Μαζί µε την ευρωπαϊκή σηµαία, τον ευρωπαϊκό ύµνο και το έµβληµα «Ενωµένη στην Πολυµορφία», η Ηµέρα της Ευρώπης αποτελεί µέρος του ευρωπαϊκού εικονογραφικού οπλοστασίου. Η αναφορά στη δήλωση Σουµάν ως αφετηρία της ευρωπαϊκής οικοδόµησης υπαινίσσεται µια γραµµική διαδικασία προόδου.

Όµως, λίγο πριν από την 74η επέτειο της δήλωσης Σουµάν, ο Γάλλος πρόεδρος, στην οµιλία του στη Σορβόννη, αµφισβήτησε το ευρωπαϊκό τελεολογικό δόγµα. Προειδοποίησε ότι «η Ευρώπη µπορεί να πεθάνει». Η δήλωση αυτή σηµατοδοτεί την τοµή την οποία βιώνει η Ευρώπη. Ο ρωσικός παράγων, δοµικό στοιχείο της ευρωπαϊκής γεωπολιτικής από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου, επανήλθε, έπειτα από µια περίοδο σχετικής αδράνειας. Καθώς οι Ηνωµένες Πολιτείες έχουν επικεντρωθεί στην αντιπαράθεση µε την Κίνα, ανοίγεται ένα ευρωπαϊκό παράθυρο ευκαιρίας για τη Μόσχα.

Η Ρωσία απειλείται, επίσης, από την κινεζική άνοδο. Με σοβαρό δηµογραφικό πρόβληµα και τεράστιες αραιοκατοικηµένες εκτάσεις όµορες µε την Κίνα, έχει ανάγκη από την Ευρώπη. Η επίδειξη στρατιωτικής ισχύος και αποφασιστικότητας, από τη µια, και τα οικονοµικά συµφέροντα, από την άλλη, δηµιουργούν ένα µείγµα εκφοβισµού/πρόσκλησης, η επίδραση του οποίου θα γίνει φανερή όταν λήξει ο ρωσο-ουκρανικός πόλεµος.

Στόχος είναι η «φινλανδοποίηση». Στο σηµερινό πολεµικό κλίµα και σε προέκταση των µεταψυχροπολεµικών ψευδαισθήσεων ως προς τη διάλυση του ρωσικού συνόλου, καλλιεργείται η εντύπωση ότι, µε µερικές εδαφικές αβαρίες, η Ευρώπη µπορεί να απαλλαγεί από τη ρωσική πρόκληση. Όµως, η γεωγραφία δεν αλλάζει και οι λαοί δεν εξαφανίζονται από τη µια ηµέρα στην άλλη. Στο µεταπολεµικό µέλλον η Ευρώπη θα επηρεαστεί δοµικά από τη δυναµική που θα διαµορφώσει µε τη Ρωσία

«Η Ευρώπη θα γίνει, άραγε, αυτό που είναι πραγµατικά, δηλαδή ένα µικρό ακρωτήρι της ασιατικής ηπείρου ή, αλλιώς, θα παραµείνει αυτό που φαίνεται να είναι, δηλαδή το πολύτιµο τµήµα του γήινου κόσµου, το µαργαριτάρι της σφαίρας, ο νους ενός τεράστιου σώµατος», αναρωτιόταν ο Paul Valéry («La crise de l’esprit», 1919). Με τη Ρωσία να απειλεί/δελεάζει την Ευρώπη και τις Ηνωµένες Πολιτείες να διακυµαίνονται, το δίληµµα του Paul Valéry επανέρχεται.

Ο Γάλλος πρόεδρος µοιάζει να τον είχε κατά νουν και ως προς τις θέσεις του για τη θνητότητα των πολιτισµών: «Εµείς, οι πολιτισµοί, γνωρίζουµε τώρα ότι είµαστε θνητοί» («La crise de l’esprit», 1919). Τα νέα διακυβεύµατα ξεπερνούν κατά πολύ τις οικονοµικο-κοινωνικές αναλύσεις που κυριάρχησαν στο παρελθόν. Για να τιµήσουµε την Ηµέρα της Ευρώπης, εκτός από τις τρέχουσες οικονοµικές προτάσεις, οφείλουµε να εγκύψουµε στους προβληµατισµούς των Ευρωπαίων διανοουµένων του Μεσοπολέµου. Ακόµα και µε οικονοµική ευρωστία, η Ευρώπη παραµένει θνητή.


*Γιώργος Πρεβελάκης, ομότιμος καθηγητής Γεωγραφίας και Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris 1)

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Παραπολιτικά