Ιράν - Ισραήλ: Πώς από σύμμαχοι έγιναν εχθροί - Η κόντρα που απειλεί να βάλει "φωτιά" στον πλανήτη
Μια ματιά στην Ιστορία
Πόλεμος ante portas μεταξύ Ιράν και Ισραήλ; Ποια η εξέλιξη της σχέσης τους; «Κλειδί» η Ισλαμική Επανάσταση του 1979
*Διαβάστε ακόμα: Sky News: Χωρίς προηγούμενο η ευθεία επίθεση του Ιράν στο Ισραήλ - Γιατί η Τεχεράνη επέλεξε να χτυπήσει με drones
Οι δύο πλευρές συχνά περιγράφονται ως οι «μεγάλοι εχθροί» στη Μέση Ανατολή, με την έριδα μεταξύ τους να την υποδαυλίζουν μια σειρά από παράγοντες, όπως η θρησκεία, η κατοχή από ιρανικής πλευράς πυρηνικών εγκαταστάσεων, που δημιουργούν «παραστάσεις απειλής» στο Ισραήλ, καθώς και η γεωπολιτική αντιπαράθεση με θέατρο επιχειρήσεων και διαπάλης συμφερόντων τη Μέση Ανατολή. Όμως, δεν ήταν πάντοτε τέτοια η φύση της σχέσης τους, καθώς κάποτε Ιράν και Ισραήλ ήταν «πολύ πιο κοντά», μάλιστα ήταν και σύμμαχοι, όπως σημειώνει χαρακτηριστικά το Al Jazeera εξετάζοντας την ιστορία των μεταξύ τους σχέσεων, σε μια ανάλυση που έκανε μερικούς μήνες πριν, στον απόηχο της έναρξης των επιχειρήσεων του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας.
Η ίδρυση του κράτους του Ισραήλ και η αναγνώριση από το Ιράν
Πρώτη στάση το 1948: Στις 14 Μαΐου, ο Νταβίντ Μπεν Γκουριόν ανακοινώνει την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, με τον μέχρι τότε επικεφαλής της Παγκόσμιας Σιωνιστικής Ομοσπονδίας (που προωθούσε την ιδέα της επιστροφής των Εβραίων στην πατρογονική τους εστία, τη «Γη του Ισραήλ» σύμφωνα με την παράδοσή τους) να γίνεται ο πρώτος πρωθυπουργός του.
Το Ιράν αποτέλεσε το δεύτερο μουσουλμανικό κράτος, μετά την Τουρκία, που αναγνώρισε το κράτος του Ισραήλ, το οποίο αναζητούσε συμμάχους απέναντι στο αραβικό μέτωπο, που εξαρχής ήταν αντίθετο στην προοπτική το σιωνιστικό κίνημα να λάβει «σάρκα και οστά».
Άλλωστε, το Ιράν είχε ψηφίσει κατά του σχεδίου διαχωρισμού της Παλαιστίνης σε 3 ζώνες (1 αραβική, 1 ισραηλινή και 1 διεθνή, που αφορούσε την Ιερουσαλήμ) όντας ένα από τα μέλη της 11μελούς επιτροπής που συνέστησε ο ΟΗΕ για το ζήτημα της Παλαιστίνης και του μέλλοντος της περιοχής, μετά το τέλος της βρετανικής εντολής που είχε δοθεί από την Κοινωνία των Εθνών.
Δικαιολογώντας τότε την στάση της, η Τεχεράνη έκανε λόγο για κίνδυνο κλιμάκωσης της έντασης στην περιοχή.
«Το Ιράν, μαζί με την Ινδία και τη Γιουγκοσλαβία, παρουσίασε ένα εναλλακτικό σχέδιο, μια ομοσπονδιακή λύση που αφορούσε τη διατήρηση της Παλαιστίνης ως ένα κράτος με ένα κοινοβούλιο, αλλά διαιρεμένο σε αραβικά και εβραϊκά καντόνια», δήλωσε στο Al Jazeera ο ιστορικός του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Eirik Kvindesland.
