Πρωτοποριακές και σπάνιες ενδομήτριες επεμβάσεις στο «Αττικόν»
Πρωτοποριακές και σπάνιες ενδομήτριες επεμβάσεις πραγματοποιούνται στη Μονάδα Εμβρυομητρικής Ιατρικής και Θεραπείας Εμβρύου στο Νοσοκομείο «Αττικόν» και αυτό δεν σταμάτησε από την πανδημία, καθώς έχουν γίνει τέσσερις κατά τη διάρκειά της, ενώ συνολικά ξεπερνούν τις 70. Αυτές οι επεμβάσεις είχαν πολύ καλά αποτελέσματα, αντίστοιχα με αυτά των κέντρων αριστείας του εξωτερικού.
Υπεύθυνος της Μονάδας Εμβρυομητρικής Ιατρικής και Θεραπείας Εμβρύου «Κύπρος Νικολαΐδης», είναι ο Γεώργιος-Κωνσταντίνος Παπαϊωάννου, ακαδημαϊκός υπότροφος και διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, ο οποίος μετά τη μακροχρόνια εκπαίδευση που είχε στο μεγαλύτερο κέντρο χειρουργικής του εμβρύου, το Harris Birthright Centre for Fetal Medicine, στο King's College Hospital, London, UK, και έχοντας διδαχθεί τις ενδομήτριες επεμβάσεις από τον ιδρυτή της Ιατρικής του Εμβρύου, Καθηγητή Κύπρο Νικολαϊδη, σήμερα πραγματοποιεί σχεδόν όλο το φάσμα των επεμβάσεων της χειρουργικής εμβρύου. «Έχουμε ιατρική ομάδα εκτέλεσης ενδομητρίων επεμβάσεων και, καθώς είμαστε το μοναδικό νοσοκομείο στην Ελλάδα που παρέχουμε τις ενδομήτριες επεμβάσεις, αποτελούμε κέντρο αναφοράς», αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ.Παπαϊωάννου.
Διάγνωση με ακρίβεια και νέες θεραπευτικές δυνατότητες
Ο κ. Παπαϊωάννου, τονίζει ότι «τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια ραγδαία αύξηση της τεχνολογίας που ενσωματώνεται ταχύτατα στην προγεννητική διάγνωση. Από τη μια η σημαντική βελτίωση της διακριτικής ικανότητας απεικονιστικών μεθόδων όπως είναι η υπερηχογραφία και η μαγνητική ανασύνθεση και από την άλλη η αυξημένη ικανότητα διάγνωσης έστω και πολύ μικρών ανωμαλιών του DNA μέσω του Next Generation Sequencing μας δίνουν τη δυνατότητα να διαγνώσουμε συχνότερα και με μεγαλύτερη ακρίβεια συγγενείς ανωμαλίες στα έμβρυα που μέχρι πριν λίγα χρόνια δεν ήταν δυνατόν να διαγνωστούν προγεννητικά. Η τεχνολογία έχει βελτιώσει και τις θεραπευτικές μας δυνατότητες. Οι ενδομήτριες επεμβάσεις που έγιναν αρχικά ήταν οι ενδομήτριες μεταγγίσεις σε έμβρυα με αναιμία, αλλά και η εισαγωγή μόνιμων παροχετεύσεων στο θώρακα ή την ουροδόχο κύστη εμβρύου σε παρουσία μεγάλων ενδοεμβρυϊκών συλλογών υγρού για διάφορους λόγους. Αυτές οι επεμβάσεις γίνονταν και γίνονται υπό συνεχή υπερηχογραφική καθοδήγηση». Αναφέρει ότι σήμερα επιπλέον οι ειδικοί χρησιμοποιούν ένα ειδικό όργανο, το εμβρυοσκόπιο, το οποίο δίνει την δυνατότητα, περνώντας το τοίχωμα της μήτρας, να τοποθετήσουν μια κάμερα μέσα στον αμνιακό σάκο, να ταυτοποιήσουν με ακρίβεια το πρόβλημα, αλλά και να ενεργήσουν θεραπευτικά περνώντας μέσα από το όργανο αυτό ίνες laser ή άλλα εργαλεία ανάλογα με την επιθυμητή θεραπεία. Μια άλλη κατηγορία είναι η εφαρμογή laser για τη θερμική καταστροφή διαφόρων όγκων του πλακούντα και του εμβρύου. Οι όγκοι αυτοί υποκλέπτουν αίμα από το έμβρυο οδηγώντας το σε ενδομήτριο θάνατο. Με την επέμβαση που γίνεται υπό συνεχή υπερηχογραφική καθοδήγηση καταστρέφεται το αγγειακό δίκτυο και συνεπώς η τροφοδοσία του όγκου του, προκαλώντας έτσι την συρρίκνωση του.
