Το πρόγραμμα της πολιτιστικής συνταγογράφησης, η χρηματοδότηση για το οποίο έχει ενταχθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης, είναι κάτι το πρωτόγνωρο για τη χώρα μας.

Την περασμένη εβδομάδα υπερψηφίστηκε η τροπολογία του υπουργείου Υγείας, σε νομοσχέδιο του υπουργείου Πολιτισμού, με την οποία οι συμβεβλημένοι με τον Εθνικό Οργανισμό Παροχής Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΥΥ) γιατροί θα μπορούν να συνταγογραφούν και να αποζημιώνει ασφαλιστικά ο Οργανισμός τη συμμετοχή κυρίως ασθενών με ψυχικές παθήσεις στην παρακολούθηση πολιτιστικών δράσεων και εκδηλώσεων. Ως «μία από τις πλέον σημαντικές μεταρρυθμίσεις στον χώρο της Υγείας» χαρακτήρισε ο ίδιος ο υπουργός Υγείας, Άδωνις Γεωργιάδης, το εν λόγω νομοθέτημα.

*Διαβάστε ακόμα: Στο Ταμείο Ανάκαμψης η αναβάθμιση υπηρεσιών προσχολικής αγωγής και φροντίδας

Τα τελευταία 30 χρόνια εντατικοποιήθηκε η μελέτη των επιπτώσεων των τεχνών στην υγεία. Υπάρχει μια αυξανόμενη βιβλιογραφία σχετικά με τα προληπτικά οφέλη της ενασχόλησης με τις τέχνες σε σχέση με την ψυχική υγεία. Δραστηριότητες όπως το να παίζεις και να ακούς μουσική, να χορεύεις, να επισκέπτεσαι πολιτιστικούς χώρους, συνδέονται με τη διαχείριση και την πρόληψη του στρες και συμβάλλουν σε χαμηλότερα επίπεδα βιολογικού στρες στην καθημερινή ζωή και στη μείωση του καθημερινού άγχους.

Η ενασχόληση με τις τέχνες μπορεί επίσης να βοηθήσει στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης ψυχικών ασθενειών, όπως η κατάθλιψη στην εφηβεία, αλλά και σε μεγαλύτερη ηλικία. Η συμμετοχή σε καλλιτεχνικές δραστηριότητες μπορεί να οικοδομήσει την αυτοαποδοχή, την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμηση, που όλα βοηθούν στην προστασία από ψυχικές ασθένειες. Για παράδειγμα, παιδιά και έφηβοι που συμμετέχουν σε πολιτιστικά προγράμματα έχουν αυξήσει τα επίπεδα κοινωνικοποίησης και ανθεκτικότητας. Επίσης, ξέρουμε ότι πολλές σωματικές ασθένειες, όπως π.χ. ο καρκίνος, επηρεάζουν και επηρεάζονται άμεσα από την ψυχική υγεία του ατόμου.

Ωστόσο, μέχρι πρόσφατα απουσίαζε η σύνδεση της ερευνητικής αυτής προσπάθειας με τη δημόσια διοίκηση και τη χάραξη συναφών δημόσιων πολιτικών και γι' αυτό μέχρι πρόσφατα υπήρχαν μονάχα αποσπασματικές μικρές δράσεις μουσικοθεραπείας, δραματοθεραπείας κ.λπ., αλλά όχι μια ολοκληρωμένη στρατηγική.

Το 2019, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) δημοσίευσε μια έκθεση που καλύπτει 700 σχετικές μελέτες και 900 δημοσιεύσεις, οι οποίες με τη σειρά τους καλύπτουν 3.000 μελέτες. Αυτή η έκθεση υπήρξε η αφετηρία της πρωτοβουλίας του Υπουργείου Πολιτισμού, σε μια εποχή που ζούσαμε με τις επιπτώσεις της πανδημίας στην ψυχική και σωματική υγεία του πληθυσμού, αλλά και έχοντας βιώσει το κενό που δημιουργήθηκε στις ζωές των πολιτών όταν εξαιτίας του lockdown δεν υπήρχε εύκολη πρόσβαση στον πολιτισμό.