«Αυτός ήταν ο συμβιβασμός του Ιράν για να προσπαθήσει να διατηρήσει θετικές σχέσεις με μια φιλοσιωνιστική Δύση και το ίδιο το σιωνιστικό κίνημα, αλλά και με τις αραβικές και μουσουλμανικές γειτονικές του χώρες», ανέφερε ο ίδιος.
Σε μια κίνηση που ενίσχυε αυτήν την προοπτική, δύο χρόνια μετά τον Αραβοϊσραηλινό πόλεμο του 1948, που ξεκίνησε αμέσως μετά την αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας από την Παλαιστίνη και επέτρεψε στο Ισραήλ να επεκτείνει τον έλεγχό του και στο 60% της «αραβικής» επικράτειας (βάσει του σχεδίου του ΟΗΕ) εξωθώντας τότε στον «ξεριζωμό» περί τους 700.000 Παλαιστίνιους, το Ιράν αναγνώρισε επίσημα το κράτος του Ισραήλ, το δεύτερο - όπως αναφέρθηκε - μουσουλμανικό κράτος που έκανε κάτι τέτοιο και παρά τη λεγόμενη «Νάκμπα», την «Καταστροφή» όπως έμεινε γνωστή στους Άραβες
Επρόκειτο για την επιτυχή εφαρμογή του «δόγματος της περιφέρειας» του Μπεν Γκουριόν: «Για να τερματίσει την απομόνωσή του στη Μέση Ανατολή, ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Νταβίντ Μπεν Γκουριόν επιδίωξε σχέσεις με μη αραβικά κράτη στα "άκρα" της Μέσης Ανατολής, σε αυτό που αργότερα θα γινόταν γνωστό ως το δόγμα της περιφέρειας. Αυτό περιελάμβανε επίσης την Αιθιοπία, αλλά το Ιράν και η Τουρκία ήταν μακράν οι πιο επιτυχημένες προσεγγίσεις», δήλωσε ο Kvindesland στο Al Jazeera.
Η καμπή του 1951, ο Μοσαντέχ και ο Σάχης
Τα πράγματα άλλαξαν μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας του Ιράν από τον Μοχάμεντ Μοσαντέκ το 1951, όταν πρωτοστάτησε στην εθνικοποίηση της πετρελαϊκής βιομηχανίας της χώρας, η οποία μονοπωλείτο από τη Βρετανία. Ο Μοσαντέχ διέκοψε τους δεσμούς με το Ισραήλ, το οποίο θεωρούσε ότι εξυπηρετούσε τα δυτικά συμφέροντα στην περιοχή.
Σύμφωνα με τον Kvindesland, οι προσπάθειες του Μοσαντέκ και της πολιτικής του οργάνωσης «Εθνικό Μέτωπο» να εθνικοποιήσει το πετρέλαιο, να διώξει τη βρετανική αποικιοκρατική εξουσία και να αποδυναμώσει τη μοναρχία ήταν η κύρια ιστορία για το Ιράν εκείνη την εποχή. Οι δεσμοί του με το Ισραήλ ήταν «παράπλευρη απώλεια», λέει στο Al Jazeera.
«Υπήρξε κάποια αντισιωνιστική κινητοποίηση στο εσωτερικό του Ιράν. Υπήρχε [ο σημαίνων σιίτης κληρικός] Navvab Safavi, μια από τις πιο διάσημες προσωπικότητες που προπαγάνδιζε έντονα κατά του σιωνισμού και της ίδρυσης του Ισραήλ. Αλλά για τον Mosaddegh, ο κύριος στόχος ήταν να κερδίσει υποστήριξη από τα γύρω αραβικά κράτη για να καταπολεμήσει τον βρετανικό έλεγχο της πετρελαϊκής βιομηχανίας», δήλωσε ο Kvindesland στο Al Jazeera.
