Ο Ουκρανός πρόεδρος, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, θα βρεθεί την Παρασκευή στην Ουάσινγκτον προκειμένου να συναντηθεί με τον Αμερικανό ομόλογό του, Ντόναλντ Τραμπ και να υπογράψει την περιβόητη πλέον συμφωνία για τις σπάνιες γαίες της Ουκρανίας

Τι είναι οι σπάνιες γαίες

Οι σπάνιες γαίες είναι ένα υποσύνολο 17 ορυκτών που είναι απαραίτητα για τα κινητά τηλέφωνα, τα ηλεκτρικά οχήματα, τα συστήματα καθοδήγησης πυραύλων και άλλες ηλεκτρονικές, βιομηχανικές και ενεργειακές εφαρμογές.

Παρά τον τίτλο αυτό, οι σπάνιες γαίες δεν είναι και πολύ... σπάνιες αλλά η εξόρυξη και η αξιοποίησή τους είναι δύσκολη και περιβαλλοντικά επιβαρυντική, πράγμα που σημαίνει ότι η παραγωγή συγκεντρώνεται σε πολύ λίγα μέρη, κυρίως στην Κίνα.

Στην πραγματικότητα, ορισμένες σπάνιες γαίες εντοπίζονται συχνότερα ακόμα και από τον μόλυβδο. Παρ' όλα αυτά, οι σπάνιες γαίες είναι διασκορπισμένες σε μικρές ποσότητες στον φλοιό της Γης και συνήθως αναμειγνύονται μεταξύ τους ή με άλλα ορυκτά. Για αυτόν τον λόγο, τα μεγαλύτερα κοιτάσματα είναι δύσκολο να εντοπιστούν και η εξόρυξή τους είναι ιδιαίτερα δαπανηρή.

Η επεξεργασία τους συχνά περιλαμβάνει τη χρήση διαλυτών, οι οποίοι μπορούν να δημιουργήσουν τοξικά απόβλητα που μολύνουν το έδαφος, το νερό και την ατμόσφαιρα. Τα τελευταία χρόνια, έχουν αναπτυχθεί πιο φιλικές προς το περιβάλλον τεχνολογίες, αλλά δεν έχουν ακόμη εφαρμοστεί ευρέως.

Η λίστα περιλαμβάνει το ευρώπιο, που χρησιμοποιείται στις ράβδους ελέγχου των πυρηνικών σταθμών, το δυσπρόσιο, το γανδολίνιο και το πρασεοδύμιο, που χρησιμοποιούνται στους μαγνήτες των κινητών τηλεφώνων και το γαδολίνιο, το όλμιο και το ύττερβιο, που χρησιμοποιούνται μεταξύ άλλων στα λέιζερ.

Η Κίνα αντιπροσωπεύει περίπου το 60% της παγκόσμιας παραγωγής σπάνιων γαιών και το 90% της παραγωγής επεξεργασμένων και μόνιμων μαγνητών. Οι μαγνήτες αυτοί, γνωστοί και ως μαγνήτες νεοδυμίου, δίνουν τη δυνατότητα στις ανεμογεννήτριες να παράγουν ενέργεια και στις μηχανές των αυτοκινήτων να τα ηλεκτροκινούν.

Τα κοιτάσματα της Ουκρανίας

Η Ουκρανία διαθέτει κοιτάσματα 22 από τα 34 κρίσιμα ορυκτά που έχει προσδιορίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση, σύμφωνα με στοιχεία που επικαλείται το Reuters. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται σπάνιες γαίες όπως το λανθάνιο, το δημήτριο, το νεοδύμιο, το έρβιο και το ύττριο, οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας για προηγμένες τεχνολογικές εφαρμογές.

Τα κοιτάσματα σπάνιων γαιών και λοιπών πολύτιμων ορυκτών είναι διάσπαρτα σε διάφορες περιοχές της Ουκρανίας. Σύμφωνα με γεωλογικές έρευνες, η χώρα διαθέτει «σημαντικά κοιτάσματα σε 117 από τα 120 πιο χρησιμοποιούμενα βιομηχανικά ορυκτά» σε πάνω από 8.700 τοποθεσίες.

Κεντρική και Δυτική Ουκρανία: Σε αυτές τις περιοχές εντοπίζονται μεγάλα αποθέματα, ιδίως γραφίτη και κάποια από τα κοιτάσματα σπανίων γαιών. Για παράδειγμα, η Ουκρανία κατέχει περίπου 20% των παγκόσμιων εκτιμώμενων αποθεμάτων γραφίτη, με τα κύρια κοιτάσματα γραφίτη να βρίσκονται στο κεντρικό και δυτικό τμήμα της χώρας. Επίσης, στην κεντρική Ουκρανία (περιοχή Κιροβοχράντ) έχει εντοπιστεί μεγάλο κοίτασμα λιθίου (πετάλίτης).

