Από τον έναν άνθρωπο του αγιατολάχ στον άλλο περνά το Ιράν, καθώς επιδιώκει να ισορροπήσει µετά τον αιφνίδιο θάνατο από συντριβή ελικοπτέρου του προέδρου της χώρας, Εµπραχίµ Ραϊσί, και του υπουργού Εξωτερικών, Χοσεΐν Αµιραµπντολαχιάν, το απόγευµα της περασµένης Κυριακής. Ο Ραϊσί, θεωρούµενος µάλιστα ο πιθανότερος διάδοχος του 85χρονου ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη, Αλί Χαµενεΐ, ήταν υπερσυντηρητικός, ελεγχόµενος από τον αγιατολάχ, και θεωρείτο υπεύθυνος για την εκτέλεση χιλιάδων πολιτικών κρατουµένων κατά τον πόλεµο Ιράν - Ιράκ το ’80, ως τότε µέλος της τετραµελούς Επιτροπής Θανάτου, σύµφωνα µε τη ∆ιεθνή Αµνηστία και άλλες ανθρωπιστικές οργανώσεις.

Μεταβατικός πρόεδρος, έως τις εκλογές, ορίστηκε ο µέχρι πρότινος αντιπρόεδρος, Μοχάµαντ Μοχµπέρ, επίσης στενός συνεργάτης του αγιατολάχ, o οποίος είχε επισκεφθεί τη Μόσχα τον Οκτώβριο, για να προχωρήσει σε συµφωνία προµήθειας πυραύλων και drones προς τη Ρωσία. Ο αποθανών πρόεδρος και ο προσωρινός διάδοχός του έχουν ακόµα κάτι κοινό, που δείχνει την ισχύ του «βαθέος κράτους» στο Ιράν και τους συσχετισµούς µε τον ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη.

Ο Ραϊσί διετέλεσε από το 2016 έως το 2019 επικεφαλής της Astan Quds Razavi, θρησκευτικής φιλανθρωπικής οργάνωσης, µε κεφάλαια δισεκατοµµυρίων δολ., υπό τον έλεγχο του Χαµενεΐ. Ο Μοχµπέρ, πάλι, ήταν για 14 χρόνια επικεφαλής της Setad, πανίσχυρης θρησκευτικής οργάνωσης, υπό τον άµεσο έλεγχο του Χαµενεΐ, η οποία από οργανισµός που δηµιουργήθηκε από τον Χοµεϊνί µετά την Ισλαµική Επανάσταση, για να διαχειριστεί τις περιουσίες εκδιωκόµενων και εξόριστων µετά το 1979, µετασχηµατίστηκε σε πανίσχυρο fund, µε ακίνητα και επενδυτικές εταιρείες.

Μάλιστα, το Reuters υπολόγιζε το 2013 ότι ήλεγχε τότε περιουσιακά στοιχεία συνολικής αξίας 95 δισ. δολ. Η λέξη Setad προέρχεται από τη Setad Ejraiye Farmane Hazrate Emam ή «Υπηρεσία Εκτέλεσης του ∆ιατάγµατος του Ιµάµη», καθώς δηµιουργήθηκε µε διάταγµα του Χοµεϊνί και τη χρήση των πόρων από τη διαχείριση των εγκαταλελειµµένων περιουσιών για φιλανθρωπίες, ενώ αρχικά επρόκειτο να λειτουργήσει µόνο για µία διετία.