Πρωτοποριακές και σπάνιες επεμβάσεις
Στο Νοσοκομείο «Αττικόν» έχουν πραγματοποιηθεί πρωτοποριακές και σπάνιες επεμβάσεις, υπογραμμίζει ο κ. Παπαϊωάννου, όπως:
Αντιμετώπιση του μεγαλύτερου όγκου πλακούντα που έχει περιγραφεί στην παγκόσμια βιβλιογραφία. Επρόκειτο για γιγαντιαίο χοριοαγγείωμα (giant chorangioma). Η προσέγγιση ήταν πρωτοποριακή γιατί η επέμβαση έγινε εξ'ολοκλήρου υπό υπερηχογραφική καθοδήγηση και χρησιμοποιήθηκε ειδικός τύπος ενδοϊστκού laser. Έγινε θερμική καταστροφή του εσωτερικού αγγειακού τροφοδοτικού δικτύου του όγκου, που μετά οδηγήθηκε σε εκφύλιση. Δημοσιεύτηκε σε ένα από τα μεγαλύτερα σχετικά διεθνή περιοδικά (Ultrasound in Obstetrics and Gynaecology).
Αντιμετώπιση συγγενούς διαφραγματοκήλης με προσωρινή απόφραξη τραχείας εμβρύου (FETO procedure). Η επέμβαση πραγματοποιείται σε ελάχιστα κέντρα αριστείας παγκοσμίως.
Αντιμετώπιση ενός από τα μεγαλύτερα λεμφαγγειώματα που έχουν περιγραφεί στην παγκόσμια βιβλιογραφία (giant lymphangioma). Ο όγκος εκτεινόταν από τον αυχένα σε όλο του το θώρακα του εμβρύου που εμφάνισε συμφορητικά φαινόμενα. Έγινε επιτυχής ενδομήτρια μείωση του μεγέθους του όγκου αναρροφώντας τα κυστικά του συστατικά υπό υπερηχογραφική καθοδήγηση για να διευκολυνθεί ο τοκετός και η δυνατότητα αναπνοής του νεογνού.
«Όλες οι ενδομήτριες επεμβάσεις όμως, ακόμα και οι θεωρητικά εύκολες, εμφανίζουν ιδιαιτερότητες που απαιτούν ειδική διαχείριση. Η χειρουργική του εμβρύου προϋποθέτει υψηλή αφοσίωση, ακρίβεια στο χειρουργείο, εξοικείωση με την τεχνολογία, διαρκή ενημέρωση για τις τελευταίες επιστημονικές εξελίξεις και διαρκή ετοιμότητα για να αντιμετωπιστεί οποιαδήποτε επιπλοκή, που είναι σχετικά συχνές σε τέτοιες χειρουργικές επεμβάσεις», αναφέρει ο κ. Παπαϊωάννου.
Τέσσερις ενδομήτριες επεμβάσεις υψηλής δυσκολίας εν μέσω πανδημίας
Στη Μονάδα Εμβρυομητρικής Ιατρικής και Θεραπείας Εμβρύου στο Νοσοκομείο «Αττικόν» στο διάστημα της καραντίνας πραγματοποιήθηκαν τέσσερις ενδομήτριες επεμβάσεις υψηλής δυσκολίας με απόλυτη επιτυχία, σημειώνει ο κ. Παπαϊωάννου. Επισημαίνει ότι έγκαιρα ελήφθησαν μέτρα προστασίας τόσο για το υγειονομικό προσωπικό όσο και για τους ασθενείς. «Χρειάστηκε να λάβουμε γρήγορα μέτρα, καθώς ακόμη και κατά την διάρκεια της πανδημίας, οφείλαμε να αντιμετωπίσουμε τις επιπλοκές της κύησης που θα είχαν την ανάγκη ενδομήτριας επέμβασης. Λειτουργήσαμε άψογα και δεν υπήρξε κανένα κρούσμα στο προσωπικό ή σε αδιάγνωστο περιστατικό και δεν χρειάστηκε σε καμιά περίπτωση να γίνει ιχνηλάτηση», τονίζει ο κ. Παπαϊωάννου.
