"Καμπανάκι" για τα challenges που σκοτώνουν παιδιά - Στην κοινή ευθύνη πολιτείας, οικογένειας και σχολείου εστιάζουν οι ειδικοί
Τι λένε ειδικοί, μιλώντας στα "Παραπολιτικά"
Άλλη μια 13χρονη λιποθύμησε επειδή συμμετείχε σε διαγωνισμό του TikTok, φέρνοντας ξανά στο προσκήνιο την τοξική σχέση πολλών παιδιών με τα social media
Πριν από λίγες μέρες, σε Γυμνάσιο στις Συκιές Θεσσαλονίκης, μια μαθήτρια έχασε τις αισθήσεις της όταν συμμετείχε σε challenge κρατώντας την αναπνοή της. Η κυβέρνηση παρουσίασε στα τέλη Δεκεμβρίου την Εθνική Στρατηγική Προστασίας των Ανηλίκων από τον Εθισμό στο Διαδίκτυο, με βασικά «όπλα» την ψηφιακή ενηλικίωση στα 15 έτη, το parco.gov.gr και την εφαρμογή Κids wallet.
Όπως ανέφερε η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος στα «ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ», δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία, ωστόσο έχουν απασχολήσει τις Αρχές κρούσματα δηλητηρίασης αυτοχείρων, οι οποίοι πιθανώς παρακινήθηκαν από βίντεο που είναι αναρτημένα στο Διαδίκτυο, και πλήθος καταγγελιών για βίντεο στο YouTube και μηνύματα μέσω Instagram που καλούν σε προκλήσεις.
Την ώρα που τα social media έχουν εξελιχθεί σε πεδίο συναναστροφής των εφήβων στην ψηφιακή διάσταση της ζωής τους, ειδικοί υπογραμμίζουν μιλώντας στα «Π» την κοινή ευθύνη Πολιτείας, οικογένειας και σχολείου για μια ασπίδα προστασίας στα παιδιά. «Η συμμετοχή σε εν δυνάμει επικίνδυνα challenges είναι η κορυφή του παγόβουνου. Ενός παγόβουνου που αφορά την έλλειψη σχέσεων και προσώπων εμπιστοσύνης, συναισθηματικής διαθεσιμότητας και σύνδεσης με σημαντικούς για το παιδί ενήλικες και συνομηλίκους», σχολιάζει στα «Π» η Ιωάννα Γκίκα, ψυχολόγος και συντονίστρια του Κέντρου για τη Διαδικτυακή Ασφάλεια του Οργανισμού «Το Χαμόγελο του Παιδιού».
"Καμπανάκι" για τα challenges που σκοτώνουν παιδιά: Πάνω από 500 κλήσεις καθημερινά
Μέσα από την Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056, καθώς και το Chat 1056, που διαχειρίζεται πάνω από 500 κλήσεις καθημερινά, το «Χαμόγελο του Παιδιού» έχει διαχειριστεί περιστατικά με επικίνδυνα challenges. «Αντίστοιχες αναφορές λαμβάνουμε και μέσω του CybertipLine Hellas, πλατφόρμα που διαχειρίζεται ο Οργανισμός, σύμφωνα με τα πρότυπα του National Center for Missing and Exploited Children (NCMEC), και στην οποία το 2024 λάβαμε συνολικά 114 αναφορές σχετικά με διαδικτυακούς κινδύνους τους οποίους αντιμετώπιζαν παιδιά», λέει η κ. Γκίκα. «Συνδράμουμε και υποστηρίζουµε παιδιά και οικογένειες τα οποία έχουν εµπλακεί σε αντίστοιχα περιστατικά και τα οποία συχνά λαµβάνουν εκτενή δηµοσιότητα. Η ταχύτητα διάχυσης της πληροφορίας µέσω του ∆ιαδικτύου δεν βοηθά σε αυτό το επίπεδο.Προσπαθούµε να πλαισιώσουµε ολιστικά και πάντα µε διακριτικότητα, λαµβάνοντας υπόψη, εκτός από τη διαχείριση της κρίσης, και τη δευτερογενή και τριτογενή πρόληψη», τονίζει. Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο από την έκθεση σε τέτοιους κινδύνους; «Τα περιστατικά αναφορικά µε τον ψηφιακό κόσµο που διαχειριζόµασταν στο παρελθόν διαφέρουν αρκετά από τα σηµερινά, πιθανότατα και από τα µελλοντικά.
Το προφίλ του παιδιού που κινδυνεύει στο ∆ιαδίκτυο ταιριάζει µε εκείνο του παιδιού που διαπράττει φυγή. Κορίτσι, ελληνικής καταγωγής, µε µέσο όρο ηλικίας τα 14 έτη. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Αποτελεί άµεση απόδειξη πως το ∆ιαδίκτυο συνδέεται µε την πραγµατική ζωή του παιδιού και η φυγή στην πραγµατική ζωή µπορεί να εκκινεί από τη δυσκολία στον ψηφιακό κόσµο. Η φυγή ενός εφήβου είναι στην πραγµατικότητα έκκληση για βοήθεια.
