Προώθηση της καινοτοµίας, βιώσιµη ανάπτυξη, ανθεκτικότητα των δηµοσιονοµικών πολιτικών και µεταρρύθµιση του χρηµατοπιστωτικού τοµέα, µε ταυτόχρονη µείωση των τιµών της ενέργειας και των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου, είναι οι βασικοί πυλώνες της έκθεσης που συνέταξε ο Μάριο Ντράγκι για λογαριασµό της Κοµισιόν, µε σκοπό την επανεκκίνηση της ευρωπαϊκής οικονοµίας. Ως πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), ο Ντράγκι προσεγγίζει τις προκλήσεις µε στρατηγικό τρόπο σε έναν κόσµο που αλλάζει ταχύτατα, δηµιουργώντας νέα δεδοµένα και ευκαιρίες. Οι χώρες του γερµανικού µπλοκ αντέδρασαν ήδη στην έκδοση ευρωοµολόγου, για την αντιµετώπιση του δηµοσίου χρέους, καθώς και στην τραπεζική ενοποίηση, προτάσσοντας το εθνικό συµφέρον τους έναντι του συλλογικού, και το ερώτηµα που προκύπτει είναι κατά πόσο εφαρµόσιµες συνολικά είναι αυτές οι προτάσεις.

Οι βασικοί άξονες και τα µέτρα που προτείνει ο Μάριο Ντράγκι 

1. Οικονοµία: Τραπεζική ένωση - ευρωοµόλογα - δανεισµός Η έκθεση εισηγείται την ταχύτερη εφαρµογή και ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης στην Ε.Ε., ώστε να ενισχυθεί η σταθερότητα του χρηµατοπιστωτικού τοµέα και να µειωθούν οι κίνδυνοι για τα κράτη-µέλη σε περίπτωση τραπεζικών κρίσεων. Προωθεί την υιοθέτηση ενός κοινού συστήµατος εγγύησης καταθέσεων σε ολόκληρη την ευρωζώνη, το οποίο θα θωρακίσει καλύτερα τις ευρωπαϊκές τράπεζες και θα ενισχύσει την εµπιστοσύνη των καταθετών. Υποστηρίζει την εµβάθυνση της χρηµατοοικονοµικής συνεργασίας µε την καθιέρωση µόνιµων µηχανισµών κοινής έκδοσης χρέους, όπως τα ευρωοµόλογα, για την καλύτερη χρηµατοδότηση επενδύσεων και την αντιµετώπιση µελλοντικών κρίσεων. Ο Ντράγκι πιέζει για υπερδανεισµό από τις αγορές, ώστε η Ε.Ε. να χρηµατοδοτήσει τις βιοµηχανικές και αµυντικές της ανάγκες. Προτείνει την επέκταση του Ταµείου Ανάκαµψης και Ανθεκτικότητας (NextGenerationEU), που δηµιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της πανδηµίας COVID-19, µε σκοπό να αποτελέσει µόνιµο εργαλείο για την αντιµετώπιση κρίσεων και την προώθηση στρατηγικών επενδύσεων.

2. ∆ηµοσιονοµική σταθερότητα, µεταρρυθµίσεις και επενδύσεις
Προτείνεται να αναθεωρηθούν οι κανόνες του Συµφώνου Σταθερότητας, ώστε να προσφέρουν µεγαλύτερη ευελιξία στα κράτη-µέλη για την αντιµετώπιση οικονοµικών κρίσεων, χωρίς να θέτουν σε κίνδυνο τη δηµοσιονοµική σταθερότητα. Ο Ντράγκι υποστηρίζει την εφαρµογή πιο ρεαλιστικών κανόνων σχετικά µε το έλλειµµα και το χρέος.

3. Πρώτες ύλες - Πράσινη και ψηφιακή µετάβαση
Στον πυρήνα των οικονοµικών δεινών της Ευρώπης, υποστηρίζει η έκθεση, είναι το κόστος της ενέργειας για τη βιοµηχανία, η οποία σήµερα αναγκάζεται να πληρώνει 158% περισσότερο για ηλεκτρική ενέργεια από ό,τι στις ΗΠΑ και 345% περισσότερο για φυσικό αέριο. Η Ε.Ε. θα πρέπει να είναι σε θέση να εξασφαλίσει αρκετό χαλκό, λίθιο και άλλες πρώτες ύλες που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη σύγχρονων τεχνολογιών, ώστε να επιτύχει την ψηφιακή και ενεργειακή µετάβαση. Τονίζει, επίσης, τη σηµασία της πράσινης και ψηφιακής µετάβασης για την ευρωπαϊκή οικονοµία, προτείνοντας την αύξηση των επενδύσεων σε τεχνολογίες χαµηλών εκποµπών διοξειδίου του άνθρακα, ανανεώσιµες πηγές ενέργειας και ψηφιακές υποδοµές.

