Ελληνικοί θησαυροί στα κορυφαία µουσεία σε Λονδίνο, Παρίσι και Αγία Πετρούπολη - Ποιες χώρες είναι "σύµµαχοι" για τον επαναπατρισµό των κλεµµένων Γλυπτών
Το σχέδιο Αθήνας και Λονδίνου για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα επεξεργάζεται ο οργανισµός Parthenon Project, που ιδρύθηκε πριν από έξι χρόνια
Μαριανθη Κουνια
Ελληνικοί θησαυροί, αµύθητης αξίας, σµιλεµένοι από τον λαµπρό πολιτισµό των αρχαίων Ελλήνων, που αποτέλεσε τον θεµέλιο λίθο ολόκληρου του δυτικού πολιτισµού, βρίσκονται σήµερα µακριά από τη γενέθλια γη τους, κοσµώντας τις αίθουσες των µεγαλύτερων µουσείων του κόσµου.
Το διασηµότερο άγαλµα του κόσµου, η Αφροδίτη της Μήλου, το οποίο βρέθηκε το 1820 σε χωράφι της Μήλου, πωλήθηκε ένα χρόνο αργότερα σε Γάλλους και κατέληξε στο Μουσείο του Λούβρου, όπου και εκτίθεται µέχρι σήµερα. Θεωρείται καταπληκτικό έργο της ελληνιστικής τέχνης άγνωστου δηµιουργού, που συνδυάζει αρµονικά τη γυναικεία οµορφιά. Είναι σκαλισµένο σε παριανό µάρµαρο και έχει ύψος 2,02 µ. Στο Λούβρο εκτίθεται από το 1884 και η Νίκη της Σαµοθράκης, το τεράστιο µαρµάρινο γλυπτό άγνωστου καλλιτέχνη της ελληνιστικής εποχής, που βρέθηκε στη Σαµοθράκη και σήµερα είναι ένα από τα πέντε πιο δηµοφιλή εκθέµατα, µε 10 εκατοµµύρια επισκέπτες τον χρόνο. Είναι µία από τις τρεις φτερωτές Νίκες που βρέθηκαν στη Σαµοθράκη, µε τις άλλες δύο να βρίσκονται σήµερα η µεν πρώτη στο Kunsthistorisches Museum της Βιέννης και η δεύτερη στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Σαµοθράκης.
Μεγάλη αρχαιοελληνική συλλογή, που αγγίζει περίπου τα 100.000 εκθέµατα, φιλοξενεί και το Ερµιτάζ, ένα από τα µεγαλύτερα µουσεία του κόσµου που βρίσκεται στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας. Μερικοί από τους πιο εντυπωσιακούς ελληνικούς θησαυρούς του Ερµιτάζ είναι η Αφροδίτη της Ταυρίδας, το άγαλµα της «∆εοµένης γυναίκας» από την Ανάφη, αλλά και πλήθος αγγείων και αρχαίων νοµισµάτων από διάφορες περιοχές του αρχαίου ελληνικού κόσµου.
Στο Βρετανικό Μουσείο βρίσκεται περίπου το 60% του γλυπτού διακόσµου του Παρθενώνα, αποτέλεσµα της βάναυσης αφαίρεσής του από τον λόρδο Ελγιν το διάστηµα 1801-1803, χωρίς άδεια από τον σουλτάνο. Συνολικά οι θησαυροί που αφαιρέθηκαν τότε από τον Ιερό Βράχο και συσκευάστηκαν σε 250 κιβώτια είναι 56 από τους 97 λίθους της ζωφόρου, 19 αετώµατα, 15 µετόπες, καθώς και η µία από τις έξι Καρυάτιδες, τα οποία ωστόσο δεν έφτασαν όλα στο Λονδίνο, καθώς µερικά από τα πλοία που τα µετέφεραν ναυάγησαν. Σήµερα κοσµούν την αίθουσα Douveen, την οποία επισκέπτονται εκατοµµύρια τουρίστες κάθε εποχή του χρόνου.