Ανατολική και Νοτιοανατολική Ουκρανία: Πολλά από τα πιο πολύτιμα κοιτάσματα βρίσκονται σε ανατολικές επαρχίες, οι οποίες όμως έχουν πληγεί από τον πόλεμο. Στις περιοχές του Ντονέτσκ, Λουγκάνσκ και Ζαπορίζια βρίσκονται μεγάλες συγκεντρώσεις λιθίου, τιτανίου και πιθανώς σπάνιων γαιών. Για παράδειγμα, κοιτάσματα λιθίου (συνολικά περίπου 500.000 τόνοι) έχουν εντοπιστεί στην Κρούτα Μπάλκα κοντά στη Μαριούπολη/Μπερντιάνσκ στη νοτιοανατολική ακτή, καθώς και στην περιοχή Σιεβερσκ (Shevchenkivskyi) στο Ντονέτσκ. Τα συγκεκριμένα σημεία βρέθηκαν υπό ρωσική κατοχή ή στο μέτωπο των συγκρούσεων το 2022-2023, γεγονός που τα καθιστά απρόσιτα. Μόνο δύο γνωστά κοιτάσματα λιθίου (π.χ. το Λιουντιάνε/“Livadne”) παραμένουν υπό ουκρανικό έλεγχο.

Άλλες περιοχές: Σημαντικό ορυκτό δυναμικό υπάρχει και σε περιοχές όπως η επαρχία Δνιπροπετρόφσκ, που συνορεύει με τα κατεχόμενα του Ντονέτσκ και Ζαπορίζια. Μόνο η συγκεκριμένη περιφέρεια εκτιμάται ότι έχει αποθέματα αξίας £2,8 τρισεκατομμυρίων σε ορυκτά. Ωστόσο, η εγγύτητά της στα μέτωπα καθιστά επισφαλή οποιαδήποτε εξορυκτική δραστηριότητα εκεί προς το παρόν. Επιπλέον, η Κριμαία (παράνομα προσαρτημένη από το 2014) διαθέτει σημαντικό υπόγειο πλούτο αξίας δεκάδων ή και εκατοντάδων δισεκατομμυρίων λιρών.

Glomex Player(40599x1hkkig7d8l, v-d82l33mtb0ld)
Ο ίδιος ο Πούτιν παρουσιάστηκε, πάντως, ανοιχτός στην προοπτική σύναψης συμφωνιών προσέλκυσης αμερικανικών επενδύσεων και ανάπτυξης κοινών αμερικανορωσικών πρότζεκτ στην ανατολική Ουκρανία. Προσπάθησε δηλαδή να εκμαιεύσει μία αντίστοιχη συμφωνία και ο ίδιος από τον Ντόναλντ Τραμπ, βάζοντας φυσικά στο κάδρο και την εκμετάλλευση από ουκρανικά εδάφη που κατέχει η Ρωσία.

Όπως αναφέρει ο Guardian, οι σπάνιες γαίες ανήκουν σε μια κατηγορία 17 κρίσιμων ορυκτών που είναι απαραίτητα για τη βιομηχανία υψηλής τεχνολογίας. Χρησιμοποιούνται στην κατασκευή κινητών τηλεφώνων, ηλεκτρικών οχημάτων, συστημάτων καθοδήγησης πυραύλων και άλλων ηλεκτρονικών και βιομηχανικών εφαρμογών. Παρότι τα στοιχεία αυτά δεν είναι εξαιρετικά σπάνια, η εξόρυξη και η επεξεργασία τους είναι ιδιαίτερα δύσκολη και επιβαρυντική για το περιβάλλον.

Ποια κρίσιμα ορυκτά έχει η Ουκρανία

Σε άρθρο της το 2022 η πρόεδρος του Συνδέσμου Γεωλόγων της Ουκρανίας, Άννα Λιβέντσεβα υποστήριξε ότι η χώρα της περιέχει περίπου το 5% των παγκόσμιων ορυκτών πόρων, παρόλο που καλύπτει μόνο το 0,4% της επιφάνειας του πλανήτη, χάρη σε μια πολύπλοκη γεωλογία που περιλαμβάνει και τα τρία κύρια συστατικά του φλοιού της γης.