Η πρώτη ενδομήτρια επέμβαση αφορά το γιγαντιαίο λεμφαγγείωμα που προαναφέρθηκε. Έγινε επιτυχής ενδομήτρια μείωση του μεγέθους όγκου για να διευκολυνθεί ο τοκετός και η δυνατότητα αναπνοής του νεογνού. Ο τοκετός ήταν δύσκολος λόγω του μεγέθους του όγκου, αλλά η νεογνική πορεία ήταν άριστη και το νεογνό δείχνει να ανταποκρίνεται πολύ καλά στη φαρμακευτική θεραπεία.
Η δεύτερη επέμβαση αφορούσε έγχυση μεθοτρεξάτης σε διάμεση εξωμήτριο κύηση. Σε αυτή την κατάσταση, η κύηση εμφυτεύεται και αναπτύσσεται στο σημείο εισόδου της σάλπιγγας στο σώμα της μήτρας, με άμεσο κίνδυνο ρήξης της μήτρας και μεγάλης αιμορραγίας της μητέρας. Υπό υπερηχογραφική καθοδήγηση προωθήθηκε λεπτή βελόνη στο σάκο της κύησης και στον περιβάλλοντα χώρο και έγινε έγχυση μιας χημειοθεραπευτικής ουσίας, της μεθοτρεξάτης, που αναχαίτισε επιτυχώς την παθολογική διείσδυση των κυττάρων του αρχόμενου πλακούντα στο μυομήτριο.
Η τρίτη επέμβαση έγινε σε έμβρυο με αποφρακτική ουροπάθεια. Στην κατάσταση αυτή το έμβρυο παράγει ούρα αλλά δεν μπορεί να ουρήσει με αποτέλεσμα να μεγαλώνει η ουροδόχος κύστη του πιέζοντας και άλλα ζωτικά όργανα και να μην παράγεται αμνιακό υγρό. Υπό υπερηχογραφική καθοδήγηση έγινε εισαγωγή μόνιμης παροχέτευσης από την ουροδόχο κύστη του εμβρύου στον αμνιακό σάκο.
Η τέταρτη επέμβαση ήταν διαχωρισμός του πλακούντα με laser σε μονοχοριονική δίδυμη κύηση με σοβαρό σύνδρομο επιλεκτικής καθυστέρησης ανάπτυξης. Τα έμβρυα είχαν περίπου 40% διαφορά μεγέθους. Έγινε επιτυχής επέμβαση διαχωρισμού στις 22 εβδομάδες και τοκετός δύο ζώντων νεογνών στις 34 εβδομάδες. Τα νεογνά είναι πολύ καλά στην υγεία τους.
Ικανοποίηση για τη δημιουργία της πρώτης Μονάδας Ενδομητρίων Επεμβάσεων
Ο κ. Παπαϊωάννου, εκφράζει, τέλος, την ικανοποίηση του για την δημιουργία στο «Αττικόν» της πρώτης Μονάδας Ενδομητρίων Επεμβάσεων. «Η ικανοποίηση που λαμβάνω όταν, μετά από μια επιτυχημένη ενδομήτρια επέμβαση που κάνουμε, γεννιούνται υγιή μωρά που αλλιώς ήταν καταδικασμένα να πεθάνουν ή να ζήσουν με σοβαρή αναπηρία είναι απερίγραπτη και νομίζω ότι δικαιώνει την απόφασή μου να γυρίσω στην Ελλάδα. Ιδιαίτερα στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, υπήρχαν ζευγάρια που δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να ταξιδέψουν στο εξωτερικό για να βρουν λύση στο πρόβλημά τους». Ο κ. Παπαιωάννου καταλήγει με την επισήμανση ότι η Ελλάδα έχει άξιους επιστήμονες, αλλά χρειάζεται αξιοκρατία. «Πρέπει να προωθηθεί η αριστεία και η, βασισμένη σε επιστημονικά μόνο κριτήρια, επιλογή ατόμων σε θέσεις - κλειδιά. Έτσι θα δοθεί το έναυσμα για έρευνα και πρωτοπορία. Έτσι θα πειστούν και οι Έλληνες επιστήμονες του εξωτερικού να επιστρέψουν και να προσφέρουν στη χώρα τους».