Το 2008, το ιρανικό Κοινοβούλιο ψήφισε να απαγορεύσει στον εαυτό του να ελέγχει τη Setad και άλλες οργανώσεις υπό τον ανώτατο ηγέτη. Το 2013, εκτενής έρευνα του Reuters είχε δείξει πως η περιουσία του εκτεινόταν πλέον στο real estate, σε εταιρικές µετοχές, holding companies και σε πολλά ακόµα περιουσιακά στοιχεία, χρησιµοποιώντας πληροφορίες από το αµερικανικό υπουργείο Οικονοµικών και το Χρηµατιστήριο της Τεχεράνης. Παρόλο που δίνει ισχύ στον αγιατολάχ, το πρακτορείο σηµειώνει πάντως ότι δεν διαπίστωσε χρήση της περιουσίας αυτής για προσωπικό πλουτισµό του Χαµενεΐ. Σύµφωνα µε τα στοιχεία της έρευνας, το 2008 ο επικεφαλής του τµήµατος ακινήτων της Setad είχε δηλώσει πως η αξία του έφτανε τα 52 δισ. δολάρια. ∆ιοργανώνοντας δηµοπρασίες ακινήτων, µόνο µία από αυτές, τον Μάιο του 2013, έβγαλε στο σφυρί 300 ιδιοκτησίες, συνολικής αξίας 88 εκατ. δολαρίων.

Το Reuters εντόπισε ακόµα 24 δηµόσιες εταιρείες, στις οποίες κατείχε ποσοστό λιγότερο από 50%, εκ των οποίων όσες διαπραγµατεύονταν στο χρηµατιστήριο έφταναν σε αξία τα 3,4 δισ. δο. Το 2009 η Setad εξαγόρασε µετοχικό πακέτο στη µεγαλύτερη εταιρεία τηλεπικοινωνιών του Ιράν έναντι 3 δισ. δολ. Τον Ιούνιο του 2013 το αµερικανικό υπουργείο Οικονοµικών έθεσε τη Setad και 37 ακόµα εταιρείες σε λίστα κυρώσεων, επειδή βοηθούσαν την ιρανική κυβέρνηση να σπάσει τις αµερικανικές κυρώσεις. Παρά το ότι η Setad και άλλες bonyads (φιλανθρωπικές οργανώσεις, όπως είναι και η Astan Quds Razavi) χρησίµευσαν αρχικά σαν δίχτυ ασφαλείας για τις χήρες και τα ορφανά του πολέµου µε το Ιράκ, ενώ εκποιούσαν µόνο εγκαταλελειµµένα ακίνητα, το Reuters µεταφέρει την ιστορία ενός Ιρανού επιχειρηµατία που ζούσε στο εξωτερικό και, όταν θέλησε να πουλήσει οικογενειακό ακίνητο κοντά στην Τεχεράνη, έπρεπε να «λαδώσει», αλλά και να φορολογηθεί µε έως και 50.000 δολ. (για ακίνητο που αποτιµήθηκε σε συνολικά 90.000 δολ.), προκειµένου να λάβει έγγραφο από τη Setad που δήλωνε πως δεν υπήρχε αντίρρηση για την αγοραπωλησία. Και να την αποπληρώσει επειδή τόσα χρόνια «προστάτευε» την οικογενειακή του περιουσία από τους καταπατητές.

Φέτος, το Iran International δηµοσίευσε πληροφορίες για δύο λαθρεµπόρους πετρελαίου που χρησιµοποιούσαν τη Setad για να αποφύγουν τις κυρώσεις, την ώρα που µια επιτροπή, γνωστή ως «Επιτροπή Κάλυψης», στην οποία περιλαµβάνονταν µέλη του Εθνικού Συµβουλίου Ασφαλείας του Ιράν, εξέδιδε επιταγές προς µεσάζοντες που διευκόλυναν τη διαδικασία.