Η We Protect Global Alliance µάς ενηµερώνει πως για το 2024 πάνω από 300 εκατοµµύρια παιδιά βίωσαν σεξουαλική εκµετάλλευση µέσω ∆ιαδικτύου. Αυτοί οι αριθµοί δεν υπήρχαν σε παλαιότερα στατιστικά στοιχεία. Οι µορφές δυσκολιών για ένα παιδί στον ψηφιακό κόσµο αλλάζουν διαρκώς και όσο εξελίσσονται οι καλές πρακτικές και η προστασία τους, παράλληλα εξελίσσονται οι τεχνικές προσέλκυσης των παιδιών διαδικτυακά. Είναι ένας αγώνας δρόµου».
1 στους 10 ανηλίκους γνωρίζει κάποιον συµµαθητή του που χρησιµοποιεί την Τεχνητή Νοηµοσύνη για να δηµιουργήσει ευαίσθητο περιεχόµενο
Όπως µας λέει η κ. Γκίκα, «καταλυτικό ρόλο διαδραµατίζουν και οι νέες τεχνολογίες. Σύµφωνα µε έρευνα του Thorn, 1 στους 10 ανηλίκους γνωρίζει κάποιον συµµαθητή του που χρησιµοποιεί την Τεχνητή Νοηµοσύνη για να δηµιουργήσει ευαίσθητο περιεχόµενο σε βάρος συνοµηλίκου του. Σκεφτείτε πως σε µια τάξη 20 παιδιών υπάρχουν δύο παιδιά που δηµιουργούν σχετικό υλικό και εκθέτουν συµµαθητές τους. Εκεί η παρέµβασή µας θέλει άλλα µέσα, σύντονα µε το ηλικιακό πλαίσιο και την επανορθωτική εµπειρία του παιδιού που στοχοποιείται, αλλά και εκείνου που στοχοποιεί. Και οι δύο χρειάζονται υποστήριξη ουσιαστική».Ενδιαφέρον και ευαισθησία
Τι πρέπει να γίνει από πλευράς Πολιτείας, οικογένειας και σχολείου; «Αρχικά να συναντηθούµε!», µας λέει η κ. Γκίκα, τονίζοντας πως ο στόχος είναι κοινός: η προστασία των παιδιών. Οπως αναφέρει, πρέπει η Πολιτεία να επενδύσει στην πρόληψη, την ενηµέρωση και την ευαισθητοποίηση προς όλα τα ενήλικα και ανήλικα µέλη της.Πρώτα βήµατα; Να µαθαίνουν τα παιδιά την ευθύνη και το δικαίωµα της ασφάλειας των ίδιων και κάθε παιδιού και να εκπαιδεύονται θετικιστικά. «Αν δεν µιλήσουµε για το πόσο υπέροχο εργαλείο είναι το Ιντερνετ, αν δεν συζητήσουµε τις οδηγίες χρήσης του, αν δεν το αντιληφθούµε ως ένα εργαλείο διάνθισης των κοινωνικών µας δεξιοτήτων, δεν υφίσταται πρόληψη», υπογραµµίζει, προσθέτοντας: «Η πλειονότητα των ενηλίκων συνηθίζει να τιµωρεί και να αποδίδει ευθύνες, χωρίς να έχει ακούσει τα παιδιά, χωρίς να γνωρίζει τις ανάγκες τους.
Αν δεν γίνουµε τα πρόσωπα αναφοράς τους στην καθηµερινότητα και στις καλές µέρες, δεν θα είµαστε τα πρόσωπα εµπιστοσύνης τους στον ψηφιακό κόσµο, και ειδικά τη στιγµή της κρίσης». «Σπουδαίο ρόλο σε αυτό το επίπεδο διαδραµατίζουν και τα ΜΜΕ. Με το να αναπαράγει κανείς υλικό παιδιών εµπλεκόµενων σε περιστατικά, δεν συντελεί ούτε στην ευαισθητοποίηση και ενηµέρωση του κοινού ούτε στην επανορθωτική εµπειρία των εµπλεκόµενων παιδιών», τονίζει η Ιωάννα Γκίκα. «Ενα σχέδιο που διαµορφώνεται από ενήλικες και προσανατολίζεται στη µείωση της βλάβης δεν επαρκεί», λέει σχολιάζοντας την Εθνική Στρατηγική Προστασίας των Ανηλίκων. «Η παιδική συµµετοχή (child participation) είναι καταλυτικής σηµασίας για “Το Χαµόγελο του Παιδιού”. Το Εθελοντικό Μαθητικό ∆ίκτυο του Οργανισµού YouSmile, τα παιδιά εθελοντές µας µάς έχουν δείξει πολλές φορές τον τρόπο. Είναι αυτά που µας µιλούν για τον ψηφιακό τους κόσµο και µας τιµούν µε το να µοιράζονται τις σκέψεις τους.