Αν και η Μελίνα Μερκούρη ήταν η πρώτη που επισήµως άνοιξε το ζήτηµα της διεκδίκησής τους ως υπουργός Πολιτισµού της χώρας το 1982, µιλώντας σε επιτροπή της UNESCO στο Μεξικό, έκτοτε η φωνή της έχει ενωθεί µε τη «φωνή» δεκάδων χωρών, που µε επίσηµες ανακοινώσεις έχουν σταθεί στο πλευρό της Ελλάδας.
Οι χώρες της ΝΑ Ευρώπης το 2002 (Αλβανία, ΒοσνίαΕρζεγοβίνη, Βουλγαρία, Κροατία, Βόρεια Μακεδονία, Ρουµανία, Τουρκία, Σερβία), ο Καναδάς το 2003, οι 12 χώρες του Παγκόσµιου Συνδέσµου για την επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα, οργανισµού 12 εθνικών επιτροπών από την Αυστραλία, το Βέλγιο, τη Βρετανία, την Κύπρο, τη Γερµανία, την Ιταλία, τη Ν. Ζηλανδία, τη Ρωσία, τη Σερβία-Μαυροβούνιο, την Ισπανία, τη Σουηδία και τις ΗΠΑ το 2006, είναι οι χώρες που για πολλά χρόνια προτρέπουν τη Μ. Βρετανία να επιστρέψει τα Γλυπτά στην Αθήνα.
Ο πρώτoς επαναπατρισµός που έγινε από κράτος σε κράτος ήταν το θραύσµα Fagan, που ανήκει στην ανατολική ζωφόρο του Παρθενώνα, που ήρθε στην Ελλάδα από το Αρχαιολογικό Μουσείο «Αντονίνο Σαλίνας» της Σικελίας και εγκαταστάθηκε µόνιµα στο Μουσείο της Ακρόπολης τον Ιανουάριο 2022. Το συγκεκριµένο τµήµα αφαιρέθηκε από τον Ελγιν στις αρχές του 19ου αιώνα και παραδόθηκε στον Βρετανό πρόξενο της Σικελίας το 1816.
Τον Σεπτέµβριο 2022, ύστερα από συµφωνία που σύναψε το υπουργείο Πολιτισµού µε το Μetropolitan Museum of Art της Νέας Υόρκης και το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης της Αθήνας, ανακοινώθηκε ότι επιστρέφουν από τη Νέα Υόρκη στην Ελλάδα 161 αρχαιότητες του Κυκλαδικού πολιτισµού, που βρίσκονταν στη συλλογή Leonard Stern. Πρόκειται για τη µεγαλύτερη συλλογή αρχαιοτήτων που επαναπατρίζεται χωρίς δικαστική εµπλοκή.
Τον ∆εκέµβριο 2022 ο Πάπας Φραγκίσκος αποφάσισε τη µόνιµη επιστροφή στην Ελλάδα τριών θραυσµάτων από τη ζωφόρο του Παρθενώνα -τα οποία φυλάσσονταν, από τον 19ο αιώνα, στις συλλογές των Μουσείων του Βατικανού. Τα θραύσµατα που τελικά επέστρεψαν στο Μουσείο Ακρόπολης τον Μάρτιο του 2023 απεικονίζουν το πρώτο το κεφάλι ενός αλόγου από το δυτικό αέτωµα, το δεύτερο κεφαλή άνδρα που κρατάει ένα δίσκο και το τρίτο γενειοφόρο ανδρικό κεφάλι.
Το γεγονός ότι η πρώτη νοµοθετική πρωτοβουλία του υπουργείου Πολιτισµού µετά τις εκλογές του 2019 ήταν η επαναφορά των αυστηρών ποινών για τους αρχαιοκάπηλους, αποδεικνύει µε εµφατικό τρόπο τη σηµασία που έχει για την κυβέρνηση Μητσοτάκη η επιστροφή στην Ελλάδα των κλεµµένων αρχαιοτήτων από κάθε σηµείο τη Γης. Από τότε έχουν επαναπατριστεί στην Ελλάδα εκατοντάδες αρχαιότητες, όπως 55 αρχαιότητες από τη Συλλογή M. Steinhardt του Μανχάταν, η µαρµάρινη επιτύµβια στήλη του Επικράτη του 4ου αι. π.Χ. από τον Οίκο Christie’s στο Ηνωµένο Βασίλειο, 15 αρχαία αντικείµενα από την Ελβετία, το θραύσµα του πήλινου σφραγιδοκύλινδρου της Ασίνης από τη Σουηδία, 29 ελληνικές αρχαιότητες από τις ΗΠΑ και 351 αρχαία αντικείµενα από την εταιρεία Robin Symes Limited του Λονδίνου.