Υπεύθυνος της Μονάδας Εμβρυομητρικής Ιατρικής και Θεραπείας Εμβρύου «Κύπρος Νικολαΐδης», είναι ο Γεώργιος-Κωνσταντίνος Παπαϊωάννου, ακαδημαϊκός υπότροφος και διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, ο οποίος μετά τη μακροχρόνια εκπαίδευση που είχε στο μεγαλύτερο κέντρο χειρουργικής του εμβρύου, το Harris Birthright Centre for Fetal Medicine, στο King's College Hospital, London, UK, και έχοντας διδαχθεί τις ενδομήτριες επεμβάσεις από τον ιδρυτή της Ιατρικής του Εμβρύου, Καθηγητή Κύπρο Νικολαϊδη, σήμερα πραγματοποιεί σχεδόν όλο το φάσμα των επεμβάσεων της χειρουργικής εμβρύου. «Έχουμε ιατρική ομάδα εκτέλεσης ενδομητρίων επεμβάσεων και, καθώς είμαστε το μοναδικό νοσοκομείο στην Ελλάδα που παρέχουμε τις ενδομήτριες επεμβάσεις, αποτελούμε κέντρο αναφοράς», αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ.Παπαϊωάννου.
Διάγνωση με ακρίβεια και νέες θεραπευτικές δυνατότητες
Ο κ. Παπαϊωάννου, τονίζει ότι «τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια ραγδαία αύξηση της τεχνολογίας που ενσωματώνεται ταχύτατα στην προγεννητική διάγνωση. Από τη μια η σημαντική βελτίωση της διακριτικής ικανότητας απεικονιστικών μεθόδων όπως είναι η υπερηχογραφία και η μαγνητική ανασύνθεση και από την άλλη η αυξημένη ικανότητα διάγνωσης έστω και πολύ μικρών ανωμαλιών του DNA μέσω του Next Generation Sequencing μας δίνουν τη δυνατότητα να διαγνώσουμε συχνότερα και με μεγαλύτερη ακρίβεια συγγενείς ανωμαλίες στα έμβρυα που μέχρι πριν λίγα χρόνια δεν ήταν δυνατόν να διαγνωστούν προγεννητικά. Η τεχνολογία έχει βελτιώσει και τις θεραπευτικές μας δυνατότητες. Οι ενδομήτριες επεμβάσεις που έγιναν αρχικά ήταν οι ενδομήτριες μεταγγίσεις σε έμβρυα με αναιμία, αλλά και η εισαγωγή μόνιμων παροχετεύσεων στο θώρακα ή την ουροδόχο κύστη εμβρύου σε παρουσία μεγάλων ενδοεμβρυϊκών συλλογών υγρού για διάφορους λόγους. Αυτές οι επεμβάσεις γίνονταν και γίνονται υπό συνεχή υπερηχογραφική καθοδήγηση». Αναφέρει ότι σήμερα επιπλέον οι ειδικοί χρησιμοποιούν ένα ειδικό όργανο, το εμβρυοσκόπιο, το οποίο δίνει την δυνατότητα, περνώντας το τοίχωμα της μήτρας, να τοποθετήσουν μια κάμερα μέσα στον αμνιακό σάκο, να ταυτοποιήσουν με ακρίβεια το πρόβλημα, αλλά και να ενεργήσουν θεραπευτικά περνώντας μέσα από το όργανο αυτό ίνες laser ή άλλα εργαλεία ανάλογα με την επιθυμητή θεραπεία. Μια άλλη κατηγορία είναι η εφαρμογή laser για τη θερμική καταστροφή διαφόρων όγκων του πλακούντα και του εμβρύου. Οι όγκοι αυτοί υποκλέπτουν αίμα από το έμβρυο οδηγώντας το σε ενδομήτριο θάνατο. Με την επέμβαση που γίνεται υπό συνεχή υπερηχογραφική καθοδήγηση καταστρέφεται το αγγειακό δίκτυο και συνεπώς η τροφοδοσία του όγκου του, προκαλώντας έτσι την συρρίκνωση του.