Οφείλουµε να ακούσουµε ενεργητικά. Κανένα σχέδιο που δεν θέτει το παιδί στο κέντρο και τις ανάγκες του δεν µπορεί να είναι επαρκές. Ο 10χρονος ιδρυτής του Οργανισµού µας, ο Ανδρέας, µάς µίλησε για πολλά. Τα παιδιά µάς µιλούν µε κάθε τους κίνηση. Εµείς ακούµε;», καταλήγει.
Αλεξάνδρα Καππάτου, ψυχολόγος - παιδοψυχολόγος: Σχέσεις εμπιστοσύνης και ενημέρωσης, χωρίς δαιµονοποίηση
Γιατί οι έφηβοι επιδίδονται σε επικίνδυνα challenges; Οπως επισημαίνει η ψυχολόγος-παιδοψυχολόγος Αλεξάνδρα Καππάτου στα «Π», «η εφηβεία είναι μια περίοδος αλλαγών, δοκιμών, ανακαλύψεων, προκλήσεων. Tα παιδιά αναζητούν την προσωπική τους ταυτότητα, τα όριά τους. Πολλοί έφηβοι, λόγω παρορμητικότητας, έλλειψης αντίληψης και εκτίμησης του κινδύνου, αλλά και δίψας για νέες εμπειρίες, πειραματίζονται συμμετέχοντας σε επικίνδυνα challenges, με την επιδίωξη να γίνουν αποδεκτοί και να εισπράξουν θαυμασμό. Αλλες φορές δεν αξιολογούν τον κίνδυνο και άλλες τον παραβλέπουν, γιατί δεν μπορούν να πιστέψουν πως η απόφασή τους θα είναι επικίνδυνη ίσως και για τη ζωή τους.Αυτό συμβαίνει για διάφορους λόγους, αναπτυξιακούς, ορμονικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς. Ακόμη δεν έχει αναπτυχθεί πλήρως ο εγκέφαλός τους, και συγκεκριμένα ο προμετωπιαίος φλοιός, που είναι υπεύθυνος για τη λήψη αποφάσεων και τον έλεγχο των παρορμήσεων».
Σύμφωνα με την κ. Καππάτου, «για να προστατεύσουν οι γονείς τα παιδιά τους, θα πρέπει να φροντίσουν να τα “θωρακίσουν”. Δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές. Χρειάζονται ενημερωμένοι γονείς, με διάθεση να είναι κοντά στα παιδιά τους. Καλό θα είναι να τα φέρουν όσο το δυνατόν αργότερα σε επαφή με τα κοινωνικά Μέσα, αφού προηγουμένως έχουν ενημερωθεί για τη χρήση τους, ώστε να είναι σε θέση να τα εκπαιδεύσουν σωστά και να βάζουν ξεκάθαρα όρια στη χρήση. Εξίσου χρήσιµο είναι να αναπτύσσουν συζητήσεις ορµώµενοι από διάφορα γεγονότα της επικαιρότητας και να τα ενθαρρύνουν να λένε τα συναισθήµατά τους».
«Πρέπει να µεγαλώνουµε παιδιά που να αισθάνονται ασφάλεια, να διαθέτουν ενσυναίσθηση και αυτοεκτίµηση, προκειµένου να καταφέρουν σταδιακά να αυτορρυθµίζονται, να καταλαβαίνουν πως δεν υπάρχουν θέµατα ταµπού που δεν µπορούν να συζητήσουν».
Απαραίτητη, όπως λέει, είναι και η τακτική ενηµέρωση από το σχολείο προς τους µαθητές γύρω από τα social media, χωρίς δαιµονοποίησή τους. «Σε αυτό θα µπορούσαν να συµβάλουν διάφορες δράσεις, εργαστήρια δεξιοτήτων και οµαδικές εργασίες για τη βελτίωση της αυτοεκτίµησης και της κριτικής σκέψης, που να χαρακτηρίζονται από πλουραλισµό θεµάτων, µιας και τα παιδιά µας µεγαλώνουν σε µια άκρως απαιτητική εποχή».