Ενώ όλος ο πλανήτης βρίσκεται επίσηµα στο πλευρό της Ελλάδας αναφορικά µε το δίκαιο αίτηµά της για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα, το ελληνικό υπουργείο Πολιτισµού κρατά κλειστά τα χαρτιά του, επενδύοντας στους χαµηλούς τόνους και στην αθόρυβη σκληρή δουλειά που κάνει, µε κυριότερα εργαλεία του την πολιτιστική διπλωµατία και τη συνεχή διεθνοποίηση του αιτήµατος.
Ωστόσο το σχέδιο µεταξύ της Αθήνας και του Λονδίνου είναι σχεδόν έτοιµο ήδη από τον περασµένο Μάρτιο, όπως είχε αποκαλύψει τον ίδιο καιρό η εφηµερίδα «Τα Νέα».
Το σχέδιο επεξεργάζεται ο οργανισµός Parthenon Project, που ιδρύθηκε πριν από έξι χρόνια στη Βρετανία από τον Ελληνοβρετανό µεγιστάνα εργοστασιάρχη πλαστικών και χηµικών, Γιάννη Λέφα, που προωθεί αθόρυβα, αλλά µεθοδικά την ιδέα της πολιτιστικής συνεργασίας µεταξύ Ηνωµένου Βασιλείου και Ελλάδας µέσα από µια λύση αµοιβαίου οφέλους (win-win) για τα Γλυπτά. «Η συµφωνία αυτή όχι µόνο θα οδηγήσει στην επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα ως ένα ολοκληρωµένο καλλιτεχνικό έργο στο σπίτι τους, στην Αθήνα, αλλά θα επιτρέψει και στο Βρετανικό Μουσείο να εκθέτει άλλα εµβληµατικά ελληνικά τεχνουργήµατα. Ετσι, θα προσελκύσει το παγκόσµιο ενδιαφέρον και ακόµη περισσότερους επισκέπτες, εξακολουθώντας να εκπληρώνει τη λειτουργία του ως ‘‘µουσείου του κόσµου’’», είχε δηλώσει προ ολίγων µηνών ο λόρδος Εντ Βέιζι, πρόεδρος του Parthenon Project και πρώην υφυπουργός Πολιτισµού επί Κάµερον.
Το σχέδιο προβλέπει ότι τα Γλυπτά θα επιστραφούν στην Αθήνα δίχως να θιγεί το ιδιοκτησιακό καθεστώς τους, το οποίο θα «παραµεριστεί» µε τη µέθοδο του «συµφωνούµε ότι διαφωνούµε». «Τίποτε δεν πρέπει να εµποδίσει την Ελλάδα και τη Βρετανία να υιοθετήσουν αυτή τη συµφωνία. Η υλοποίησή της είναι εφικτή χωρίς να απαιτείται αλλαγή του υφιστάµενου νοµικού πλαισίου. Οι δύο πλευρές θα συµφωνήσουν ότι διαφωνούν στο θέµα της ιδιοκτησίας, το οποίο αποτελεί το τελευταίο κοµµάτι του παζλ στις διαπραγµατεύσεις», τόνισε ο επικεφαλής του Parthenon Project, το οποίο υποστηρίζεται από πολιτικούς όλων των αποχρώσεων, αλλά και από κορυφαίους ακαδηµαϊκούς, δηµοσιογράφους και καλλιτέχνες, όπως ο πολύ δηµοφιλής Βρετανός κωµικός ηθοποιός, Στίβεν Φράι, και η δηµοσιογράφος και διευθύντρια του «Marie Colvin Center for International Reporting», Σάρα Μπάξτερ. Ολοι τους έχουν συστρατευθεί στο πλευρό του οµογενή επιχειρηµατία, που ελπίζει να πείσει τους Βρετανούς να υποστηρίξουν µια νέα νοµοθεσία και να µοιραστούν το ίδιο πάθος για την επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα.