Πρωτοποριακές και σπάνιες επεμβάσεις
Στο Νοσοκομείο «Αττικόν» έχουν πραγματοποιηθεί πρωτοποριακές και σπάνιες επεμβάσεις, υπογραμμίζει ο κ. Παπαϊωάννου, όπως:
Αντιμετώπιση του μεγαλύτερου όγκου πλακούντα που έχει περιγραφεί στην παγκόσμια βιβλιογραφία. Επρόκειτο για γιγαντιαίο χοριοαγγείωμα (giant chorangioma). Η προσέγγιση ήταν πρωτοποριακή γιατί η επέμβαση έγινε εξ'ολοκλήρου υπό υπερηχογραφική καθοδήγηση και χρησιμοποιήθηκε ειδικός τύπος ενδοϊστκού laser. Έγινε θερμική καταστροφή του εσωτερικού αγγειακού τροφοδοτικού δικτύου του όγκου, που μετά οδηγήθηκε σε εκφύλιση. Δημοσιεύτηκε σε ένα από τα μεγαλύτερα σχετικά διεθνή περιοδικά (Ultrasound in Obstetrics and Gynaecology).
Αντιμετώπιση συγγενούς διαφραγματοκήλης με προσωρινή απόφραξη τραχείας εμβρύου (FETO procedure). Η επέμβαση πραγματοποιείται σε ελάχιστα κέντρα αριστείας παγκοσμίως.
Αντιμετώπιση ενός από τα μεγαλύτερα λεμφαγγειώματα που έχουν περιγραφεί στην παγκόσμια βιβλιογραφία (giant lymphangioma). Ο όγκος εκτεινόταν από τον αυχένα σε όλο του το θώρακα του εμβρύου που εμφάνισε συμφορητικά φαινόμενα. Έγινε επιτυχής ενδομήτρια μείωση του μεγέθους του όγκου αναρροφώντας τα κυστικά του συστατικά υπό υπερηχογραφική καθοδήγηση για να διευκολυνθεί ο τοκετός και η δυνατότητα αναπνοής του νεογνού.
«Όλες οι ενδομήτριες επεμβάσεις όμως, ακόμα και οι θεωρητικά εύκολες, εμφανίζουν ιδιαιτερότητες που απαιτούν ειδική διαχείριση. Η χειρουργική του εμβρύου προϋποθέτει υψηλή αφοσίωση, ακρίβεια στο χειρουργείο, εξοικείωση με την τεχνολογία, διαρκή ενημέρωση για τις τελευταίες επιστημονικές εξελίξεις και διαρκή ετοιμότητα για να αντιμετωπιστεί οποιαδήποτε επιπλοκή, που είναι σχετικά συχνές σε τέτοιες χειρουργικές επεμβάσεις», αναφέρει ο κ. Παπαϊωάννου.
Τέσσερις ενδομήτριες επεμβάσεις υψηλής δυσκολίας εν μέσω πανδημίας
Στη Μονάδα Εμβρυομητρικής Ιατρικής και Θεραπείας Εμβρύου στο Νοσοκομείο «Αττικόν» στο διάστημα της καραντίνας πραγματοποιήθηκαν τέσσερις ενδομήτριες επεμβάσεις υψηλής δυσκολίας με απόλυτη επιτυχία, σημειώνει ο κ. Παπαϊωάννου. Επισημαίνει ότι έγκαιρα ελήφθησαν μέτρα προστασίας τόσο για το υγειονομικό προσωπικό όσο και για τους ασθενείς. «Χρειάστηκε να λάβουμε γρήγορα μέτρα, καθώς ακόμη και κατά την διάρκεια της πανδημίας, οφείλαμε να αντιμετωπίσουμε τις επιπλοκές της κύησης που θα είχαν την ανάγκη ενδομήτριας επέμβασης. Λειτουργήσαμε άψογα και δεν υπήρξε κανένα κρούσμα στο προσωπικό ή σε αδιάγνωστο περιστατικό και δεν χρειάστηκε σε καμιά περίπτωση να γίνει ιχνηλάτηση», τονίζει ο κ. Παπαϊωάννου.