Δημήτρης Παπαστεργίου: Έχουμε χρέος να δράσουμε άμεσα
Ας ξεκινήσουµε µε µια διαπίστωση. Η τεχνολογία και ειδικότερα το ∆ιαδίκτυο µας βοηθούν στην καθηµερινότητά µας, διευρύνουν τους ορίζοντες και τις δυνατότητές µας. Αν χαθεί, όµως, το µέτρο, µπορούν να λειτουργήσουν αρνητικά. ∆υστυχώς, παρατηρούµε ότι για πολλούς νέους, πολλά παιδιά, το όριο αυτό «ξεπερνιέται», µε αποτέλεσµα να εθίζονται στο ∆ιαδίκτυο, να ζουν σε µια πλαστή, ψηφιακή «πραγµατικότητα».
Εχουµε χρέος να δράσουµε άµεσα. Ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, έθεσε ψηλά στην κυβερνητική ατζέντα το ζήτηµα του αλγοριθµικού εθισµού. Πρόσφατα παρουσιάσαµε την Εθνική Στρατηγική Προστασίας των Ανηλίκων από τον Εθισµό στο ∆ιαδίκτυο. Ανοίγουµε ουσιαστικά έναν µεγάλο διάλογο µε τους γονείς, τους δασκάλους, τα ίδια τα παιδιά, ώστε να δηµιουργήσουµε ένα ασφαλές πλαίσιο χρήσης του ∆ιαδικτύου και των ψηφιακών πλατφορµών.
Στο parco.gov.gr οι κηδεµόνες µπορούν να ενηµερωθούν αναλυτικά για τις δυνατότητες γονικού ελέγχου, που είναι ήδη διαθέσιµες. Επιπλέον, την άνοιξη θα ξεκινήσει η λειτουργία του Κids wallet, ενός ψηφιακού πορτοφολιού για παιδιά, στο οποίο θα παρέχονται εργαλεία γονικού ελέγχου, αλλά και δυνατότητα επιβεβαίωσης της ηλικίας του χρήστη. Βέβαια, θα πρέπει και πλατφόρµες ψηφιακού περιεχοµένου να συµβάλουν σε αυτή την κατεύθυνση µε λειτουργίες πιστοποίησης ηλικίας πανευρωπαϊκά. Τα ψηφιακά Μέσα µπορούν να κάνουν τη ζωή µας καλύτερη, αλλά η ζωή παραµένει πάντα «αναλογική» και πρέπει να είµαστε δίπλα στα παιδιά µας, ώστε να το αντιληφθούν.
*υπουργός Ψηφιακής ∆ιακυβέρνησης
Δημήτρης Βαρτζόπουλος: ∆ίπλα στους γονείς και στα παιδιά
Βασική προτεραιότητα του υπουργείου Υγείας και της κυβέρνησης είναι η προστασία των παιδιών µας. Είναι γεγονός πως το ∆ιαδίκτυο, και δη τα µέσα κοινωνικής δικτύωσης, σε γνωστές πλατφόρµες, όπως το TikTok, βρίθουν προκλήσεων, τα γνωστά και ως challenges, τα οποία θέτουν σε κίνδυνο την ψυχική και σωµατική υγεία των νέων.
Με την Εθνική Στρατηγική που παρουσιάσαµε, επιδιώκουµε να βάλουµε «φρένο» στην ανεξέλεγκτη χρήση του ∆ιαδικτύου από τους νέους, ένα φαινόµενο που έχει πάρει πλέον διαστάσεις εθισµού. Το πρώτο εργαλείο που ανακοινώσαµε είναι το parco. gov.gr, ενώ ακολουθεί και το Κids wallet, εφαρµογή η οποία θα είναι διαθέσιµη για εγκατάσταση τον Απρίλιο του 2025.
Εκτός από την απαραίτητη εργαλειοθήκη, στεκόµαστε δίπλα στους γονείς µε ειδική πρόβλεψη στην ηλεκτρονική βιβλιοθήκη της τηλεφωνικής γραµµής υποστήριξης ψυχικής υγείας 10306, για να λαµβάνουν µια όσον το δυνατόν πιο ευρεία ενηµέρωση.
Παράλληλα, µε την κινητοποίηση όλου του Εθνικού ∆ικτύου Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας για την αντιµετώπιση του φαινοµένου, σε στενή συνεργασία µε το υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής, ιδρύουµε µε χρηµατοδότηση από το ΕΣΠΑ εντός του 2025 Μονάδες Ολικής Φροντίδας Ψυχικής Υγείας, µε πρόβλεψη Κέντρων Υποστήριξης της Οικογένειας σε κάθε περιφέρεια, που θα παρέχουν ειδικές διά ζώσης υπηρεσίες και σε αυτόν τον τοµέα. Επιπρόσθετα, ο Εθνικός Οργανισµός Πρόληψης και Αντιµετώπισης των Εξαρτήσεων θα οργανώσει πρόσβαση σε προγράµµατα απεξάρτησης από το ∆ιαδίκτυο σε όλη τη χώρα.
* υφυπουργός Υγείας
