Ανήλικη παραβατικότητα: "Η αντιμετώπιση του φαινομένου πρέπει να είναι πολυδιάστατη", επισημαίνει ο ψυχολόγος Αλέξανδρος Καλαβρής

Η ανήλικη παραβατικότητα είναι μια πολυσύνθετη πρόκληση, γι’ αυτό και η αντιμετώπισή της πρέπει να είναι πολυδιάστατη, σύμφωνα με τον Αλέξανδρο Καλαβρή, ψυχολόγο παιδιών και εφήβων, υποψήφιο διδάκτορα της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και επιστημονικά υπεύθυνο του προγράμματος «It’s up to you(th)» της ΕΠΑΨΥ (Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας).

*Διαβάστε ακόμα: Παραβατικότητα ανηλίκων: Πρωτοφανή περιστατικά στη δύση του 2024 - Πώς θα λυθεί το πρόβλημα, τι λένε οι ειδικοί

Πού οφείλεται η έξαρση της ανήλικης παραβατικότητας

Όπως επισημαίνει ο κ. Καλαβρής, μιλώντας στα «ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ», ένας βασικός παράγοντας που εξηγεί την έξαρση της ανήλικης παραβατικότητας είναι οι αυξημένες ψυχολογικές δυσκολίες που καλούνται να αντιμετωπίσουν τα παιδιά και οι έφηβοι, ιδιαίτερα από την έναρξη της πανδημίας του κορονοϊού και μετέπειτα, γεγονός που πιστοποιείται και από έρευνες που έχουν διεξαχθεί και σχετίζονται με την ψυχική υγεία των συγκεκριμένων ηλικιακών ομάδων. Αυτές οι αυξημένες συναισθηματικές δυσκολίες και τα προβλήματα συμπεριφοράς των παιδιών και των εφήβων επιδρούν στην αυξημένη επιθετικότητα και, τελικά, συμπαρασύρουν την ανήλικη παραβατικότητα.

Άμεση επίπτωση στην αύξηση των περιστατικών βίας με πρωταγωνιστές ανηλίκους έχει και η δραματική αύξηση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας. Σύμφωνα με τον κ. Καλαβρή, ένα παιδί ή ένας έφηβος που έχει βιώσει τη βία μέσα στο σπίτι του, είτε ως άμεσος αποδέκτης είτε ως μάρτυρας, την απορροφά και την εκφράζει με έναν δικό του τρόπο. Ετσι, η ενέργεια της βίας μεταφέρεται από τους ενήλικους στους ανήλικους, λειτουργώντας ως πρότυπο μίμησης.

Για να κατανοήσουμε το πρόβλημα στην ολότητά του, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να δούμε και τη μεγάλη εικόνα, που σχετίζεται με την κοινωνία στην οποία ζούμε. Οπως σημειώνει ο κ. Καλαβρής, η αύξηση των προπαραβατικών (π.χ., μικροκλοπές, εκφοβιστικές συμπεριφορές στο σχολείο και στο Διαδίκτυο κ.ά.) και παραβατικών συμπεριφορών εκ μέρους ανηλίκων συνδέεται άρρηκτα με την αυξημένη κοινωνική βία. Είναι χαρακτηριστικό πως κυρίως οι έφηβοι έρχονται καθημερινά σε άμεση επαφή με τη βία παίζοντας video games ή χρησιμοποιώντας τα social media, αλλά ακόμα και περπατώντας στον δρόμο ή πηγαίνο- ντας στο σχολείο.

Φυσικά, το φαινόμενο της ανήλικης παραβατικότητας μπορεί να αποδοθεί και σε διάφορους παραδοσιακούς λόγους, όπως είναι οι οικονομικές διαφορές, οι κοινωνικές ανισότητες, οι επιρροές από συνομηλίκους, η ανεπαρκής εκπαίδευση, οι σχολικές δυσκολίες κ.ά.