Η πρώτη ενδομήτρια επέμβαση αφορά το γιγαντιαίο λεμφαγγείωμα που προαναφέρθηκε. Έγινε επιτυχής ενδομήτρια μείωση του μεγέθους όγκου για να διευκολυνθεί ο τοκετός και η δυνατότητα αναπνοής του νεογνού. Ο τοκετός ήταν δύσκολος λόγω του μεγέθους του όγκου, αλλά η νεογνική πορεία ήταν άριστη και το νεογνό δείχνει να ανταποκρίνεται πολύ καλά στη φαρμακευτική θεραπεία.
Η δεύτερη επέμβαση αφορούσε έγχυση μεθοτρεξάτης σε διάμεση εξωμήτριο κύηση. Σε αυτή την κατάσταση, η κύηση εμφυτεύεται και αναπτύσσεται στο σημείο εισόδου της σάλπιγγας στο σώμα της μήτρας, με άμεσο κίνδυνο ρήξης της μήτρας και μεγάλης αιμορραγίας της μητέρας. Υπό υπερηχογραφική καθοδήγηση προωθήθηκε λεπτή βελόνη στο σάκο της κύησης και στον περιβάλλοντα χώρο και έγινε έγχυση μιας χημειοθεραπευτικής ουσίας, της μεθοτρεξάτης, που αναχαίτισε επιτυχώς την παθολογική διείσδυση των κυττάρων του αρχόμενου πλακούντα στο μυομήτριο.
Η τρίτη επέμβαση έγινε σε έμβρυο με αποφρακτική ουροπάθεια. Στην κατάσταση αυτή το έμβρυο παράγει ούρα αλλά δεν μπορεί να ουρήσει με αποτέλεσμα να μεγαλώνει η ουροδόχος κύστη του πιέζοντας και άλλα ζωτικά όργανα και να μην παράγεται αμνιακό υγρό. Υπό υπερηχογραφική καθοδήγηση έγινε εισαγωγή μόνιμης παροχέτευσης από την ουροδόχο κύστη του εμβρύου στον αμνιακό σάκο.
Η τέταρτη επέμβαση ήταν διαχωρισμός του πλακούντα με laser σε μονοχοριονική δίδυμη κύηση με σοβαρό σύνδρομο επιλεκτικής καθυστέρησης ανάπτυξης. Τα έμβρυα είχαν περίπου 40% διαφορά μεγέθους. Έγινε επιτυχής επέμβαση διαχωρισμού στις 22 εβδομάδες και τοκετός δύο ζώντων νεογνών στις 34 εβδομάδες. Τα νεογνά είναι πολύ καλά στην υγεία τους.
Ικανοποίηση για τη δημιουργία της πρώτης Μονάδας Ενδομητρίων Επεμβάσεων
Ο κ. Παπαϊωάννου, εκφράζει, τέλος, την ικανοποίηση του για την δημιουργία στο «Αττικόν» της πρώτης Μονάδας Ενδομητρίων Επεμβάσεων. «Η ικανοποίηση που λαμβάνω όταν, μετά από μια επιτυχημένη ενδομήτρια επέμβαση που κάνουμε, γεννιούνται υγιή μωρά που αλλιώς ήταν καταδικασμένα να πεθάνουν ή να ζήσουν με σοβαρή αναπηρία είναι απερίγραπτη και νομίζω ότι δικαιώνει την απόφασή μου να γυρίσω στην Ελλάδα. Ιδιαίτερα στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, υπήρχαν ζευγάρια που δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να ταξιδέψουν στο εξωτερικό για να βρουν λύση στο πρόβλημά τους». Ο κ. Παπαιωάννου καταλήγει με την επισήμανση ότι η Ελλάδα έχει άξιους επιστήμονες, αλλά χρειάζεται αξιοκρατία. «Πρέπει να προωθηθεί η αριστεία και η, βασισμένη σε επιστημονικά μόνο κριτήρια, επιλογή ατόμων σε θέσεις - κλειδιά. Έτσι θα δοθεί το έναυσμα για έρευνα και πρωτοπορία. Έτσι θα πειστούν και οι Έλληνες επιστήμονες του εξωτερικού να επιστρέψουν και να προσφέρουν στη χώρα τους».
