικά ήθη, και ως εκ τούτου αναμένεται με ενδιαφέρον το στίγμα του τώρα ως επικεφαλής της τουρκικής διπλωματίας. Κατά τεκμήριο, είναι καλός γνώστης των ρωσοτουρκικών σχέσεων, της Συρίας, της Λιβύης και του Κουρδικού λόγω εμπειρίας.
Πιέσεις
Στις προτεραιότητες της τουρκικής διπλωματίας, το αμέσως επόμενο διάστημα, είναι κατ’ αρχάς το «παζάρι» γύρω από την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ. Ισχυρές πιέσεις θα ασκηθούν για να κλείσει το θέμα στη Σύνοδο Κορυφής του Βίλνιους, τον επόμενο μήνα, όπου με τα μέχρι τώρα δεδομένα ο Ερντογάν φαίνεται ότι θα «τραβήξει το σκοινί» και θα παραπέμψει το θέμα για το φθινόπωρο.Στο ίδιο διαπραγματευτικό πλαίσιο μπαίνει και το θέμα των μαχητικών F-16 που ζητάει η Τουρκία από τις ΗΠΑ, παρά τις επίμονες διαψεύσεις ένθεν κακείθεν του Ατλαντικού ότι τα δύο θέματα δεν είναι μεταξύ τους αλληλένδετα. Οι ρωσοτουρκικές σχέσεις επηρεάζουν αναπόφευκτα και τις σχέσεις της Aγκυρας με το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ. Στα σχέδια της Μόσχας, όπως έγινε προ ημερών γνωστό από εκπρόσωπο του Κρεμλίνου, είναι μία επίσκεψη του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, στην Άγκυρα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Αθήνα έχουν, ωστόσο, οι εξελίξεις σε περιφερειακό επίπεδο.
Οι σεισμοί της 6ης Φεβρουαρίου προσέφεραν στην Αγκυρα την ευκαιρία να ανοίξει νέους διαύλους με χώρες με τις οποίες έχει προβληματικές σχέσεις, όπως η Αίγυπτος και το Ισραήλ, αλλά και να αποκαταστήσει τις σχέσεις της με τα ΗΑΕ και τη Σαουδική Αραβία. Ο δρόμος για μία κατ’ ιδίαν συνάντηση του προέδρου της Αιγύπτου, Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, με τον Ερντογάν φαίνεται ότι έχει πλέον ανοίξει. Οι δύο πρόεδροι συνομίλησαν τηλεφωνικά, μετά την εκλογική νίκη του Ερντογάν, ενώ το κλίμα στις διμερείς σχέσεις φαίνεται ότι βελτιώθηκε θεαματικά κατά την επίσκεψη του τέως υπουργού Εξωτερικών της Τουρκίας, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, στο Κάιρο. Μια τέτοια συνάντηση φαίνεται να ευνοούν τώρα και στελέχη των «Αδελφών Μουσουλμάνων», που ευελπιστούν ότι η βελτίωση των σχέσεων με την Τουρκία θα χαλάρωνε τις πιέσεις που δέχονται από το καθεστώς Σίσι.
Για το Ισραήλ, ο Χακάν Φιντάν ήταν μία προβληματική περίπτωση. Το 2010 ο τότε υπουργός Αμυνας και πρώην πρωθυπουργός του Ισραήλ, Εχούντ Μπαράκ, είχε δηλώσει ότι ο διορισμός του Φιντάν ως αρχηγού της ΜΙΤ ήταν μια ανησυχητική εξέλιξη. Το Ισραήλ κατηγορούσε τον Φιντάν, που υπηρετούσε τότε στη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας, για φιλοϊρανική στάση. Τελευταία όμως ήρθαν οι σεισμοί, το Ισραήλ έστειλε βοήθεια, ο Ισραηλινός πρόεδρος είχε ήδη επισκεφθεί την Άγκυρα και οι δύο χώρες διόρισαν αμοιβαία, έπειτα από πολλά χρόνια, πρέσβεις. Αλλά και η εικόνα του Φιντάν στο Ισραήλ βελτιώθηκε, όταν η ΜΙΤ επί της αρχηγίας του απέτρεψε τρομοκρατικές επιθέσεις κατά ισραηλινών στόχων στην Τουρκία.
Αντιρρήσεις
Οι εξελίξεις, από την άλλη, στον άξονα Άγκυρας - Τεχεράνης δημιουργούν αποτελέσματα με επιπτώσεις σε στρατηγικό επίπεδο. Οι δύο χώρες συμμετέχουν στον τετραμερή μηχανισμό για τη Συρία (μαζί με τη Ρωσία και το καθεστώς Ασαντ), όχι από την ίδια πλευρά του μετώπου, αλλά διατηρούν διαύλους επικοινωνίας και παρεμβαίνουν -ενίοτε με στρατιωτικά μέσα- στο Βόρειο Ιράκ. Τελευταία όμως η Τεχεράνη εκφράζει σοβαρές αντιρρήσεις στο σχέδιο για τη διάνοιξη του διαδρόμου του Ζενγκεζούρ επί αρμενικού εδάφους, στα σύνορα με το Ιράν, που θα ενώνει την Τουρκία μέσω Αζερμπαϊτζάν με την Κασπία και από εκεί στην Κεντρική Ασία - εμπόδια δηλαδή στο όραμα του Ερντογάν να γίνει η Τουρκία ισχυρή δύναμη στον ενδιάμεσο χώρο Ανατολής - Δύσης.Οι σχεδιασμοί της Τουρκίας στη νέα εποχή Ερντογάν σε σχέση με τα Ελληνοτουρκικά αποτελεί ξεχωριστό αντικείμενο ανάλυσης - και όχι της παρούσης. Αρκεί όμως να επισημανθεί ότι το συγκεκριμένο κεφάλαιο είναι ένα από τα πολλά στη διπλωματική ατζέντα της Τουρκίας και όχι κατ’ ανάγκη από τα πρώτα στη σειρά προτεραιοτήτων. Καθώς καταλαγιάζει πάντως ο εκλογικός κουρνιαχτός στην Άγκυρα, οι πρώτες ενδείξεις είναι ότι υπάρχει τάση επιστροφής στα προ των σεισμών δεδομένα έντασης, κυρίως μετά το φθινόπωρο, αφού λήξει η τουριστική περίοδος.
Δημοσιεύτηκε στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ στις 24/6