Πριν από το ξέσπασμα του πολέμου με τη Ρωσία, η Ουκρανία ήταν βασικός προμηθευτής τιτανίου, παρέχοντας περίπου το 7% της παγκόσμιας παραγωγής το 2019, σύμφωνα με έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Διέθετε, επίσης, 500.000 τόνους αποθεμάτων λιθίου και το 1/5 του παγκόσμιου γραφίτη, ένα κρίσιμο συστατικό των πυρηνικών σταθμών παραγωγής ενέργειας. Ωστόσο, με τη Ρωσία να ελέγχει περίπου το 1/5 του εδάφους της Ουκρανίας, μεγάλο μέρος αυτών των αποθεμάτων έχει χαθεί.

Με τη σειρά τους στον περιοδικό πίνακα τα 17 μέταλλα σπάνιων γαιών είναι τα εξής:

  1. σκάνδιο
  2. ύττριο
  3. λανθάνιο
  4. κέριο
  5. πρασεοδύμιο
  6. νεοδύμιο
  7. προμέθιο
  8. σαμάριο
  9. ευρώπιο
  10. γαδολίνιο
  11. τέρβιο
  12. δυσπρόσιο
  13. όλμιο
  14. έρβιο
  15. θούλιο
  16. ιττέρβιο
  17. λουτέτιο
Αυτά τα στοιχεία είναι απαραίτητα για την κατασκευή:

Μαγνητών υψηλής απόδοσης που χρησιμοποιούνται σε ηλεκτρικά οχήματα και ανεμογεννήτριες.

Ημιαγωγών και ηλεκτρονικών συσκευών, όπως κινητά τηλέφωνα και υπολογιστές.

Συστημάτων καθοδήγησης πυραύλων και άλλων στρατιωτικών εφαρμογών.

Οπτικών ινών και λέιζερ.

Οι σπάνιες γαίες και τα υπόλοιπα κρίσιμα ορυκτά της Ουκρανίας έχουν τεράστια σημασία για την παγκόσμια οικονομία και ισορροπία δυνάμεων. Τα στοιχεία αυτά θεωρούνται οι «δομικοί λίθοι της οικονομίας του μέλλοντος» – είναι απαραίτητα για υψηλή τεχνολογία, «πράσινη» ενέργεια και αμυντικές εφαρμογές.

Από τα smartphones και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, έως τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και τα προηγμένα οπλικά συστήματα, η βιομηχανία εξαρτάται απόλυτα από τις σπάνιες γαίες και τα συναφή μέταλλα. Δεν είναι τυχαίο ότι χαρακτηρίζονται ως κρίσιμα: χωρίς αυτά, δεν μπορούν να κατασκευαστούν μπαταρίες, μικροτσίπ, μαγνήτες υψηλής απόδοσης, κινητά τηλέφωνα, ανεμογεννήτριες, ούτε συστήματα πυραύλων.

Η Δύση – Ευρώπη και ΗΠΑ – είναι εξαρτημένη από κινεζικές αλυσίδες εφοδιασμού για πολλά κρίσιμα υλικά. Το Πεκίνο έχει ήδη χρησιμοποιήσει αυτήν την κυριαρχία ως μοχλό πίεσης στο παρελθόν, περιορίζοντας εξαγωγές ή ανεβάζοντας τιμές, ενώ αντίστοιχα η Ρωσία έχει χρησιμοποιήσει ενεργειακούς πόρους (πετρέλαιο/αέριο) ως γεωπολιτικό όπλο.

Σε αυτό το πλαίσιο, οι δυτικές δυνάμεις επιδιώκουν εναλλακτικές πηγές κρίσιμων ορυκτών ώστε να διασφαλίσουν την αυτάρκειά τους και να μειώσουν την εξάρτηση από ανταγωνιστές. Η Ουκρανία, με τα πλούσια κοιτάσματά της, εμφανίζεται ως ένας δυνητικός «θησαυρός» για τη διαφοροποίηση των προμηθειών. Ήδη από το 2021, η ΕΕ χαρακτήρισε την Ουκρανία ως βασικό εταίρο σε στρατηγικές πρώτες ύλες και επεδίωξε συνεργασία για την αξιοποίησή τους.

Εν ολίγοις, οι ουκρανικές σπάνιες γαίες βρίσκονται στο επίκεντρο ενός παγκόσμιου γεωπολιτικοοικονομικού «παιχνιδιού». Η έκβαση του πολέμου και οι συμφωνίες που θα συναφθούν θα επηρεάσουν όχι μόνο την ουκρανική οικονομία, αλλά και τις διεθνείς αλυσίδες εφοδιασμού υψηλής τεχνολογίας, την ενεργειακή μετάβαση (μέσω των μπαταριών και ΑΠΕ) και την ισορροπία ισχύος μεταξύ Δύσης, Κίνας και Ρωσίας.

Glomex Player(40599x1hkkig7d8l, v-d82m1zn8qeep)