4. Προώθηση κοινών ευρωπαϊκών στρατηγικών έργων
Υποστηρίζει τη δηµιουργία ευρωπαϊκών έργων κοινού ενδιαφέροντος (IPCEI) σε τοµείς όπως η ενεργειακή µετάβαση, η τεχνητή νοηµοσύνη και οι βιοµηχανικές στρατηγικές, µε σκοπό να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα της Ε.Ε. σε παγκόσµιο επίπεδο.

5. Απασχόληση και κοινωνική πολιτική
Στην έκθεση αναδεικνύεται η ανάγκη για πολιτικές που θα ενισχύσουν την απασχόληση και θα αντιµετωπίσουν την ανεργία, ειδικά σε νέους και χαµηλόµισθους εργαζόµενους. Προτείνει επίσης µέτρα για τη βελτίωση της κοινωνικής προστασίας και τη µείωση των κοινωνικών ανισοτήτων. Υποστηρίζει τη δηµιουργία ενός ισχυρού ευρωπαϊκού δικτύου κοινωνικής προστασίας, που θα καλύπτει κρίσιµους τοµείς, όπως η Υγεία, η Εκπαίδευση και η Κοινωνική Πρόνοια, µε στόχο την άµβλυνση των επιπτώσεων των οικονοµικών κρίσεων στους πολίτες.

6. ∆ιαφάνεια - συνεργασία της Ε.Ε. µε εθνικές κυβερνήσεις
Προτείνει τη βελτίωση των µηχανισµών δηµοσιονοµικής διακυβέρνησης, µε µεγαλύτερη έµφαση στη διαφάνεια και τη λογοδοσία των κρατών µελών στην εκτέλεση των εθνικών προϋπολογισµών. Ο Ντράγκι αναγνωρίζει ότι για την επιτυχία των ευρωπαϊκών πολιτικών απαιτείται η στενότερη συνεργασία µεταξύ της Ε.Ε. και των εθνικών κυβερνήσεων, προτείνοντας την ενίσχυση των θεσµικών εργαλείων συντονισµού.

7. Αντιµετώπιση των γεωπολιτικών κινδύνων
Ο Μάριο Ντράγκι τονίζει την ανάγκη για µια πιο ενεργητική εξωτερική πολιτική της Ε.Ε., ειδικά σε ζητήµατα όπως η κλιµατική αλλαγή, οι ενεργειακές προκλήσεις και οι παγκόσµιες υγειονοµικές κρίσεις.

Κώστας Λάβδας: Ο Ντράγκι και το νέο ευρωπαϊκό angst

Μέχρι σήµερα, το 2024 µας προσέφερε δύο φιλόδοξες εκθέσεις για το µέλλον της Ε.Ε. Η έκθεση Λέτα, που δηµοσιεύτηκε τον Απρίλιο, υπογράµµισε την αυξανόµενη απόσταση µεταξύ Ε.Ε. και ΗΠΑ αναφορικά µε τις οικονοµικές επιδόσεις και πρότεινε να ενοποιηθούν βαθύτερα αγορές όπως αυτές της ενέργειας, των τηλεπικοινωνιών και των χρηµατοπιστωτικών προϊόντων. Ο Λέτα αναδεικνύει ιδιαίτερα την ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς στις χρηµατοπιστωτικές αγορές ως κρίσιµη για την ώθηση που χρειάζεται η Ε.Ε.

Η έκθεση Ντράγκι επιχειρεί να εξηγήσει τη συγκριτικά ασθενή ανταγωνιστικότητα της Ε.Ε. και να προσφέρει προτάσεις για µια φυγή προς τα εµπρός. Αναφέρονται ορισµένες γνωστές αιτίες, π.χ. ο συνεχιζόµενος κατακερµατισµός της αγοράς σε τοµείς όπως η άµυνα και τα χρηµατοοικονοµικά, αλλά και το ασφυκτικό πλαίσιο ρυθµίσεων σε πεδία που υποφέρουν απέναντι σε ανταγωνιστές όπως η Κίνα, ενώ νέες επιχειρήσεις εγκαταλείπουν την Ε.Ε. Αλλά η έκθεση επικεντρώνεται ιδιαίτερα στο έλλειµµα καινοτοµίας στην Ε.Ε. συγκριτικά µε τους ανταγωνιστές της.

