Η Gazprom, ο ρωσικός κρατικός ενεργειακός γίγαντας, βρίσκεται αντιμέτωπος με τη μεγαλύτερη κρίση στην ιστορία του. Η πλήρης εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 κατέρριψε το επιχειρηματικό της μοντέλο, οδηγώντας σε τεράστιες ζημιές και δραματική μείωση των εξαγωγών φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Παρόλο που επιχειρεί ριζικές αναδιαρθρώσεις, η εταιρεία παλεύει να ανακάμψει, με το μέλλον της να παραμένει αβέβαιο.


Η άνοδος και η πτώση της Gazprom

Σύμφωνα με ρεπορτάζ των Financial Times, η Gazprom κάποτε κυριαρχούσε στην ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου, αποκομίζοντας τεράστια κέρδη από τις εξαγωγές της. Ωστόσο, μετά την εισβολή στην Ουκρανία, η Ευρώπη επιτάχυνε την ενεργειακή της απεξάρτηση από τη Ρωσία, με αποτέλεσμα οι πωλήσεις της Gazprom να καταρρεύσουν. Το 2024, η εταιρεία κατέγραψε ζημιές 1,08 τρισεκατομμυρίου ρουβλίων, τη χειρότερη επίδοση στην ιστορία της.

Το βασικό της ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, η προνομιακή πρόσβαση σε αγορές της Δύσης, εξανεμίστηκε, ενώ οι ενεργειακές κυρώσεις και η καταστροφή του αγωγού Nord Stream 2 στέρησαν από τη Gazprom βασικές διόδους εξαγωγής. Παρά τις προσπάθειες να ανακατευθύνει τις πωλήσεις της προς την Κίνα μέσω του αγωγού Power of Siberia, η Μόσχα αδυνατεί να εξασφαλίσει ευνοϊκές τιμές από το Πεκίνο.


Αναδιάρθρωση

Η νέα αναδιάρθρωση υπό την ηγεσία της Έλενα Ιλιουκίνα, αναπληρώτριας CEO, στοχεύει στη συγκέντρωση όλων των δραστηριοτήτων της Gazprom σε μια ενιαία, κάθετα ολοκληρωμένη εταιρεία. Ο στόχος της είναι να μειώσει τις δαπάνες, να ενοποιήσει τις υπηρεσίες και να ενισχύσει τον έλεγχο πάνω στη Gazprom Neft, τη θυγατρική πετρελαίου που έχει αποδειχθεί πολύ πιο κερδοφόρα από την μητρική εταιρεία. Η Ιλιουκίνα έχει δρομολογήσει περικοπές προσωπικού, εξορθολογισμό δαπανών και πωλήσεις μη-βασικών περιουσιακών στοιχείων. Το 2024, η Gazprom ανακοίνωσε τη διάθεση ακινήτων προς πώληση και την κατάργηση αρκετών διοικητικών τμημάτων, με στόχο τη μείωση της γραφειοκρατίας και την ενίσχυση της αποδοτικότητας.


Οικονομική δυσπραγία και κρατική στήριξη

Η Gazprom εξακολουθεί να εξαρτάται από την κρατική στήριξη. Το 2023, η ρωσική κυβέρνηση κατήργησε τον ετήσιο φόρο 600 δισεκατομμυρίων ρουβλίων που είχε επιβληθεί το 2022, αναγνωρίζοντας την ανάγκη ενίσχυσης των επενδύσεων. Επιπλέον, η εταιρεία επεκτείνει τις δραστηριότητές της σε νέες αγορές, όπως το Ιράν και η Κεντρική Ασία, όπου έχει υπογράψει συμφωνίες για εξαγωγή φυσικού αερίου. Ωστόσο, αυτές οι κινήσεις δεν επαρκούν για να αντισταθμίσουν τις τεράστιες απώλειες από την ευρωπαϊκή αγορά. Παράλληλα, η Gazprom αντιμετωπίζει αυξανόμενο ανταγωνισμό από άλλες ρωσικές ενεργειακές εταιρείες, όπως η Novatek και η Rosneft, που επιδιώκουν να αυξήσουν το μερίδιό τους στην αγορά LNG και στις εγχώριες πωλήσεις.


Η γεωπολιτική διάσταση

Η Gazprom δεν ήταν ποτέ μια απλή εμπορική επιχείρηση. Ήταν και παραμένει βασικό εργαλείο της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής. Η χρήση του φυσικού αερίου ως μοχλού γεωπολιτικής πίεσης είχε αποδειχθεί αποτελεσματική στο παρελθόν, αλλά πλέον η Ευρώπη έχει διαφοροποιήσει τις πηγές ενέργειάς της, μειώνοντας την εξάρτησή της από τη Ρωσία. Οι ελπίδες της Gazprom για αποκατάσταση των σχέσεων με τη Δύση βασίζονται στην πιθανότητα πολιτικών αλλαγών, όπως μια νέα αμερικανική κυβέρνηση που θα ήταν πιο διαλλακτική απέναντι στη Ρωσία. Παράλληλα, συζητήσεις εντός της Ε.Ε. σχετικά με την επανέναρξη εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου έχουν προκαλέσει διχογνωμία, ιδιαίτερα μεταξύ των ανατολικοευρωπαϊκών χωρών που αντιτίθενται σε οποιαδήποτε επιστροφή στην εξάρτηση από τη Ρωσία.


Το μέλλον της Gazprom

Η επιβίωση της Gazprom εξαρτάται από το αν θα μπορέσει να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα. Ο μετασχηματισμός της σε μια εταιρεία που εστιάζει στην εγχώρια αγορά και τις αγορές της Ασίας είναι πιθανός, αλλά απαιτεί σημαντικές αλλαγές στη δομή και τη λειτουργία της.

Παράλληλα, η εταιρεία ελπίζει στην αναβίωση του Nord Stream 2, κάτι που θα μπορούσε να μεταβάλει ριζικά το τοπίο. Όμως, όσο η Ευρώπη συνεχίζει να αναπτύσσει εναλλακτικές ενεργειακές πηγές, η Gazprom θα πρέπει να αντιμετωπίσει το γεγονός ότι η εποχή της απόλυτης κυριαρχίας της στην ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου έχει τελειώσει. Η Gazprom βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Η επιτυχία ή η αποτυχία της μεταρρύθμισής της θα καθορίσει όχι μόνο το μέλλον της ίδιας της εταιρείας, αλλά και τον ρόλο της Ρωσίας στον παγκόσμιο ενεργειακό χάρτη.