Το Χειμερινό Ηλιοστάσιο 2023 έρχεται την Παρασκευή 22 Δεκεμβρίου. Η έλευσή του σηματοδοτεί την επίσημη έναρξη του φετινού χειμώνα, καθώς κατά τη διάρκειά του καταγράφεται η μεγαλύτερη νύχτα του έτους. Φέτος, το Χειμερινό Ηλιοστάσιο πέφτει Παρασκευή 22 Δεκεμβρίου, λίγες ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα. Το βράδυ του ηλιοστασίου, το πρώτο του χειμώνα, καθώς και τα αμέσως επόμενα, είναι τα μεγαλύτερα του έτους σε διάρκεια.

Αντίστροφα, στο νότιο ημισφαίριο ξεκινά το καλοκαίρι, με τη διάρκεια της ημέρας να βρίσκεται στο αποκορύφωμά της. Μετά το Χειμερινό Ηλιοστάσιο η νύχτα αρχίζει να μικραίνει, με το σκοτάδι να δίνει ολοένα και περισσότερο χώρο στο φως της ημέρας, καθώς ο χρόνος μετρά αντίστροφα για να μπει η Άνοιξη και να ακολουθήσει το καλοκαίρι όπου σημειώνεται το θερινό ηλιοστάσιο.

Επιστήμονες αναφέρουν ότι όταν ο Ήλιος περάσει το χειμερινό ηλιοστάσιο, αρχίζει και πάλι να ανεβαίνει όλο και πιο ψηλά στον ουρανό, με αποτέλεσμα η ημέρα να αναλαμβάνει σταδιακά τα ηνία στο 24ωρο μέχρι στην εαρινή ισημερία κατά τη διάρκεια της οποίας το φως και το σκοτάδι έχουν σχεδόν ίση διάρκεια.

Γιατί το Χειμερινό Ηλιοστάσιο 2023 είναι… κινητό

Το χειμερινό ηλιοστάσιο δεν συμβαίνει κάθε χρόνο στην ίδια ημερομηνία, αλλά «πέφτει» μεταξύ 20 και 23 Δεκεμβρίου. Οι πιθανότερες ημερομηνίες είναι η 21η και η 22α Δεκεμβρίου. Αυτό οφείλεται στο Γρηγοριανό Ημερολόγιο.

Την εποχή του Χριστού το χειμερινό ηλιοστάσιο συνέβαινε στις 25 Δεκεμβρίου. Αργότερα, όμως, άρχισε να πέφτει νωρίτερα, καθώς αντικαταστάθηκε το παλαιότερο Ιουλιανό Ημερολόγιο, που είχε εισάγει ο Ιούλιος Καίσαρ από το 44 π.Χ. και το οποίο είχε θεσπίσει το χειμερινό ηλιοστάσιο στις 25 Δεκεμβρίου, με το «πρόβλημα» όμως να εστιάζεται στο γεγονός ότι έχανε μία ημέρα κάθε 128 χρόνια. Το 1582 ο Πάπας Γρηγόριος ΙΓ’ εισήγαγε ένα νέο ημερολόγιο, που πήρε το όνομά του (Γρηγοριανό) και το οποίο χάνει μόνο μία ημέρα στα 4.000 χρόνια.

Με ποια έθιμα συνδέεται το Χειμερινό Ηλιοστάσιο 2023

Ο Ήλιος λατρεύτηκε από τους αρχαίους σαν θεός και σχεδόν όλοι οι αρχαίοι λαοί καθιέρωσαν προς τιμήν του διάφορες γιορτές, από τους Σκανδιναβούς και Ιρανούς έως τους Μάγια και τους Ίνκας στη Λατινική Αμερική. Σχεδόν παντού, οι μεγαλύτερες γιορτές γίνονταν κατά την εποχή του χειμερινού ηλιοστασίου, καθώς ήταν η γιορτή της γέννησης του Ήλιου, που σηματοδοτούσε και την έναρξη του νέου έτους. Προϊστορικά μνημεία όπως το Στόουνχεντζ στη Βρετανία πιστεύεται ότι σχετίζονταν με την καταγραφή των κινήσεων του Ήλιου στον ουρανό.

Στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία η γιορτή του «Ήλιου» στις 25 Δεκεμβρίου ήταν πολύ σημαντική. Ο Ήλιος άρχιζε και πάλι να ανεβαίνει στον ουρανό και έτσι να μεγαλώνουν οι ημέρες. Οι πρώτοι Χριστιανοί στη Ρώμη, οι οποίοι κατέφευγαν στις κατακόμβες τους, αποφάσισαν να γιορτάζουν τη γέννηση του Χριστού την ίδια ημερομηνία, στις 25 Δεκεμβρίου, όταν οι Ρωμαίοι ασχολούνταν με τα Σατουρνάλια. Οι Ρωμαίοι στις 25 Δεκεμβρίου γιόρταζαν τα Βρουμάλια (Brumalia < bruma = η τροπή του Ηλίου), που ήταν αφιερωμένα στη μικρότερη ημέρα του χρόνου και στα γενέθλια του Μίθρα, του ανίκητου Ήλιου (Dies Natalis Solis Invicti), που είχε καθιερωθεί επί αυτοκράτορα Αυρηλιανού το 275 μ.Χ. Νωρίτερα, οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα Σατουρνάλια (17-23 Δεκεμβρίου), όπου επικρατούσε κλίμα γενικής ευφορίας και ανταλλάσσονταν δώρα. Και οι δύο αυτές γιορτές είχαν αναφορές στα αρχαιοελληνικά Κρόνια.

Στα βυζαντινά χρόνια τα Βρουμάλια διαρκούσαν από τις 24 Δεκεμβρίου έως τις 17 Ιανουαρίου. Τις ημέρες αυτές οι Βυζαντινοί Αυτοκράτορες προσέφεραν δώρα σε συγγενείς, φίλους και προσωπικό των ανακτόρων. Η Σύνοδος της Ρώμης το 743 μ.Χ. κατάργησε τις γιορτές, θεωρώντας ότι είναι ειδωλολατρικές. Οι Χριστιανοί, ήδη από τον έκτο αιώνα, γιόρταζαν στις 25 Δεκεμβρίου αντί του Μίθρα τον «Ήλιο της Δικαιοσύνης» Ιησού Χριστό και τη γέννησή του.

Οι αγγλοσαξωνικοί λαοί τιμούσαν τo χειμερινό ηλιοστάσιο με παγανιστικές ηλιολατρικές γιορτές, όπως το άναμμα φωτιάς (Yule Log), για να χαιρετίσουν την επάνοδο του ήλιου στο βόρειο ημισφαίριο.

Σήμερα υπάρχει ένα έθιμο που συνδέεται με το χειμερινό ηλιοστάσιο και τηρείται στο Σάλτσμπουργκ της Αυστρίας. Οι συμμετέχοντες χωρίζονται σε δύο ομάδες, στους Καθαρούς και τους Ακάθαρτους. Οι Καθαροί, ντυμένοι με την τοπική ενδυμασία (σκουροπράσινο σακάκι και μαύρο δερμάτινο παντελόνι) φορούν στο κεφάλι ένα είδος ψεύτικης κόμμωσης σε διάφορα σχήματα, που πολλές φορές φτάνει σε ύψος τα τρία μέτρα και σε βάρος τα 25 κιλά. Οι Ακάθαρτοι φορούν προβιές και στα πρόσωπά έχουν άγριες μάσκες. Η γιορτή αυτή, σύμφωνα με την παράδοση, έλκει την καταγωγή της από τη λατρεία της τευτονικής θεάς της γονιμότητας Πέρτχα ή Πέρχθα.

Στο Ιράν γιορτάζουν τη μεγαλύτερη και πιο σκοτεινή νύχτα του χρόνου με οικογενειακές συνάξεις και συγκεντρώσεις σε φιλικά σπίτια, όπου κυριαρχεί το φαγητό, το ποτό και η απαγγελία ποίησης (Shab-e Yalda). Το έθιμο με ζωροαστρική προέλευση, γιορτάζεται επίσης από την Ιρανική διασπορά. Τα φρούτα που έχουν την τιμητική τους στο γιορτινό τραπέζι είναι το ρόδι και το καρπούζι, που συμβολίζουν την επερχόμενη αυγή μετά την μακριά σκοτεινή νύχτα και την απαρχή μιας νέας ζωής.

Στην Κίνα γιορτάζουν τη μικρότερη ημέρα του χρόνου με οικογενειακές συγκεντρώσεις και μνημόσυνα στους προγόνους (Dongzhi). Το πιάτο που κυριαρχεί είναι το τανγκγιάν ένα είδος κεφτέ από ρύζι.

Το Χειμερινό Ηλιοστάσιο στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα συνηθιζόταν την ημέρα που έπεφτε το Χειμερινό Ηλιοστάσιο να τοποθετείται στο αναμμένο τζάκι ένα μεγάλο ξύλο, που ονομαζόταν μαμμή ή μπάμπω.

Επίσης, στην ελληνική παράδοση υπάρχει η φράση «Μετά του Αγίου Σπυρίδωνα (σ.σ. 12 Δεκεμβρίου) μεγαλώνει η ημέρα σπυρί – σπυρί», θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να προαναγγείλουν το Χειμερινό Ηλιοστάσιο που ακολουθεί περίπου 10 ημέρες μετά τη συγκεκριμένη γιορτή.