Πώς θα περιοριστεί η ανήλικη παραβατικότητα

Για να περιοριστεί ή και να εξαλειφθεί -ιδανικά- το πρόβλημα, είναι αναγκαίο να οριοθετηθούν οι ανήλικοι, πρωτίστως από την οικογένεια. Σύμφωνα με τον κ. Καλαβρή, τα παιδιά και οι έφηβοι θα πρέπει να μάθουν πως για κάθε κακή ή παραβατική συμπεριφορά που επιδεικνύουν υπάρχουν και συνέπειες. Γι’ αυτό και οι γονείς χρειάζεται να αναπτύξουν μεγαλύτερη ενσυναίσθηση για τα παιδιά τους και να αφιερώνουν περισσότερο και ποιοτικότερο χρόνο σε αυτά, προκειμένου να ακούνε την άποψή τους και τα προβλήματά τους και να τα καθοδηγούν σωστά, θέτοντάς τους όρια και όχι τιμωρώντας τα.

Αξίζει, πάντως, να αναφερθεί πως, σύμφωνα με τον κ. Καλαβρή, αυτό που προβληματίζει περισσότερο τους αρμόδιους για θέματα ψυχικής υγείας δεν είναι τόσο η ποσοτική αύξηση της ανήλικης βίας όσο το ποιοτικό στοιχείο. Κι αυτό γιατί οι βίαιες συμπεριφορές μεταξύ ανηλίκων χαρακτηρίζονται πλέον από μεγαλύτερη σκληρότητα και επικινδυνότητα. Παράλληλα, έχουν μειωθεί αισθητά τα όρια ηλικίας των ανηλίκων που εκδηλώνουν προπαραβατικές ή και παραβατικές συμπεριφορές.

Το πρόγραμμα «It’s up to you(th)»

Στην πρόληψη και αντιμετώπιση φαινομένων εφηβικής και νεανικής βίας και παραβατικότητας στοχεύει το πρόγραμμα «It’s up to you(th)», που υλοποιείται από την ΕΠΑΨΥ, σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, την Κοινωνία των Πολιτών και πανεπιστημιακούς φορείς (ΠΑΔΑ και Πάντειο Πανεπιστήμιο).

Επιστημονικά υπεύθυνος του προγράμματος, που χρηματοδοτείται και εποπτεύεται από το υπουργείο Υγείας, είναι ο Αλέξανδρος Καλαβρής και επιστημονικός επόπτης του ο Στέλιος Στυλιανίδης, ψυχίατρος-ψυχαναλυτής, καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών της Αθήνας, ιδρυτής και επίτιμος πρόεδρος της ΕΠΑΨΥ.

Πρόκειται για ένα πιλοτικό πρόγραμμα, που έχει ξεκινήσει να εφαρμόζεται στους δήμους Αμαρουσίου, Αχαρνών, Κηφισιάς και Λυκόβρυσης-Πεύκης, απευθύνεται συνολικά στον εφηβικό πληθυσμό, σε έφηβους/ες που εμφανίζουν συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, αλλά και σε νέους/ες που έχουν ήδη εμπλοκή με τον νόμο, και στοχεύει στην ομαλή ένταξή τους στην κοινωνία και όχι στον στιγματισμό ή τον αποκλεισμό τους.

Περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, δράσεις ευαισθητοποίησης και έγκαιρης παρέμβασης σε σχολεία, ψυχοεκπαιδευτικά προγράμματα με βιωματικές ασκήσεις, ομάδες γονέων εντός σχολικής κοινότητας, επιμόρφωση εκπαιδευτικών πάνω σε θέματα ψυχικής υγείας, καθώς και μονάδες παρέμβασης δρόμου (streetwork) και peer mentoring, για να υπάρξει απευθείας προσέγγιση και διαμεσολάβηση μεταξύ ομότιμων και τελικά ευαισθητοποίηση των ανηλίκων που συχνάζουν σε άτυπα και τυπικά στέκια.

*Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Παραπολιτικά» στις 4/01/2025