Δημοσιεύθηκε στην Απογευματινή της Κυριακής
Λούβρο
Το διασηµότερο άγαλµα του κόσµου, η Αφροδίτη της Μήλου, το οποίο βρέθηκε το 1820 σε χωράφι της Μήλου, πωλήθηκε ένα χρόνο αργότερα σε Γάλλους και κατέληξε στο Μουσείο του Λούβρου, όπου και εκτίθεται µέχρι σήµερα. Θεωρείται καταπληκτικό έργο της ελληνιστικής τέχνης άγνωστου δηµιουργού, που συνδυάζει αρµονικά τη γυναικεία οµορφιά. Είναι σκαλισµένο σε παριανό µάρµαρο και έχει ύψος 2,02 µ. Στο Λούβρο εκτίθεται από το 1884 και η Νίκη της Σαµοθράκης, το τεράστιο µαρµάρινο γλυπτό άγνωστου καλλιτέχνη της ελληνιστικής εποχής, που βρέθηκε στη Σαµοθράκη και σήµερα είναι ένα από τα πέντε πιο δηµοφιλή εκθέµατα, µε 10 εκατοµµύρια επισκέπτες τον χρόνο. Είναι µία από τις τρεις φτερωτές Νίκες που βρέθηκαν στη Σαµοθράκη, µε τις άλλες δύο να βρίσκονται σήµερα η µεν πρώτη στο Kunsthistorisches Museum της Βιέννης και η δεύτερη στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Σαµοθράκης.
Ερµιτάζ
Μεγάλη αρχαιοελληνική συλλογή, που αγγίζει περίπου τα 100.000 εκθέµατα, φιλοξενεί και το Ερµιτάζ, ένα από τα µεγαλύτερα µουσεία του κόσµου που βρίσκεται στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας. Μερικοί από τους πιο εντυπωσιακούς ελληνικούς θησαυρούς του Ερµιτάζ είναι η Αφροδίτη της Ταυρίδας, το άγαλµα της «∆εοµένης γυναίκας» από την Ανάφη, αλλά και πλήθος αγγείων και αρχαίων νοµισµάτων από διάφορες περιοχές του αρχαίου ελληνικού κόσµου.
Βρετανικό Μουσείο
Στο Βρετανικό Μουσείο βρίσκεται περίπου το 60% του γλυπτού διακόσµου του Παρθενώνα, αποτέλεσµα της βάναυσης αφαίρεσής του από τον λόρδο Ελγιν το διάστηµα 1801-1803, χωρίς άδεια από τον σουλτάνο. Συνολικά οι θησαυροί που αφαιρέθηκαν τότε από τον Ιερό Βράχο και συσκευάστηκαν σε 250 κιβώτια είναι 56 από τους 97 λίθους της ζωφόρου, 19 αετώµατα, 15 µετόπες, καθώς και η µία από τις έξι Καρυάτιδες, τα οποία ωστόσο δεν έφτασαν όλα στο Λονδίνο, καθώς µερικά από τα πλοία που τα µετέφεραν ναυάγησαν. Σήµερα κοσµούν την αίθουσα Douveen, την οποία επισκέπτονται εκατοµµύρια τουρίστες κάθε εποχή του χρόνου.
