Μητρόπολη Θεσσαλονίκης: Το παρασκήνιο της παραίτησης Άνθιμου και η διαδοχή

Οι συνολικά 52 λέξεις μιας λιτής ανακοίνωσης της Μητρόπολης Θεσσαλονίκης αποτέλεσαν το τέλος εποχής για τον μητροπολίτη Άνθιμο, ο οποίος, όπως έγινε γνωστό, παραιτήθηκε, με την απόφασή του να μην αποτελεί «κεραυνό εν αιθρία», αλλά να έχει ευρύτερες προεκτάσεις και πέραν του χώρου της Εκκλησίας.

Η Διαρκής Ιερά Σύνοδος της 166ης Συνοδικής Περιόδου, που θα συνεδριάσει από τις 24 Αυγούστου, αναμένεται να κάνει δεκτή την παραίτηση, ενώ, σύμφωνα με εκκλησιαστικές πηγές, είναι ισχυρό το ενδεχόμενο να μην είναι η μοναδική παραίτηση μητροπολίτη. Η επόμενη Διαρκής Ιερά Σύνοδος από τον Σεπτέμβριο θα δρομολογήσει τις διαδικασίες για εκλογή νέων μητροπολιτών. Πρόσωπα που γνωρίζουν καλά τα εσωτερικά της Ιεραρχίας επισημαίνουν ότι η παραίτηση του μητροπολίτη Άνθιμου έχει τόσο ουσιαστικό όσο και σημειολογικό χαρακτήρα.

Οι προεκτάσεις της παραίτησης του μητροπολίτη Άνθιμου

Η παραίτηση Άνθιμου λόγω προβλημάτων υγείας και κινητικών προβλημάτων, που δεν του επιτρέπουν να ασκεί τα καθήκοντά του όπως θα ήθελε, αποτελεί, σύμφωνα με τα ίδια πρόσωπα, το μεγαλύτερο κομμάτι ενός παζλ για την ανανέωση της Ιεραρχίας. Κομμάτια του ίδιου παζλ φέρονται να είναι και οι φημολογούμενες παραιτήσεις των μητροπολιτών Μηθύμνης Χρυσοστόμου, Παραμυθίας Τίτου και Φλωρίνης Θεόκλητου.

Σύμφωνα με πληροφορίες, οι πιέσεις που ασκούνται σε υπέργηρους μητροπολίτες εδράζονται στον Καταστατικό Χάρτη της Εκκλησίας της Ελλάδος, ο οποίος προβλέπει με σαφήνεια ότι μητροπολίτης που δεν μπορεί να εκτελεί τα καθήκοντά του «διά νόσον ή γήρας» δικαιούται να υποβάλει κανονική παραίτηση. Αυτή υποβάλλεται εγγράφως στη Διαρκή Ιερά Σύνοδο, η οποία, αποδεχομένη αυτήν, την ανακοινώνει στο υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων για την έκδοση του σχετικού Προεδρικού Διατάγματος. 

Σημειολογικά, αλλά και ουσιαστικά, η Μητρόπολη Θεσσαλονίκης είναι διαχρονικά η δεύτερη σημαντικότερη στην Ελλάδα μετά από εκείνη της Αθήνας, συγκεντρώνοντας το ενδιαφέρον του Φαναρίου, καθώς υπάγεται στην πνευματική δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, αλλά έχει παραχωρηθεί με τις αποκαλούμενες Νέες Χώρες επιτροπικώς, με την Πατριαρχική Συνοδική Πράξη του 1928, στην Εκκλησία της Ελλάδος.

Η Θεσσαλονίκη ως κατάληξη των «βαλκανικών διαδρόμων» βρίσκεται υπό τη διαρκή παρακολούθηση των δρώντων στην περιοχή, καθώς και μιας σειράς ορθόδοξων χωρών, όπως η Ρωσία, η Σερβία και η Βουλγαρία.

Όπως επισημαίνουν άνθρωποι που γνωρίζουν καλά τις ισορροπίες στην περιοχή, οι πράξεις και τα λόγια του εκάστοτε μητροπολίτη Θεσσαλονίκης έχουν ευρύτερη απήχηση, αγγίζοντας τις παρυφές διπλωματικών και γεωστρατηγικών ζητημάτων. Ενδεικτική του σημαντικού ρόλου της Μητρόπολης Θεσσαλονίκης είναι η κρίση που είχε προκληθεί επ’ αφορμήν της εκλογής -με μετάθεση από την Αλεξανδρούπολη- του Ανθιμου το 2004 μεταξύ Αρχιεπισκοπής Αθηνών και Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Ο τότε Αρχιεπίσκοπος, μακαριστός Χριστόδουλος, δεν είχε στείλει τους καταλόγους των υποψηφίων στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, όπως προβλέπει ο Καταστατικός Χάρτης, με το Οικουμενικό Πατριαρχείο να διαγράφει τον Χριστόδουλο από τα Εκκλησιαστικά Δίπτυχα, στην κορύφωση της κρίσης μεταξύ Ελλαδικής Εκκλησίας και Πατριαρχείου.

Οι επικρατέστεροι υποψήφιοι

Ο επικρατέστερος για τη διαδοχή του μητροπολίτη Ανθιμου εμφανίζεται, σύμφωνα με πολλούς, ο επίσκοπος Ωρεών Φιλόθεος, αρχιγραμματέας της Ιεράς Συνόδου. Πρόκειται για το δεξί χέρι του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος, Ιερώνυμου, ενώ για τον ίδιο υπάρχει καλή εικόνα και στο Φανάρι.
Ο αρχιγραμματέας της Ιεράς Συνόδου σπούδασε στην Ανωτέρα Εκκλησιαστική Σχολή Αθηνών, στη Θεολογική Σχολή του ΕΚΠΑ, και είναι επίσης κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος από τη Θεολογική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Ακόμα ένα πρόσωπο που, σύμφωνα με εκκλησιαστικές πηγές, θα μπορούσε να διεκδικήσει τη θέση του μητροπολίτη Θεσσαλονίκης είναι ο μητροπολίτης Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως, Βαρνάβας. Με μικρασιατική καταγωγή και γέννημα-θρέμμα της περιοχής, είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στις τάξεις των πιστών.
Ο μητροπολίτης Βαρνάβας (κατά κόσμον Μάρκος Τύρης) φοίτησε στην Εκκλησιαστική Σχολή Λαμίας, έλαβε το πτυχίο της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Λαμίας και ακολούθως το πτυχίο της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Ένα πρόσωπο που επίσης θεωρείται από πολλούς ως πιθανός υποψήφιος διάδοχος του μητροπολίτη Άνθιμου είναι ο μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως, Τραϊανουπόλεως και Σαμοθράκης Άνθιμος (κατά κόσμον Χρήστος Κουκουρίδης).
Ο διάδοχός του στη Μητρόπολη Αλεξανδρουπόλεως επισκέφθηκε τον Άνθιμο στη Θεσσαλονίκη πριν από την επίσημη ανακοίνωση της παραίτησης, συνοδευόμενος από τον μητροπολίτη Χίου, Μάρκο, με τον τελευταίο να είναι μέλος της επιτροπής που συνέστησε η ΔΙΣ για να εξετάσει το θέμα των «γηραιών ιεραρχών». Ο μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως φοίτησε στην Εκκλησιαστική Σχολή της Ξάνθης, στη συνέχεια έλαβε το πτυχίο της Ζαριφείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Αλεξανδρουπόλεως και έπειτα ενεγράφη στη Θεολογική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, απ' όπου αποφοίτησε πτυχιούχος το 1987.