Συζητάμε πολύ για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και όλοι μας αντιλαμβανόμαστε ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση έχει άμεσες αρνητικές συνέπειες στην υγεία μας, πολύ περισσότερο, μάλιστα, στην υγεία των συνανθρώπων μας που πάσχουν ήδη από χρόνια νοσήματα του αναπνευστικού συστήματος. Αλλο, όμως, είναι να εικάζει κανείς για τους κινδύνους και άλλο ένας διακεκριμένος ειδικός επιστήμονας να τους υποδεικνύει και να τους επιβεβαιώνει. Για τις άμεσες βελτιώσεις στην υγεία των πνευμόνων και την πρόληψη νέων αναπνευστικών ασθενειών από τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης μιλάει στα «ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ» ο καθηγητής Πνευμονολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας (ΕΠΕ), Στέλιος Λουκίδης.
Κύριε καθηγητά, δεν λαμβάνουμε μέτρα για τίποτα εάν δεν δούμε προηγουμένως απτές αρνητικές συνέπειες από μια κακή συνήθεια ή ένα προβληματικό μοντέλο πλανητικής ανάπτυξης. Πόσο αισιόδοξος είστε ότι οι επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στους ασθενείς με αναπνευστικά νοσήματα θα σημάνουν συναγερμό και θα επιφέρουν άμεσα μέτρα ανάταξης;
Πιστεύω ότι όλοι γνωρίζουμε τις επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης γενικότερα. Είναι λογικό φυσικά, επειδή το αναπνευστικό, είτε ανώτερο είτε κατώτερο, αποτελεί τη βασική οδό εισόδου των μικροσωματιδίων, να επικεντρωνόμαστε σε αυτό. Είναι επίσης γνωστές και ταυτοποιημένες οι επιδράσεις που υπάρχουν από τις επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στα διάφορα νοσήματα του αναπνευστικού. Αυτές, φυσικά, δεν αφορούν μόνο την αποσταθεροποίηση των νοσημάτων, αλλά και την ανάπτυξη νοσημάτων εξαιτίας της έκθεσης σε ατμοσφαιρική ρύπανση. Πώς λοιπόν η γνώση και η ταυτοποίηση θα αποτελέσουν σημεία αδιαφορίας απέναντι στα νοσήματα του αναπνευστικού και την ατμοσφαιρική ρύπανση; Φυσικά, από την ευαισθητοποίηση μέχρι και τα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν για να μπορέσει να τεθεί η παραπάνω διαδικασία σε απομειούμενους ρυθμούς, αυτό αφορά μια πολύπλοκη διαδικασία. Δεν είναι θέμα συναγερμού, αλλά θέμα πρακτικά μέτρων, ευαισθητοποίησης όλων των φορέων που μπορεί να εμπλέκονται και συμμετοχής των ίδιων των πολιτών στη διαδικασία ανάταξης.
Εχουμε απτές αποδείξεις ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση επιβαρύνει τα μέγιστα τους ασθενείς με νοσήματα του αναπνευστικού ή βρισκόμαστε ακόμη στο στάδιο της ισχυρής εικασίας;
Η βιβλιογραφία υποστηρίζει σαφώς την επιβάρυνση των ασθενών με νοσήματα του αναπνευστικού από την ατμοσφαιρική ρύπανση. Οι αναπνευστικοί ασθενείς είναι μεταξύ αυτών που επηρεάζονται περισσότερο από την κλιματική αλλαγή. Αυτά περιλαμβάνουν μείωση της πνευμονικής λειτουργίας, αυξήσεις στις αλλεργικές αποκρίσεις ή/και νέες περιπτώσεις χρόνιων νοσημάτων (άσθμα, ΧΑΠ, καρκίνος του πνεύμονα) και λοιμωδών (πνευμονία, γρίπη, φυματίωση), καθώς και παροξύνσεις υπαρχουσών αναπνευστικών ασθενειών. Ας δώσουμε μερικά παραδείγματα. Η έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες ή η υπερβολική ζέστη μπορεί να προκαλέσει αναπνευστικά συμπτώματα που μπορεί να απαιτούν τη χρήση φαρμάκων, υπηρεσιών υγείας ή επειγόντων περιστατικών και εισαγωγή στο νοσοκομείο, ενώ μπορεί ακόμα και να οδηγήσουν στον θάνατο. Για παράδειγμα, μια πρόσφατη μελέτη στην Αγγλία διαπίστωσε ότι ο κίνδυνος νοσηλειών λόγω Χρόνιας Αναπνευστικής Πνευμονοπάθειας (ΧΑΠ) αυξάνεται κατά 1,5% ανά 1°C αύξηση της θερμοκρασίας. Η κλιματική αλλαγή κάνει τον καιρό πιο μεταβλητό, μεταβάλλοντας την εποχικότητα των καιρικών συνθηκών ή/ και προκαλώντας απότομες αλλαγές στη θερμοκρασία και τις βροχοπτώσεις. Αυτά τα μεταβαλλόμενα πρότυπα αλλάζουν την επιβίωση, την αναπαραγωγή και την κατανομή ορισμένων παθογόνων μικροοργανισμών, ευαίσθητων στο κλίμα, που προκαλούν λοιμώξεις του αναπνευστικού. Επιπρόσθετα, τα τρέχοντα στοιχεία υποδηλώνουν ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να ευθύνεται εν μέρει γι’ αυτά τα μεταβαλλόμενα, χρονικά και χωρικά, πρότυπα στην εποχή της γύρης και στη σύνθεση της γύρης, τα οποία θα προκαλέσουν εισαγωγή νέων αεροαλλεργιογόνων σε νέες περιοχές.