Οι υποστηρικτές
Αν και η Μελίνα Μερκούρη ήταν η πρώτη που επισήµως άνοιξε το ζήτηµα της διεκδίκησής τους ως υπουργός Πολιτισµού της χώρας το 1982, µιλώντας σε επιτροπή της UNESCO στο Μεξικό, έκτοτε η φωνή της έχει ενωθεί µε τη «φωνή» δεκάδων χωρών, που µε επίσηµες ανακοινώσεις έχουν σταθεί στο πλευρό της Ελλάδας. Οι χώρες της ΝΑ Ευρώπης το 2002 (Αλβανία, ΒοσνίαΕρζεγοβίνη, Βουλγαρία, Κροατία, Βόρεια Μακεδονία, Ρουµανία, Τουρκία, Σερβία), ο Καναδάς το 2003, οι 12 χώρες του Παγκόσµιου Συνδέσµου για την επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα, οργανισµού 12 εθνικών επιτροπών από την Αυστραλία, το Βέλγιο, τη Βρετανία, την Κύπρο, τη Γερµανία, την Ιταλία, τη Ν. Ζηλανδία, τη Ρωσία, τη Σερβία-Μαυροβούνιο, την Ισπανία, τη Σουηδία και τις ΗΠΑ το 2006, είναι οι χώρες που για πολλά χρόνια προτρέπουν τη Μ. Βρετανία να επιστρέψει τα Γλυπτά στην Αθήνα.
Ο πρώτoς επαναπατρισµός που έγινε από κράτος σε κράτος ήταν το θραύσµα Fagan, που ανήκει στην ανατολική ζωφόρο του Παρθενώνα, που ήρθε στην Ελλάδα από το Αρχαιολογικό Μουσείο «Αντονίνο Σαλίνας» της Σικελίας και εγκαταστάθηκε µόνιµα στο Μουσείο της Ακρόπολης τον Ιανουάριο 2022. Το συγκεκριµένο τµήµα αφαιρέθηκε από τον Ελγιν στις αρχές του 19ου αιώνα και παραδόθηκε στον Βρετανό πρόξενο της Σικελίας το 1816.
Τον Σεπτέµβριο 2022, ύστερα από συµφωνία που σύναψε το υπουργείο Πολιτισµού µε το Μetropolitan Museum of Art της Νέας Υόρκης και το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης της Αθήνας, ανακοινώθηκε ότι επιστρέφουν από τη Νέα Υόρκη στην Ελλάδα 161 αρχαιότητες του Κυκλαδικού πολιτισµού, που βρίσκονταν στη συλλογή Leonard Stern. Πρόκειται για τη µεγαλύτερη συλλογή αρχαιοτήτων που επαναπατρίζεται χωρίς δικαστική εµπλοκή.
Τον ∆εκέµβριο 2022 ο Πάπας Φραγκίσκος αποφάσισε τη µόνιµη επιστροφή στην Ελλάδα τριών θραυσµάτων από τη ζωφόρο του Παρθενώνα -τα οποία φυλάσσονταν, από τον 19ο αιώνα, στις συλλογές των Μουσείων του Βατικανού. Τα θραύσµατα που τελικά επέστρεψαν στο Μουσείο Ακρόπολης τον Μάρτιο του 2023 απεικονίζουν το πρώτο το κεφάλι ενός αλόγου από το δυτικό αέτωµα, το δεύτερο κεφαλή άνδρα που κρατάει ένα δίσκο και το τρίτο γενειοφόρο ανδρικό κεφάλι.
Το γεγονός ότι η πρώτη νοµοθετική πρωτοβουλία του υπουργείου Πολιτισµού µετά τις εκλογές του 2019 ήταν η επαναφορά των αυστηρών ποινών για τους αρχαιοκάπηλους, αποδεικνύει µε εµφατικό τρόπο τη σηµασία που έχει για την κυβέρνηση Μητσοτάκη η επιστροφή στην Ελλάδα των κλεµµένων αρχαιοτήτων από κάθε σηµείο τη Γης. Από τότε έχουν επαναπατριστεί στην Ελλάδα εκατοντάδες αρχαιότητες, όπως 55 αρχαιότητες από τη Συλλογή M. Steinhardt του Μανχάταν, η µαρµάρινη επιτύµβια στήλη του Επικράτη του 4ου αι. π.Χ. από τον Οίκο Christie’s στο Ηνωµένο Βασίλειο, 15 αρχαία αντικείµενα από την Ελβετία, το θραύσµα του πήλινου σφραγιδοκύλινδρου της Ασίνης από τη Σουηδία, 29 ελληνικές αρχαιότητες από τις ΗΠΑ και 351 αρχαία αντικείµενα από την εταιρεία Robin Symes Limited του Λονδίνου.