Σημειώνεται πως στο Ιράν υπήρχε το καθεστώς του Σάχη (υπό τη δυναστεία των Παχλαβί) που είχε εγκαθιδρυθεί από το 1925 και πλέον ετίθετο υπό ευθεία αμφισβήτηση, μέχρι και το 1953, οπότε και επανέρχεται στον πλήρη έλεγχο των πραγμάτων, ενισχυμένο αποφασιστικά μετά το πραξικόπημα που υποκίνησαν με το στόχο αυτόν ΗΠΑ και Μεγάλη Βρετανία.
Μετά από τα παραπάνω γεγονότα, Ιράν και Ισραήλ διάγουν τις καλύτερες μέρες στις μεταξύ τους σχέσεις, κάτι που θα διαρκέσει μέχρι και το 1979 και την Ισλαμική Επανάσταση.
Το Ισραήλ ίδρυσε de facto πρεσβεία στην Τεχεράνη και τελικά οι δύο χώρες αντάλλαξαν επίσημα πρεσβευτές τη δεκαετία του 1970. Οι εμπορικοί δεσμοί αναπτύχθηκαν και σύντομα το Ιράν έγινε σημαντικός προμηθευτής πετρελαίου για το Ισραήλ, ενώ οι δύο χώρες δημιούργησαν έναν αγωγό με στόχο την αποστολή ιρανικού πετρελαίου στο Ισραήλ και στη συνέχεια στην Ευρώπη.
Η Τεχεράνη και το Τελ Αβίβ είχαν επίσης εκτεταμένη στρατιωτική συνεργασία και συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας, η οποία όμως κρατήθηκε σε μεγάλο βαθμό μυστική για να μην προκαλέσει τα αραβικά έθνη της περιοχής. Δεν ήταν τυχαίο, δε, πως την εκπαίδευση της μυστικής υπηρεσίας, SAVAK, είχε αναλάβει εν μέρει και η Μοσάντ, με τον Σάχη να βλέπει στο Ισραήλ έναν εταίρο, που θα μπορούσε να δημιουργήσει τόσο εμπορικούς, όσο και δεσμούς ασφάλειας.
«Από το ζεστό στο κρύο» - Ο άλλοτε... φίλος γίνεται ο «μικρός Σατανάς»
Η απόλυτη μεταστροφή και η έλευση του απόλυτου ναδίρ στις ιρανο-ισραηλινές σχέσεις έρχεται αδιαμφισβήτητα το 1979, με την ανατροπή του Σάχη και την επικράτηση του θεοκρατικού καθεστώτος στην Τεχεράνη. Ο Αγιατολάχ Ρουολάχ Χομεϊνί υιοθετεί πλέον μια καθαρά αντιδυτική στάση και ρητορική, κάνοντας λόγο για «αλαζονικές» Μεγάλες Δυνάμεις, στις οποίες το Ιράν οφείλει να «αντιταχθεί». Υπό αυτό το πρίσμα, οι ΗΠΑ γίνονται ο «Μεγάλος Σατανάς» και το Ισραήλ αντίστοιχα ο «Μικρός Σατανάς», που καταπιέζει τους Παλαιστίνιους, στο πλευρό των οποίων έκτοτε το Ιράν βρίσκεται σταθερά.Το Ιράν πλέον διακόπτει όλους τους δεσμούς με το Ισραήλ- οι πολίτες δεν μπορούσαν πλέον να ταξιδεύουν και τα αεροπορικά δρομολόγια ακυρώθηκαν- και η ισραηλινή πρεσβεία στην Τεχεράνη μετατράπηκε σε παλαιστινιακή πρεσβεία. Παράλληλα, η αναγνώριση του κράτους του Ισραήλ ανακλήθηκε.
