«Φορείς τον ήλιο φόρεμα, σκαμνί σου το φεγγάρι, για να ακουμπάς τα πόδια σου και γύρω στα μαλλιά σου στεφάνι δωδεκάστερο (...) και δέρνουν τα πλευρά σου φτερούγια σαν του σταυραετού, με εκείνα για να τρέχεις από του παράδεισου το φως στης κόλασης τη νύχτα» γράφει ο μέγας Κωστής Παλαμάς απευθυνόμενος προς την Παναγία, στο έργο του «Η φλογέρα του βασιλιά».

Όταν ο χρόνος δεν εξαντλείται στο εδώ και τώρα, όταν ο θάνατος γίνεται γιορτή, η Ορθόδοξη Εκκλησία αποτίνει τιμές στην Παναγία Θεοτόκο και με ιδιαίτερη λαμπρότητα γιορτάζει την Κοίμησή Της, διότι υπάρχει η ελπίδα της αιώνιας ζωής.

Έτσι, κάθε Δεκαπενταύγουστο, η Ελλάδα βιώνει με ιδιαίτερη λαμπρότητα και κατάνυξη το «Πάσχα του καλοκαιριού», τη λαμπρότερη θεομητορική γιορτή της και η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μετάστασή Της από τη Γη στον Ουρανό. Και είναι ξέχωρη η χαρά, καθώς μέσα στο καλοκαίρι η γιορτή της Παναγίας «κάνει την πατρίδα μας να ευωδιάζει πνευματικά», όπως έλεγε ο αγιογράφος Φώτης Κόντογλου, τονίζοντας πως «η Παναγία είναι η μητέρα της Ορθοδοξίας. Από το πνευματικό Της μύρο ευωδιάζει, όχι μονάχα η Εκκλησία μας, αλλά και ολόκληρη η ζωή μας». Οι Έλληνες στα δύσκολα ψάχνουν στην αγκαλιά Της καταφύγιο, συγχώρεση, δύναμη κι ένα θαύμα.

Για εκείνους είναι πάντοτε η Μαρία - η απείρανδρος και απειρόγαμος, που δεν ήξερε από άνδρα και γάμο. Είναι το κοντινότερο θεϊκό πρόσωπο στον άνθρωπο, ίσως επειδή υπήρξε μάνα και φέρει αυτό το αιώνιο σύμβολο ζωής και απροϋπόθετης αγάπης. Ναοί, ξωκλήσια και μονές έχουν αφιερωθεί σε Εκείνην απανταχού στο χριστιανικό κόσμο. Είναι η μοναδική που Της δόθηκε η μοίρα να φέρει στον κόσμο ένα γιο, που να τον βλέπει ως Θεό και να το εννοεί.

*Διαβάστε ακόμα: Κεφαλονιά: Το θαύμα με τα φιδάκια της Παναγίας που συγκεντρώνει πλήθος πιστών κάθε χρόνο


Aμέτρητα τα «Θεοτοκωνύμια» 

Γι’ αυτό και παραμένουν σχεδόν αμέτρητα τα ονόματα ή «Θεοτοκωνύμια» όπως λέγονται, που Της έχουν προσδώσει ανά τους αιώνες, εξ ου και το επίθετο Χιλιονοματούσα. Προς το παρόν, υπολογίζεται πως ξεπερνούν τα 1.300, αλλά η... καταγραφή συνεχίζεται.

Άλλα έχουν ως σημείο αναφοράς τον τόπο (Σουμελά, Αθηνιώτισσα, Εξοχική, Θαλασσινή, Πυργιανή), άλλα την τεχνοτροπία της εικόνας ή την αρχιτεκτονική του ναού (Εκατονταπυλιανή, Βρεφοκρατούσα, Τριχερούσα, Πλατυτέρα, Δεξιά) ή του ναού (Κρεμαστή, Θολοσκεπαστή), άλλα το μήνα που εορτάζεται (Βρεχούσα, Μεσοσπορίτισσα, Αυγουστιανή), άλλα τα θαύματά Της (Γιάτρισσα, Ψυχοσώστρα, Παρηγορήτρα, Παυσολύπη). Είναι, όμως, και τα ονόματα που Της έχουν αποδώσει υμνογράφοι και πατέρες: γλυκασμός αγγέλων, θησαυρός αδαπάνητος, καθαρωτέρα λαμπηδόνων ηλιακών, φυσίζωος, καταφυγή, κεχαριτωμένη.

Προσωνυμίες Της δίδονται επίσης, λόγω της ημερομηνίας που γιορτάζει. Έτσι, στη Σίφνο βρίσκεται η Παναγιά η Δεκαπεντούσα (γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο), στη Σαντορίνη η Παναγιά η Τριτιανή (γιορτάζει την τρίτη μέρα του Πάσχα), στη Σαμοθράκη η Παναγιά η Εικοσπενταρούσσα (γιορτάζει τη Μεσοπεντηκοστή).