Τα ερωτήματα

Στο µεταξύ, στο Ιράν, την ειδησεογραφία, εγχώρια και ξένη, των ηµερών µετά τη συντριβή του ελικοπτέρου µονοπώλησε η συζήτηση γύρω από την παλαιότητα του αµερικανικού Bell 212, στο οποίο επέβαινε ο Ιρανός πρόεδρος (µε κάποιες αναφορές να µεταφέρουν ότι προερχόταν από τον στόλο του ιρανικού Ερυθρού Σταυρού και ήταν 40-50 ετών), ενώ, καθώς άνοιξε η έρευνα για τα αίτια της συντριβής κατά την επιστροφή από επίσηµη επίσκεψη στο Αζερµπαϊτζάν, ο Τούρκος υπουργός Μεταφορών, Αµπντουλκαντίρ Ουράλογλου, αποκάλυψε ότι οι πιλότοι του Ραϊσί είχαν απενεργοποιήσει τον ειδικό ποµπό αναγνώρισης, τον οποίο µάταια αναζητούσαν τα σωστικά συνεργεία. Γιατί οι πιλότοι είχαν σβήσει το σύστηµα σήµανσης; Ή µήπως το ελικόπτερο δεν διέθετε τέτοιο σύστηµα; Οπως είπε, ακόµα και αν η απενεργοποίηση έγινε για λόγους ασφαλείας, «όλα τα αεροσκάφη πρέπει να έχουν αυτό το σύστηµα και ειδικά όσα µεταφέρουν κρατικούς αξιωµατούχους». Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών του Ιράν Μοχάµαντ Τζαβάντ Ζαρίφ απέδωσε την ευθύνη για τη συντριβή στις µακρόχρονες αµερικανικές κυρώσεις - που είχαν ως αποτέλεσµα τα αεροσκάφη να είναι παλιά και κακοσυντηρηµένα.

Η χώρα κήρυξε πενθήµερο πένθος, ενώ χιλιάδες κατέκλυσαν τους δρόµους για την κηδεία του Ραϊσί, σε µια ποµπή που ξεκίνησε από την πόλη Ταµπρίζ, για να καταλήξει στην πρωτεύουσα. Οπως και σε άλλες περιπτώσεις, το καθεστώς της Τεχεράνης αναµένεται να «αξιοποιήσει» τους θανάτους των στελεχών του, για να συσπειρώσει, ενόψει και των πρόωρα προκηρυχθεισών προεδρικών εκλογών, που θα γίνουν στις 28 Ιουνίου. Εκπλήξεις δεν αναµένονται, καθώς άλλωστε στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές του Μαρτίου, µε την ιδιαίτερα χαµηλή προσέλευση, εκλέχθηκε ένα υπερσυντηρητικό Κοινοβούλιο.

Ετσι, o θάνατος του Ραϊσί και του υπουργού Εξωτερικών δεν αναµένεται να µεταβάλ ει τις ισορροπίες ούτε µε το Ισραήλ, το πυρηνικό πρόγραµµα -οι διαπραγµατεύσεις για το οποίο δεν προχωρούν- και τους διαλυµένους διαύλους επικοινωνίας µε τη ∆ύση.

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ: Το Ιράν μετά την ισλαμική επανάσταση

1979

Επειτα από µήνες διαδηλώσεων, ο σάχης Ρεζά Παχλαβί εγκαταλείπει τη χώρα, πέφτει η κυβέρνησή του και ο εξόριστος αγιατολάχ Χοµεϊνί ανακηρύσσει την Ισλαµική ∆ηµοκρατία. Ακολουθεί διπλωµατική κρίση µεταξύ Ιράν και ΗΠΑ, καθώς 52 Αµερικανοί κρατούνται όµηροι στην αµερικανική πρεσβεία στην Τεχεράνη από οµάδα ισλαµιστών φοιτητών, η οποία κρίση έληξε το 1981 και αφού οι ΗΠΑ διέκοψαν διπλωµατικές επαφές.

1980 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ

Το Ιράκ επιτίθεται στο Ιράν τον Σεπτέµβριο του 1980, αφού καταπάτησε τη Συνθήκη για την υδάτινη οδό Σατ αλ-Αραµπ. Ο πόλεµος κράτησε οκτώ χρόνια.

1985 ΑΠΡΙΛΙΟΣ

Θεσµοθετείται η «Εκτέλεση της Εντολής του Ιµάµη Χοµεϊνί» ή Setad, για να διαχειριστεί τις περιουσίες που εγκαταλείφθηκαν µετά την Ισλαµική Επανάσταση. Εξελίσσεται σε fund δισεκατοµµυρίων.