Για τον Ντράγκι η καινοτοµία θα πρέπει να ενισχυθεί δραστικά, τόσο µε δηµόσιες επιδοτήσεις όσο και µε ιδιωτική χρηµατοδότηση, µεταξύ άλλων από νέα συνταξιοδοτικά ταµεία. Αλλά, µε δεδοµένο τον υψηλό στόχο που θέτει για τις επιπλέον επενδύσεις (έως και 800 δισ. ευρώ ετησίως), η έκθεση περιλαµβάνει επίσης αναφορά στις δυνατότητες ενός «οµοσπονδιακού» εργαλείου, τη δυνατότητα αυξηµένου κοινού δανεισµού. Παρότι αυτονόητη, η επισήµανση ότι η Ε.Ε. εξακολουθεί να µη διαθέτει µια ενοποιηµένη αµυντική πολιτική οδηγεί τις προτάσεις του Ντράγκι στον πυρήνα των προβληµάτων των αµυντικών δαπανών και της αµυντικής παραγωγής, που είχε θίξει το 2023 η Eπιτροπή µε τις δειλές προτάσεις της για την ευρωπαϊκή αµυντική βιοµηχανική στρατηγική (EDIS). Ως προς την οικονοµική ασφάλεια, οι ρίζες του προβληµατισµού –σε επίπεδο επίσηµων θεσµών της Ε.Ε.– εντοπίζονται, πάλι από το 2023, στην ευρωπαϊκή στρατηγική για την οικονοµική ασφάλεια.

Η µείωση των κινδύνων (de-risking) αντί για τη γνώριµη αποσύνδεση (decoupling) προτείνεται ως βασική έννοια για σειρά προκλήσεων, από τις σχέσεις µε την Κίνα µέχρι την προσέγγιση στην ενεργειακή µετάβαση. Ιδιαίτερα η µείωση των κινδύνων ασφάλειας στις αλυσίδες εφοδιασµού, στις κρίσιµες υποδοµές και την ψηφιακή τεχνολογία αποτελεί κεντρικό µέληµα για την έκθεση του 2023.

Το βέβαιο είναι ότι η έκθεση Ντράγκι τάραξε τα νερά. Στο Βερολίνο, η συµµαχική κυβέρνηση βρίσκεται σε κρίση, καθώς ο υπουργός Οικονοµικών (από το φιλελεύθερο FDP) έσπευσε να κατακρίνει την έκθεση, ενώ ο αντιπρόεδρος (από τους Πράσινους) τη θεωρεί εξαιρετικά χρήσιµη.

Αυτές οι αντιδράσεις αναδεικνύουν το πρόβληµα, αλλά και το παράθυρο ευκαιρίας: εθνικές και ιδεολογικές τοποθετήσεις εν µέρει συµπληρώνονται, αλλά και αποκλίνουν. Η διάκριση Βορρά - Νότου έχει γίνει πολύ περισσότερο σύνθετη, καθώς οι απόψεις στο εσωτερικό των κρατών διαφοροποιούνται όλο και περισσότερο.

Βεβαίως, για το σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών η πολλαπλή επένδυση στο ευρωπαϊκό οικοδόµηµα είναι τεράστια. Επένδυση συµβολική, πολιτική, οικονοµική, χρηµατοπιστωτική, υποδοµών και δικτύων και ούτω καθεξής. Είναι δύσκολο να απειληθεί η συνολική ενωσιακή πορεία. Οµως, αν οι προειδοποιήσεις του Ντράγκι αγνοηθούν, θα καταδικαστούν πτυχές και προοπτικές της (όπως το στοίχηµα για κοινή ευρωπαϊκή άµυνα) οι οποίες µας αφορούν ιδιαίτερα.

* Καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήµιο. Εχει διατελέσει, µεταξύ άλλων, Senior Research Fellow στο London School of Economics και καθηγητής στην Εδρα Ελληνικών και Ευρωπαϊκών Σπουδών «Κωνσταντίνος Καραµανλής» στο Fletcher School of Law and Diplomacy του Πανεπιστηµίου Tufts, στις ΗΠΑ

Γιώργος Ατσαλάκης: Η σοφία και οι κύκλοι της οικονοµίας

Γνώση σηµαίνει να ξέρεις τι πρέπει να κάνεις. ∆εξιότητες σηµαίνει να ξέρεις πώς θα το κάνεις. Σοφία σηµαίνει να ξέρεις πότε θα το κάνεις. Ο Ντράγκι έδειξε ότι διαθέτει τη σοφία, καθώς ανέφερε ότι «η Ευρώπη εισέρχεται σε µια άνευ προηγουµένου περίοδο της ιστορίας της, όπου οι ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές και οι τοµεακές µεταβάσεις θα συνδυαστούν µε τη συρρίκνωση του πληθυσµού που είναι σε θέση να εργαστεί». Για τον σωτήρα του ευρώ, το µεγάλο άλµα προς το µέλλον είναι τώρα ή ποτέ. Η Ευρώπη πρέπει να επανεφεύρει τον εαυτό της, εάν θέλει να παραµείνει στην κορυφή. Η Ιστορία θα κρίνει τους Ευρωπαίους ηγέτες από την αντίδρασή τους στις προτάσεις του πρώην προέδρου του Ιταλικού Συµβουλίου. Το έτος 2024 µε βάση τη θεωρία των µακροοικονοµικών κύκλων αντιπροσωπεύει την έναρξη µιας περιόδου ανατρεπτικών αλλαγών, που µετασχηµατίζουν την οικονοµική και πολιτική γεωγραφία και προσφέρουν την ευκαιρία για ανανέωση των στρατηγικών προσεγγίσεων σε κοινωνικό, οικονοµικό και γεωπολιτικό επίπεδο, για να προσδώσουν στις οικονοµίες ανθεκτικότητα, προσαρµοστικότητα και να εξασφαλίσουν τη βιωσιµότητά τους. Είναι αυτό που πολύ σωστά διέγνωσε και παρουσίασε ο Ντράγκι. Στο παρακάτω σχήµα εµφανίζονται οι µακροχρόνιοι οικονοµικοί µεγάκυκλοι διάρκειας 56 ετών.

Κάθε κύκλος ξεκινάει από την κορυφή του σχήµατος και αποτελείται από το πρώτο µισό του κύκλου διάρκειας 28 ετών, µε στασιµότητα, χαµηλή παραγωγικότητα ή και ύφεση, όπου δηµιουργείται η ανάγκη για βαθιές και εκτεταµένες αλλαγές εξαιτίας της εµφάνισης νέων τεχνολογιών, που επιφέρουν δραστικές µεταβολές στην οικονοµία και την κοινωνία, αυξάνοντας την παραγωγικότητα, πυροδοτώντας τον επόµενο ανοδικό κύκλο των 28 ετών, που ξεκινάει από τον πυθµένα. Ο νέος οικονοµικός κύκλος ξεκινά το 2024 και συνδέεται µε την εµφάνιση νέων βασικών τεχνολογιών (υπό µορφή τεχνολογικών-βιοµηχανικών επαναστάσεων) όπως η Τεχνητή Νοηµοσύνη (ΤΝ), η τρισδιάστατη εκτύπωση, οι τεχνολογίες νέων υλικών, η βιοτεχνολογία, η κβαντική υπολογιστική κ.λπ., που θα µεταµορφώσουν τις οικονοµίες και τις κοινωνίες στις επόµενες δεκαετίες, καθώς θα αυξήσουν την παραγωγικότητα. Στον νέο κύκλο θα αναπτυχθούν νέοι τοµείς της οικονοµίας, βασιζόµενοι στην υψηλή τεχνολογία των µικροτσίπ, που θα παραγκωνίσουν ή θα φέρουν στο προσκήνιο νέες εταιρείες και θα κάνουν ισχυρές νέες χώρες (ήδη έχουν εµφανιστεί OpenAI, Nvidia κ.λπ.). Η οικονοµική δύναµη είναι κεντρικός παράγοντας στην παγκόσµια γεωπολιτική. Οικονοµικοί κύκλοι που οδηγούν σε αλλαγές στην οικονοµική ισχύ των χωρών µπορούν να επηρεάσουν τις διεθνείς σχέσεις, τις συµµαχίες και τις ανταγωνιστικές δυναµικές. Οποια χώρα δεν αντιληφθεί ότι τώρα είναι η ώρα των ανατρεπτικών αλλαγών κινδυνεύει από ραγδαία συρρίκνωση και µε µη αναστρέψιµη περιθωριοποίηση.

*Οικονοµολόγος, αναπληρωτής καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Ανάλυσης ∆εδοµένων και Πρόβλεψης