PARTHENON PROJECT: Ετοιµο το σχέδιο της επιστροφής
Ενώ όλος ο πλανήτης βρίσκεται επίσηµα στο πλευρό της Ελλάδας αναφορικά µε το δίκαιο αίτηµά της για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα, το ελληνικό υπουργείο Πολιτισµού κρατά κλειστά τα χαρτιά του, επενδύοντας στους χαµηλούς τόνους και στην αθόρυβη σκληρή δουλειά που κάνει, µε κυριότερα εργαλεία του την πολιτιστική διπλωµατία και τη συνεχή διεθνοποίηση του αιτήµατος.Ωστόσο το σχέδιο µεταξύ της Αθήνας και του Λονδίνου είναι σχεδόν έτοιµο ήδη από τον περασµένο Μάρτιο, όπως είχε αποκαλύψει τον ίδιο καιρό η εφηµερίδα «Τα Νέα».
Το σχέδιο επεξεργάζεται ο οργανισµός Parthenon Project, που ιδρύθηκε πριν από έξι χρόνια στη Βρετανία από τον Ελληνοβρετανό µεγιστάνα εργοστασιάρχη πλαστικών και χηµικών, Γιάννη Λέφα, που προωθεί αθόρυβα, αλλά µεθοδικά την ιδέα της πολιτιστικής συνεργασίας µεταξύ Ηνωµένου Βασιλείου και Ελλάδας µέσα από µια λύση αµοιβαίου οφέλους (win-win) για τα Γλυπτά. «Η συµφωνία αυτή όχι µόνο θα οδηγήσει στην επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα ως ένα ολοκληρωµένο καλλιτεχνικό έργο στο σπίτι τους, στην Αθήνα, αλλά θα επιτρέψει και στο Βρετανικό Μουσείο να εκθέτει άλλα εµβληµατικά ελληνικά τεχνουργήµατα. Ετσι, θα προσελκύσει το παγκόσµιο ενδιαφέρον και ακόµη περισσότερους επισκέπτες, εξακολουθώντας να εκπληρώνει τη λειτουργία του ως ‘‘µουσείου του κόσµου’’», είχε δηλώσει προ ολίγων µηνών ο λόρδος Εντ Βέιζι, πρόεδρος του Parthenon Project και πρώην υφυπουργός Πολιτισµού επί Κάµερον.
Το σχέδιο προβλέπει ότι τα Γλυπτά θα επιστραφούν στην Αθήνα δίχως να θιγεί το ιδιοκτησιακό καθεστώς τους, το οποίο θα «παραµεριστεί» µε τη µέθοδο του «συµφωνούµε ότι διαφωνούµε». «Τίποτε δεν πρέπει να εµποδίσει την Ελλάδα και τη Βρετανία να υιοθετήσουν αυτή τη συµφωνία. Η υλοποίησή της είναι εφικτή χωρίς να απαιτείται αλλαγή του υφιστάµενου νοµικού πλαισίου. Οι δύο πλευρές θα συµφωνήσουν ότι διαφωνούν στο θέµα της ιδιοκτησίας, το οποίο αποτελεί το τελευταίο κοµµάτι του παζλ στις διαπραγµατεύσεις», τόνισε ο επικεφαλής του Parthenon Project, το οποίο υποστηρίζεται από πολιτικούς όλων των αποχρώσεων, αλλά και από κορυφαίους ακαδηµαϊκούς, δηµοσιογράφους και καλλιτέχνες, όπως ο πολύ δηµοφιλής Βρετανός κωµικός ηθοποιός, Στίβεν Φράι, και η δηµοσιογράφος και διευθύντρια του «Marie Colvin Center for International Reporting», Σάρα Μπάξτερ. Ολοι τους έχουν συστρατευθεί στο πλευρό του οµογενή επιχειρηµατία, που ελπίζει να πείσει τους Βρετανούς να υποστηρίξουν µια νέα νοµοθεσία και να µοιραστούν το ίδιο πάθος για την επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα.
Δημοσιεύθηκε στην Απογευματινή της Κυριακής