Ο σχεδιασμός του προγράμματος πολιτιστικής συνταγογράφησης

Σκοπός του προγράμματος είναι η πρόληψη και η αντιμετώπιση προβλημάτων ψυχικής υγείας μέσω των τεχνών και του πολιτισμού και η μετάβαση από διασκορπισμένα προγράμματα πολιτιστικής θεραπείας, που σήμερα συχνά υλοποιούνται χωρίς παρακολούθηση, σε μια ολοκληρωμένη, ολιστική και ενιαία πολιτική.

Απώτατος στόχος είναι ο θεράπων ιατρός να συνταγογραφεί την παρακολούθηση ή τη συμμετοχή σε πολιτιστικές δράσεις, ως εναλλακτική ή συμπληρωματική θεραπευτική αγωγή. Το καινοτόμο αυτό έργο έχει ενταχθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης.

Το έργο περιλαμβάνει επίσης την κατάρτιση των επαγγελματιών ψυχικής υγείας και των επαγγελματιών του πολιτιστικού και δημιουργικού κλάδου σε αυτό το νέο πεδίο και τη δημιουργία ευκαιριών για τη συνεργασία των επαγγελματιών των δύο αυτών κλάδων.

Σύντομα θα προκηρυχθεί και η πρόσκληση για δημόσιους, σε πρώτη φάση, πολιτιστικούς φορείς που θέλουν να αναπτύξουν πιλοτικά προγράμματα. Στα πιλοτικά αυτά προγράμματα θα χρησιμοποιηθούν ερευνητικά πρωτόκολλα, θα υπάρχουν συγκεκριμένοι και μετρήσιμοι στόχοι, ενώ θα γίνεται αξιολόγηση με ερωτηματολόγια προς τους φορείς, τους δικαιούχους και τους γιατρούς.


Στο Ηνωμένο Βασίλειο

Καθώς ανάλογα προγράμματα έχουν πραγματοποιηθεί σε λίγες χώρες, η Ελλάδα είναι από τις πρώτες που το εφαρμόζει και μάλιστα σε εθνικό επίπεδο. Για παράδειγμα στο Ηνωμένο Βασίλειο εδώ και περίπου είκοσι χρόνια λειτουργεί το πρόγραμμα Arts on Prescription. Άτομα που επισκέπτονται τον γιατρό με μη ιατρικά προβλήματα (π.χ. κοινωνική απομόνωση ή μοναξιά, όπως συμβαίνει στο 20-30% όλων των επισκέψεων σε γιατρούς στο Ηνωμένο Βασίλειο) ή που χρειάζονται πρόσθετη ψυχοκοινωνική υποστήριξη, παραπέμπονται σε έναν διαμεσολαβητή, ο οποίος συνδέει τους ασθενείς με δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένων συμμετοχικών καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων.

Τοπικές αξιολογήσεις σε διάφορες περιοχές έχουν δείξει οφέλη για την ψυχική υγεία, τον χρόνιο πόνο, τη διαχείριση σύνθετων και μακροπρόθεσμων παθήσεων, την κοινωνική συνοχή. Το πρόγραμμα Arts on Prescription υλοποιείται συνήθως σε συνεργασία με τοπικούς πολιτιστικούς οργανισμούς και τον εθελοντικό τομέα, αν και ορισμένες ιατρικές μονάδες παρέχουν επίσης τις δικές τους δραστηριότητες.

Οι αξιολογήσεις του προγράμματος αποτυπώνουν ότι για κάθε 1 λίρα που δαπανάται η επένδυση επιστρέφει πίσω 2,3 λίρες, μέσω του περιορισμού της περιττής συνταγογράφησης και της κατάχρησης υπηρεσιών υγείας, συμπεριλαμβανομένων των έκτακτων εισαγωγών στα νοσοκομεία.