Ιδιαίτερα γνωστά και διαδεδομένα είναι επίσης τα επίθετα Μεγαλόχαρη και Φανερωμένη. Η δεύτερη προσωνυμία αποδίδεται σε εικόνες που φανέρωσαν την ύπαρξή τους με κάποιο θαύμα. Πολλές φορές, αυτό γίνεται μέσω κάποιου οράματος, όπως η εμφάνιση της Παναγίας στη μοναχή Πελαγία και η εν συνεχεία ανεύρεση της εικόνας Της στις 30 Ιανουαρίου του 1823.


Oνόματα που κρύβουν μια ιστορία

Της έχουν δοθεί, ωστόσο, και ονόματα που κρύβουν μια ιστορία και είναι τα πιο παράξενα που έχουν ακουστεί. Κάποια από αυτά σας παρουσιάζουμε σήμερα:

Πυροβοληθείσα: Είναι η εικόνα που βρίσκεται στην αγιορείτικη Μονή Βατοπεδίου. Η παράδοση λέει ότι πυροβολήθηκε στο δεξί χέρι από Τούρκο στρατιώτη, κατά το 1822, ο οποίος παραφρόνησε και κρεμάστηκε σε παρακείμενη ελιά. Μάλιστα, ο Άγιος Μνάσων ο Αρχαίος Μαθητής έγραψε, μεταξύ άλλων: «Κακουργίας δαιμόνιον, απίστου χείρα οπλίσας, πάνσεπτον εικόνα πυροβολήσας, μετωνόμασε τούτην πυροβοληθείσα».

Κουφή: Το οικείο ξωκλήσι υπάρχει στη Σαμοθράκη, πέριξ της Χώρας, μέσα στο δάσος. Λέγεται ότι θεραπεύει όσους έχουν προβλήματα ακοής, οι οποίοι πήγαιναν με ένα κεραμίδι, πάνω στο οποίο κοιμούνταν το βράδυ από την πλευρά του αυτιού που είχε πρόβλημα. Την επομένη, επέστρεφαν το κεραμίδι εκεί απ’ όπου το είχαν αρχικώς πάρει (από το ξωκλήσι ή το σπίτι τους) και ανέμεναν το θαύμα.

Του Χάρου: Ένα εξωμονάστηρο στους Λειψούς, που χτίστηκε από μοναχούς της Ιεράς Μονής Πάτμου το 1600, πήρε το όνομά του από την τεχνοτροπία της εικόνας, η οποία παρουσιάζει την Παναγία να κρατάει στην αγκαλιά της όχι το Θείο Βρέφος, αλλά τον εσταυρωμένο Χριστό. Έτσι, λόγω της απεικόνισης του θανάτου, η εικόνα και το εξωμονάστηρο πήραν το όνομα «Παναγία του Χάρου». Με την εικόνα συνδέεται, μάλιστα, και το θαύμα των κρίνων, που ξεραίνονται και ανθίζουν ξανά κάθε 23 Αυγούστου, στα εννιάμερα της Παναγίας, από το 1943, οπότε και τα άφησε μια νεαρή γυναίκα.

Τριχερούσα: Είναι εικόνα που φυλάσσεται στην αγιορείτικη Ιερά Μονή Χιλανδαρίου και παρουσιάζει μεν την Παναγία ως βρεφοκρατούσα, αλλά με ένα επιπλέον χέρι κάτω αριστερά. Είναι το χέρι του Ιωάννη του Δαμασκηνού που το έκοψαν οι εικονομάχοι, κατά τον 7ο αιώνα. Λέγεται ότι εκείνος Της αφιέρωσε την εικόνα, καθώς την επομένη είχε ξυπνήσει με το χέρι στη θέση του, παρακαλώντας όλο το βράδυ τη Μαρία να τον συντρέξει. Ο Ιωάννης αποφάσισε, έπειτα από αυτό, να φορέσει το μοναχικό σχήμα και με την εικόνα υπό μάλης βρέθηκε στη Λαύρα του Αγίου Σάββα του Ηγιασμένου στην Παλαιστίνη. Από εκεί την έλαβε ο Άγιος Σάββας ο Χιλανδαρηνός, το 12ο αιώνα, και τη μετέφερε στην ομώνυμη μονή - μια εκδοχή της παράδοσης θέλει τον Ιωάννη Δαμασκηνό να έχει ζητήσει η εικόνα, μετά το θάνατό του, να δοθεί στον πρώτο επίσκοπο ονόματι Σάββα που θα επισκεπτόταν τη μονή. Έναν αιώνα μετά, η εικόνα μεταφέρθηκε στην Ιερά Μονή Στουντενίτσης στη Σερβία, απ’ όπου φυγαδεύτηκε το 15ο αιώνα πάνω σε ένα γάιδαρο, τον οποίο η παράδοση θέλει να οδήγησε η Μαρία στην Ιερά Μονή Χιλανδαρίου στο Περιβόλι της Παναγιάς.

