Μεγάλη Τρίτη: Το Τροπάριο της Κασσιανής και η Παραβολή των Δέκα Παρθένων
Τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας
Η Μεγάλη Τρίτη είναι αφιερωμένη στην παραβολή των Δέκα Παρθένων και το βράδυ ψάλλεται το κατανυκτικό Τροπάριο της Κασσιανής
Η Μεγάλη Τρίτη του Πάσχα είναι αφιερωμένη στην παραβολή των Δέκα Παρθένων, ένα ισχυρό σύμβολο πίστης και προνοητικότητας στην ορθόδοξη παράδοση. Κατά τη διάρκεια αυτής της ξεχωριστής ημέρας της Μεγάλης Εβδομάδας, οι εκκλησίες σε όλη την Ελλάδα γεμίζουν με πιστούς που έρχονται να ακούσουν το περίφημο τροπάριο της Κασσιανής, ένα από τα πιο κατανυκτικά υμνογραφικά κείμενα της ορθόδοξης παράδοσης.
*Διαβάστε ακόμα: Γιατί βάφουμε αυγά το Πάσχα, τι κρύβει το έθιμο
Το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης ψάλλεται το ξακουστό τροπάριο «Η ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή», αφιερωμένο στην Κασσιανή ή Κασία (Κασσία), Εικασία, ή Ικασία. Η Κασσιανή υπήρξε μια σημαντική βυζαντινή προσωπικότητα: ηγουμένη, ποιήτρια, συνθέτρια και υμνογράφος, στην οποία αποδίδεται αυτό το βαθιά συγκινητικό τροπάριο που αποτελεί κεντρικό στοιχείο των ακολουθιών της Μεγάλης Εβδομάδας του Πάσχα.
• Η παραβολή των δέκα παρθένων: Διδάσκει την ετοιμότητα και εγρήγορση για τη Δευτέρα Παρουσία
• Η παραβολή των ταλάντων: Μας προτρέπει να είμαστε εργατικοί και να καλλιεργούμε τα πνευματικά μας χαρίσματα
Το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης ψάλλεται ο όρθρος της Μεγάλης Τετάρτης, αφιερωμένος στην αμαρτωλή γυναίκα που μετανιωμένη άλειψε τα πόδια του Κυρίου με μύρο και συγχωρέθηκε για τα αμαρτήματά της, επειδή επέδειξε μεγάλη αγάπη και πίστη στον Χριστό.
Σύμφωνα με το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (25:1-13), δέκα παρθένες περίμεναν έναν γαμπρό. Οι πέντε φρόνιμες παρθένες είχαν προνοήσει να φέρουν αρκετό λάδι για τις λάμπες τους κατά τη διάρκεια της αναμονής, ενώ οι άλλες πέντε μωρές παρθένες χρειάστηκε να αναζητήσουν περισσότερο λάδι μετά την καθυστέρηση της άφιξης του γαμπρού. Όταν ο γαμπρός έφτασε, οι πέντε προετοιμασμένες παρθένες εισήλθαν στο γάμο, ενώ ο γαμπρός απαρνήθηκε τις πέντε απροετοίμαστες. Το βαθύτερο μήνυμα της παραβολής είναι πως όλοι πρέπει να είμαστε πνευματικά προετοιμασμένοι για την Ημέρα της Κρίσης, ένα θέμα που συνδέεται άμεσα με το πνεύμα του Πάσχα και της Ανάστασης.
Η παραβολή των δέκα παρθένων που τιμάται τη Μεγάλη Τρίτη υπήρξε μία από τις πιο δημοφιλείς παραβολές κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Η επιρροή της είναι εμφανής στη γοτθική τέχνη, τη γλυπτική και την αρχιτεκτονική των γερμανικών και γαλλικών καθεδρικών ναών, αποδεικνύοντας τη διαχρονική σημασία του μηνύματός της για την πνευματική ετοιμότητα και εγρήγορση που συνδέεται με το Πάσχα.
Το τροπάριο της Κασσιανής και η παραβολή των Δέκα Παρθένων συνθέτουν το πνευματικό περιεχόμενο της Μεγάλης Τρίτης, μιας από τις πιο κατανυκτικές ημέρες της Μεγάλης Εβδομάδας, προετοιμάζοντας τους πιστούς για το Πάσχα και τη χαρά της Ανάστασης.
«Η βασιλεία τού Θεού μοιάζει μ᾿ έναν άνθρωπο ο οποίος, φεύγοντας γιά ταξίδι, κάλεσε τούς δούλους του καί τούς εμπιστεύτηκε τά υπάρχοντά του. Σ᾿ άλλον έδωσε πέντε τάλαντα, σ᾿ άλλον δύο, σ᾿ άλλον ένα, στόν καθένα ανάλογα μέ τήν ικανότητά του, κι έφυγε αμέσως γιά τό ταξίδι. Αυτός πού έλαβε τά πέντε τάλαντα, πήγε καί τά εκμεταλλεύτηκε καί κέρδισε άλλα πέντε. Κι αυτός πού έλαβε τά δύο τάλαντα, κέρδισε επίσης άλλα δύο.
᾿Εκείνος όμως πού έλαβε τό ένα τάλαντο, πήγε κι έσκαψε στή γή καί έκρυψε τά χρήματα τού κυρίου του. ῞Υστερα από ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, γύρισε ο κύριος εκείνων τών δούλων καί έκανε λογαριασμό μαζί τους. Παρουσιάστηκε τότε εκείνος πού είχε λάβει τά πέντε τάλαντα καί τού έφερε άλλα πέντε.