Ο Χομεϊνί ανακήρυξε επίσης κάθε τελευταία Παρασκευή του μουσουλμανικού ιερού μήνα του Ραμαζανιού ως Ημέρα Κουντς, και έκτοτε πραγματοποιούνται μεγάλες συγκεντρώσεις εκείνη την ημέρα για την υποστήριξη των Παλαιστινίων σε όλο το Ιράν. Η Ιερουσαλήμ είναι γνωστή ως αλ-Κουντς στα αραβικά.
Η Trita Parsi, εκτελεστική αντιπρόεδρος του Quincy Institute for Responsible Statecraft, δήλωσε στο Al Jazeera ότι ο Χομεϊνί στάθηκε ενάντιος στην προοπτική παρουσίασης του παλαιστινιακού ζητήματος ως μια καθαρά αραβική εθνικιστική υπόθεση, στοχεύοντας να το μετατρέψει σε ισλαμική υπόθεση, προκειμένου να παράσχει στο Ιράν έναν πρωταγωνιστικό ρόλο στα τεκταινόμενα στην ευρύτερη περιοχή.
«Για να ξεπεράσει τόσο το αραβο-περσικό χάσμα όσο και το χάσμα σουνιτών-σιιτών, το Ιράν υιοθέτησε μια πολύ πιο επιθετική θέση στο παλαιστινιακό ζήτημα για να επιδείξει τα ηγετικά του διαπιστευτήρια στον ισλαμικό κόσμο και να θέσει σε άμυνα τα αραβικά καθεστώτα που έχουν συμμαχήσει με τις Ηνωμένες Πολιτείες», είπε.
Ο πόλεμος δι'αντιπροσώπου
Η εμπρηστική ρητορική μεταφέρθηκε και στο πεδίο, αν και ποτέ δεν υπήρξε ευθεία αντιπαράθεση μεταξύ Ιράν και Ισραήλ. Η Τεχεράνη, ωστόσο, έχει δημιουργήσει με όχημα το Ισλάμ και την πάντοτε «χαίνουσα» πληγή της Παλαιστίνης έναν αντι-ισραηλινό άξονα στην άμεση «γειτονιά» του Τελ Αβίβ, υποστηρίζοντας ομάδες, όπως η Χεζμπολάχ στο Λίβανο, οι Χούθι στην Υεμένη, αλλά και αλλού, τροφοδοτώντας αυτό που στη θεωρία των διεθνών σχέσεων αποκαλείται ως «πόλεμος δι'αντιπροσώπου» ή proxy wars.Παράλληλα, δεν έχουν απουσιάσει οι περιπτώσεις ορισμένων επιθέσεων - υπό τη μορφή του σαμποτάζ - απευθείας στην επικράτεια των δύο κρατών, με τη μία πλευρά να κατηγορεί την άλλη, αλλά και εχθρικές ενέργειες σε διάφορα επίπεδα. Στο επίκεντρο αυτών των ενεργειών βρίσκεται κατά κανόνα το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, με το Ισραήλ να έχει θέσει ως υπέρτατο στόχο να μην του επιτρέψει την κατασκευή ατομικής βόμβας, αλλά και τα ισραηλινά δεξαμενόπλοια ή η διεξαγωγή κυβερνοεπιθέσεων.
Σημειώνεται άλλωστε ότι μια τέτοια ενέργεια αποτέλεσε και την απαρχή για τα γεγονότα που συνέβησαν τα ξημερώματα της Κυριακής, με τους Φρουρούς της Επανάστασης να καταλαμβάνουν το εμπορικό πλοίο MSC Aries, ισραηλινών συμφερόντων, στα Στενά του Ορμούζ και στο οποίο επιβαίνουν 25 άτομα πλήρωμα, με την Τεχεράνη να κατηγορείται για «ομηρεία» από το Ισραήλ και τον Λευκό Οίκο, ενώ ο Τζο Μπάιντεν επέστρεφε εσπευσμένα στην Ουάσινγκτον, με τις πληροφορίες για ένα νέο πλήγμα του Ιράν απέναντι στο Ισραήλ να πληθαίνουν.