1989

Ο αγιατολάχ Χοµεϊνί εκδίδει φετφά σε βάρος του συγγραφέα Σαλµάν Ρούσντι για τους «Σατανικούς στίχους». Το 2022 ο επί χρόνια κρυµµένος Ρούσντι δέχεται επίθεση µε µαχαίρι στη Νέα Υόρκη.

1989

Μετά τον θάνατο του Χοµεϊνί, αναλαµβάνει ο αγιατολάχ Αλί Χαµενεΐ. Εβδοµάδες αργότερα, εκλέγεται πρόεδρος ο µετριοπαθής συντηρητικός Ακµπάρ Χασεµί Ραφσαντζανί.

1993

Ο Ραφσαντζανί επανεκλέγεται, οδηγώντας σε σχετικό άνοιγµα της κυβέρνησης και ανοικοδόµηση του Ιράν.

1999

Ο Μοχάµαντ Χαταµί -µεταρρυθµιστής στην κατεύθυνση των αγορών-, διάδοχος του Ραφσαντζανί, βλέπει τις µεγαλύτερες διαδηλώσεις στη χώρα από το 1979.

2002

Μετά την 11η.09. 2001, ο Τζορτζ Μπους ο νεότερος εντάσσει το Ιράν στον «άξονα του κακού», µαζί µε το Ιράκ και τη Βόρεια Κορέα.

2005

Εκλέγεται πρόεδρος ο λαϊκιστής σκληροπυρηνικός Μαχµούντ Αχµαντινετζάντ. Στη διάρκεια της διακυβέρνησής του το Ιράν ξαναρχίζει τον εµπλουτισµό ουρανίου.

2009

∆ιαδηλώσεις ακολουθούν την επανεκλογή του Αχµαντινετζάντ µε µεγάλη διαφορά.

2015

Ο µετριοπαθής Χασάν Ρουχανί, που εξελέγη το 2013, προσεγγίζει τη ∆ύση, οδηγώντας τελικά σε συµφωνία για το πυρηνικό πρόγραµµα του Ιράν.

2018

Οι ΗΠΑ εγκαταλείπουν τη συµφωνία για τα πυρηνικά µετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραµπ.

2019

Μαζικές διαδηλώσεις, µε 304 νεκρούς, εξαιτίας της κρίσης στην τιµή του πετρελαίου.

2020

Οι ΗΠΑ σκοτώνουν µε drone τον ανώτατο διοικητή των ειδικών δυνάµεων ΑλΚουντς των «Φρουρών της Επανάστασης», Κασέµ Σολεϊµανί. Τον Νοέµβριο δολοφονείται και ο Ιρανός πυρηνικός επιστήµονας Μοχσέν Φαχριζαντέχ.

2021-2022

Το 2021 εκλέγεται ο υπερσυντηρητικός Εµπραχίµ Ραϊσί. Εναν χρόνο αργότερα ξεσπούν οι «διαδηλώσεις της χιτζάµπ», µε εκατοντάδες θανάτους, µε αφορµή τη δολοφονία από την Αστυνοµία της 22χρονης Μαχσά Αµινί.

2023

Σαουδική Αραβία και Ιράν ανακοινώνουν αποκατάσταση διπλωµατικών σχέσεων µε κινεζική µεσολάβηση.

2024 13.04

Επειτα από µήνες πολέµου στη Λωρίδα της Γάζας, το Ιράν εξαπολύει απευθείας επίθεση στο Ισραήλ.

19.05 Σκοτώνονται έπειτα από πτώση ελικοπτέρου ο Ιρανός πρόεδρος, Εµπραχίµ Ραϊσί, και ο υπ. Εξωτερικών, Χοσεΐν Αµιραµπντολαχιάν.

*Δημοσιεύτηκε στα Παραπολιτικά