Στις 9 Μαΐου γιορτάζουµε την Ηµέρα της Ευρώπης. Την επέτειο της ιστορικής ∆ιακήρυξης Σουµάν, στην οποία ο Ροµπέρ Σουµάν µίλησε για τη δηµιουργία µιας Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα, που θα συµβόλιζε το τέλος του πολέµου µεταξύ των Ευρωπαίων. Πράγµατι, µια γενιά Ευρωπαίων οραµατιστών πολιτικών, αλλά και η σοβιετική απειλή και η αµερικανική παρότρυνση, στις απαρχές του Ψυχρού Πολέµου, οδήγησαν στη δηµιουργία µιας νέας οικονοµικής και πολιτικής οργάνωσης στην Ευρώπη, µετά τον πόλεµο. Η κουλτούρα συνεργασίας από τη διαχείριση της αµερικανικής οικονοµικής βοήθειας του Σχεδίου Μάρσαλ έβαλε τις ρίζες για µια λειτουργική και σταδιακή προσέγγιση, που οδήγησε στη Συνθήκη της Ρώµης και τελικά στην Ενωµένη Ευρώπη.

Το ιστορικό αυτό εγχείρηµα ξεκίνησε από τη ∆υτική Ευρώπη των έξι, για να µετεξελιχθεί, µετά το τέλος του Ψυχρού Πολέµου, στην Ενωµένη Ευρώπη από τον Ατλαντικό έως τα Ουράλια. Μια φιλελεύθερη δηµοκρατική τάξη, που δηµιουργήθηκε κάτω από την εγγύηση ασφάλειας της αµερικανικής αµυντικής οµπρέλας και τώρα διεκδικεί τη στρατηγική της αυτονοµία.

Η Ενωµένη Ευρώπη αντιµετωπίζει σήµερα τις µεγαλύτερες προκλήσεις της ιστορίας της. Σε γεωπολιτικό επίπεδο, η ευφορία για τον εξοστρακισµό της κατάρας του πολέµου από την ευρωπαϊκή ήπειρο διαλύθηκε βίαια από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Και το αίσθηµα ασφάλειας που της παρείχε η ευρωατλαντική συµµαχία δεν υπάρχει πλέον µετά την προεδρία Τραµπ και τις µεγάλες αλλαγές που συντελούνται στην Αµερική. Με την Κίνα να προσθέτει και έναν επιπλέον πόλο γεωπολιτικής ανησυχίας. Αλλά και στο εσωτερικό το ευρωπαϊκό όραµα θαµπώνει και ένα κύµα ευρωσκεπτικισµού σαρώνει την ήπειρο από άκρου εις άκρον. Οι νέες ανισότητες που δηµιουργούν η παγκοσµιοποίηση και η τεχνολογική επανάσταση προκαλούν ανασφάλεια και απόγνωση και δοκιµάζουν την εµπιστοσύνη των πολιτών στους ευρωπαϊκούς θεσµούς. Και τα µεταναστευτικά ρεύµατα δηµιουργούν «δηµογραφικό πανικό» και επαναφέρουν στο προσκήνιο ζητήµατα και πολιτικές ταυτότητας. Η «εισβολή του ξένου» στις δυτικές κοινωνίες σπρώχνει τους πολίτες σε αναζήτηση των παραδοσιακών στοιχείων της ταυτότητάς τους. Η Γερµανία, µετά τον πόλεµο, είχε ενταφιάσει αυτήν τη συζήτηση, εντάσσοντας την εθνική της ταυτότητα σε ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο.

Το AfD ξανάνοιξε τη συζήτηση αυτή, εκµεταλλευόµενο την ανασφάλεια που δηµιουργεί η παρουσία ενός εκατοµµυρίου µεταναστών από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική στη Γερµανία. Στη Βρετανία το UKIP του Φάρατζ παρέσυρε κοµµά[1]τια των Τόρις στη καταστροφική ατζέντα που οδήγησε τελικά στο Brexit. Αλλά και στη Γαλλία, την Ουγγαρία, την Ιταλία, την Ολλανδία, την Πολωνία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι δυνάµεις του λαϊκισµού και των άκρων επελαύνουν.

Η ιστορική περίοδος που διανύουµε, των συνεχών και πολύπλευρων κρίσεων, δοκιµάζει τις αντοχές του ηµιτελούς ευρωπαϊκού εγχειρήµατος. Μπορεί η ιστορία της ευρωπαϊκής ενοποίησης να είναι µια σειρά από κρίσεις και επανεκκινήσεις. Με κάθε επανεκκίνηση να προσθέτει µία ψηφίδα στην εµβάθυνση του ενοποιητικού εγχειρήµατος. Είναι, όµως, αναγκαίο η Ενωµένη Ευρώπη να φύγει από το στενά λειτουργικό, υλιστικό και ωφελιµιστικό πλαίσιο στο οποίο έχει συρρικνωθεί. Να επανανοηµατοδοτήσει την αναγκαιότητα της ύπαρξής της ως ένα µεγάλο ηθικό ζήτηµα και έναν πολιτικό στόχο. Να προτάξει και πάλι τις κοινές αξίες που αποτέλεσαν το νοµιµοποιητικό υπόβαθρό της. Να πείσει τους πολίτες των ευρωπαϊκών χωρών ότι η εκχώρηση εθνικής κυριαρχίας είναι προς όφελός τους. Ότι η Ε.Ε. µπορεί να διαχειριστεί καλύτερα από τα κράτη-έθνη τις προκλήσεις της παγκοσµιοποίησης σε θέµατα οικονοµικής ανάπτυξης, εργασίας, κοινωνικής συνοχής, µετανάστευσης και ασφάλειας. Και να ξαναβάλει σε τροχιά τις διαδικασίες εµβάθυνσης της πολιτικής και οικονοµικής ενοποίησης.

Οι γενεσιουργοί λόγοι του ευρωπαϊκού εγχειρήµατος παραµένουν πιο ισχυροί από ποτέ. Το υπόβαθρο των κοινών συµφερόντων και κοινών αξιών παραµένει σταθερό. Και η ενότητα είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την αντιµετώπιση των νέων γεωπολιτικών προκλήσεων και τη διατήρηση της πλανητικής επιρροή.


*Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος, καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής, Διευθυντής του Ιδρύματος «Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής», πρώην υπουργός

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Παραπολιτικά»