Κόκκινη: Είναι ο δημοφιλής ναός της Σαντορίνης, που ονομάζεται επίσης και Παναγία Καρτεράδου. Η παράδοση θέλει τα θεμέλιά του να μπήκαν με κόκκινο κρασί λόγω έλλειψης νερού στην περιοχή, αφού ο ναύτης που θαλασσοπνιγόταν είχε κάνει τάμα στην Παναγία να χτίσει ναό προς τιμήν Της στην πρώτη στεριά που θα βρει.

Μαύρη: Λέγεται ότι η Παναγία επισκέφθηκε το όνειρο ενός χωρικού από τον Βάμο Αποκορώνου στην Κρήτη και του υπέδειξε σε ποιο σπήλαιο να σκάψει για να βρει την εικόνα Της. Εκείνος έκανε ό,τι του ζήτησε και βρήκε την εικόνα μαύρη από τα πετρώματα του σπηλαίου. Το ομώνυμο ξωκλήσι, έτσι, ονομάστηκε Μαύρη Παναγιά.

Μελαχρινή: Στην ακριτική Ψέριμο της μιας χούφτας κατοίκων, πλησίον της Καλύμνου, της Κω και της Νισύρου, η Παναγιά η Μελαχρινή, που ονομάστηκε έτσι λόγω του σκούρου χρώματος της ρωσικής τεχνοτροπίας εικόνας Της, κάθε Δεκαπενταύγουστο συγκεντρώνει πλοιάρια με προσκυνητές από τα γύρω νησιά για το μεγάλο πανηγύρι. Στις 8 Σεπτεμβρίου, σε άλλη Παναγιά της Ψερίμου, τη Γραφιώτισσα, γίνεται το δεύτερο πανηγύρι αφιερωμένο στη Μαρία. Μάλιστα, πρόσφατα κατέρρευσε το γραφικό εκκλησάκι που «συνόδευε» τη Γραφιώτισσα και την παραλία της.

Αρκουδιώτισσα: Στο Ακρωτήρι Χανίων, δύο χιλιόμετρα βόρεια της Μονής Γουβερνέτου, μέσα στο φαράγγι Αυλάκι υπάρχει ένα σπήλαιο που συνδέει την εν λόγω μονή με τη Μονή Καθολικού. Το λένε Αρκουδόσπηλιο, Σπηλιά της Αρκούδας ή Σπηλιά της Παναγίας της Αρκουδιώτισσας, διότι κοντά στην είσοδό του βρίσκεται ένας γκρίζος σταλαγμίτης που μοιάζει να έχει πάρει τη μορφή αρκούδας. Σύμφωνα με τον τοπικό μύθο, η Παναγία πέτρωσε την αρκούδα, που έπινε το νερό των μοναχών που βρίσκονταν μέσα σε αυτό κι εκείνη την εποχή ήταν σχεδόν δυσεύρετο. Μέσα στη σπηλιά βρίσκεται το παρεκκλήσι που είναι αφιερωμένο στην Παναγία την Αρκουδιώτισσα, την οποία γιορτάζουν στις 2 Φεβρουαρίου. Ανήμερα της γιορτής Της, κάθε χρόνο συρρέουν πολλοί πιστοί, αρκετοί εκ των οποίων διανυκτερεύουν στη σπηλιά. Μία άλλη εκδοχή θέλει το όνομα να έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα, αφού η σπηλιά ήταν ιερό αφιερωμένο στη θεά Άρτεμη, η οποία είχε μεταμορφωθεί σε αρκούδα.


Παναγία Γαυριώτισσα

Στην Αμφίκλεια έχουμε την Παναγία τη Γαυριώτισσα (από το δέντρο γαύρος, που συναντάται ιδιαίτερα στην περιοχή). Στις Σέρρες την Παναγία την Αρμενοκρατούσα (επειδή προστατεύει τις λεχώνες από το «αρμένισμα», τον επιλόχειο πυρετό). Στη Ρόδο την Παναγία τη Γαλατούσα (επειδή εικονίζεται να θηλάζει το Θείο Βρέφος και είναι αφιερωμένη στις γυναίκες που δεν κατεβάζουν γάλα για τα μωρά τους). Στην Ιθάκη την Παναγία την Καθαριώτισσα («κάθαρα» στην τοπική διάλεκτο σημαίνει «ξερόκλαδια» που καίγονται για να καθαρίσει ο τόπος).

Τέλος, σε πολλούς τόπους (Αττική, Ναύπακτος, Ψαχνά Ευβοίας, Τσηπιανά Μαγνησίας) έχουμε την Παναγία την Γοργοεπήκοο, αλλά και τη Γρηγορούσα ή την Παναγία την Απακοή (διότι ακούει αμέσως τις προσευχές και τις αιτήσεις των χριστιανών και τους βοηθάει). Ή την Παναγία την Απακού (από το «που ακούει»).