Οι ασθενείς, οι πολίτες, οι γιατροί και άλλοι επαγγελματίες Υγείας σε όλο τον κόσμο πρέπει να λειτουργήσουν ως «πρότυπα» και να ενωθούν σε αυτή την τεράστια προσπάθεια, για να υποστηρίξουν την προστασία του πλανήτη μας και την υγεία των ανθρώπων
Εάν η ατμοσφαιρική ρύπανση προκαλεί τέτοιας βαρύτητας επιπτώσεις στους ασθενείς με νοσήματα του αναπνευστικού, μήπως καθίσταται απαγορευτικό να διαβιούν τέτοιοι ασθενείς σε πόλεις όπως το Πεκίνο ή η Βομβάη;
Σίγουρα η ζωή σε αυτές τις πόλεις θα έχει σημαντικές δυσκολίες. Αρκεί να υπενθυμίσουμε την πρόβλεψη ότι το 2060 η Ινδία και η Κίνα θα είναι οι χώρες που θα οδηγούν τη θνητότητα της ΧΑΠ λόγω έκθεσης στην καύση της βιομάζας. Φυσικά, θα ορίζεται και από το χαμηλό κοινωνικο-οικονομικό status αυτών που κατοικούν στις συγκεκριμένες χώρες.
Εχουν παρατηρηθεί ανάλογες συνέπειες στους ασθενείς με νοσήματα του αναπνευστικού στη χώρα μας; Εχουμε μελέτες σχετικές για την Ελλάδα;
Θα αναφέρω ενδεικτικά ότι σε μελέτη του 2020, που αφορούσε μαθητές σχολείου σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, η έκθεση σε όζον σχετιζόταν με μείωση αναπνευστικής λειτουργίας και με μειωμένη ανάπτυξη πνευμόνων. Ανάλογη μελέτη, που αφορούσε την πόλη του Βόλου, έδειξε ότι τα επίπεδα μικροσωματιδίων PM2.5 είχαν σημαντική επίπτωση στις επισκέψεις στα Επείγοντα από αναπνευστικές αιτίες. Σε ανάλογη μελέτη παιδιατρικού πληθυσμού, τα επίπεδα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης συσχετίστηκαν με αυξημένες επισκέψεις στα Επείγοντα παιδιών για ασθένειες που σχετίζονται με το αναπνευστικό.
Τελικά, ποια μπορεί να είναι η άμυνα των ασθενών με νοσήματα του αναπνευστικού έναντι της βαριάς επιβάρυνσης της ατμόσφαιρας, στη χώρα μας και διεθνώς;
Οι πολιτικές μηδενικών εκπομπών θα πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο των στρατηγικών μετριασμού της κλιματικής αλλαγής, καθώς αυτές θα αποφέρουν σημαντικά συν-οφέλη μέσω της μείωσης των επιπέδων ατμοσφαιρικής ρύπανσης, οδηγώντας σε άμεσες βελτιώσεις στην υγεία των πνευμόνων και στην πρόληψη νέων αναπνευστικών ασθενειών. Οι ασθενείς, οι πολίτες, οι γιατροί και άλλοι επαγγελματίες Υγείας σε όλο τον κόσμο πρέπει να λειτουργήσουν ως «πρότυπα» και να ενωθούν σε αυτή την τεράστια προσπάθεια, για να υποστηρίξουν την προστασία του πλανήτη μας και την υγεία των ανθρώπων που ζουν και εξαρτώνται από αυτόν. Φτάσαμε σε ένα σημείο χωρίς επιστροφή. Οπως έδειξαν τα πρόσφατα ακραία καιρικά φαινόμενα, πρέπει να προετοιμάσουμε την κοινότητά μας για ένα πολύ πιο περίπλοκο μέλλον, προσαρμοσμένο στις ολοένα και αυξανόμενες επιπτώσεις των αναπνευστικών ασθενειών που σχετίζονται με το κλίμα.