“Κύριε”, τού λέει, “μού εμπιστεύτηκες πέντε τάλαντα• κοίτα, κέρδισα μ᾿ αυτά άλλα πέντε”. ῾Ο κύριός του τού είπε• “εύγε, καλέ καί έμπιστε δούλε! ᾿Αποδείχτηκες αξιόπιστος στά λίγα, γι᾿ αυτό θά σού εμπιστευτώ πολλά. ῎Ελα νά γιορτάσεις μαζί μου”. Παρουσιάστηκε κι ο άλλος μέ τά δύο τάλαντα καί τού είπε• “κύριε, μού εμπιστεύτηκες δύο τάλαντα• κοίτα, κέρδισα άλλα δύο”. Τού είπε ο κύριός του• “εύγε, καλέ καί έμπιστε δούλε! ᾿Αποδείχτηκες αξιόπιστος στά λίγα, γι᾿ αυτό θά σού εμπιστευτώ πολλά. ῎Ελα νά γιορτάσεις μαζί μου”. Παρουσιάστηκε κι εκείνος πού είχε λάβει τό ένα τάλαντο καί τού είπε• “κύριε, ήξερα πώς είσαι σκληρός άνθρωπος.
Θερίζεις εκεί όπου δέν έσπειρες καί συνάζεις καρπούς εκεί πού δέν φύτεψες. Γι᾿ αυτό φοβήθηκα καί πήγα κι έκρυψα τό τάλαντό σου στή γή. ῾Ορίστε τά λεφτά σου”. ῾Ο κύριός του τού αποκρίθηκε• “δούλε κακέ καί οκνηρέ, ήξερες πώς θερίζω όπου δέν έσπειρα, καί συνάζω καρπούς απ᾿ όπου δέν φύτεψα! Τότε έπρεπε νά βάλεις τά χρήματά μου στήν τράπεζα, κι εγώ όταν θά γυρνούσα πίσω θά τά έπαιρνα μέ τόκο. Πάρτε του, λοιπόν, τό τάλαντο καί δώστε το σ᾿ αυτόν πού έχει τά δέκα τάλαντα. Γιατί σέ καθέναν πού έχει, θά τού δοθεί μέ τό παραπάνω καί θά ᾿χει περίσσευμα• ενώ απ᾿ όποιον δέν έχει, θά τού πάρουν καί τά λίγα πού έχει.
Κι αυτόν τόν άχρηστο δούλο πετάξτε τον έξω στό σκοτάδι. ᾿Εκεί θά κλαίνε, καί θά τρίζουν τά δόντια’’». ᾿Αφού τά είπε όλα αυτά, πρόσθεσε μέ έμφαση• «῞Οποιος έχει αυτιά γιά ν᾿ ακούει άς τά ακούει».
Σύμφωνα με τον βυζαντινό χρονογράφο Συμεών Μάγιστρο, η Ευφροσύνη, μητέρα του αυτοκράτορα Θεόφιλου και κόρη του Κωνσταντίνου του ΣΤ', διοργάνωσε το έτος 830 μ.Χ. μια μεγάλη σύναξη στην αίθουσα Τρικλίνιο των ανακτόρων της Κωνσταντινούπολης. Σκοπός της εκδήλωσης ήταν να βρεθεί η κατάλληλη σύζυγος για τον γιο της. Η προσέλευση από τις ομορφότερες κοπέλες της Αυτοκρατορίας ήταν μεγάλη, και όλες παρατάχθηκαν σε σειρά, καθισμένες σε πολυτελή ανάκλιντρα.
Ο αυτοκράτορας Θεόφιλος περιήλθε μπροστά τους για να επιλέξει τη μέλλουσα αυτοκράτειρα, προσφέροντας ένα χρυσό μήλο στην εκλεκτή του. Η ομορφότερη όλων ήταν η Κασσιανή, που θάμπωσε τον νεαρό Θεόφιλο με την ομορφιά της. Θέλοντας να διαπιστώσει αν και η εξυπνάδα της ήταν ανάλογη με την ομορφιά της, της είπε: «Ως άρα δια γυναικός ερρύη τα φαύλα» (Από τη γυναίκα ξεκινούν τα κακά πράγματα), υπονοώντας την Εύα.
Η Κασσιανή, χωρίς να ξαφνιαστεί, απάντησε με ετοιμότητα: «Αλλά και δια γυναικός πηγάζει τα κρείττονα» (Και από τη γυναίκα πηγάζουν τα καλύτερα, τα ευγενέστερα), υπονοώντας την Παναγία που έφερε στον κόσμο το Χριστό. Ο Θεόφιλος, ωστόσο, θεώρησε την απάντησή της κάπως προπετή και επιπόλαιη, και έδωσε τελικά το μήλο στην επίσης όμορφη αλλά πιο σεμνή Θεοδώρα.
Στο μοναστήρι, η Κασσιανή ανέπτυξε το έμφυτο καλλιτεχνικό της ταλέντο και εξέφρασε το βαθύ θρησκευτικό της συναίσθημα συνθέτοντας εκκλησιαστικούς ύμνους και τροπάρια. Εκεί συνέθεσε και το περίφημο Ιδιόμελο που έγινε γνωστό ως το «Τροπάριο της Κασσιανής», το οποίο η Ορθόδοξη Εκκλησία καθιέρωσε ως Δοξαστικό των Αποστίχων του Όρθρου της Μεγάλης Τετάρτης, αν και πλέον ψάλλεται κυρίως τη Μεγάλη Τρίτη του Πάσχα.
Σύμφωνα με την παράδοση, ο αυτοκράτορας Θεόφιλος, που παρέμενε ερωτευμένος με την Κασσιανή, επιθυμούσε να τη δει ξανά πριν πεθάνει και επισκέφθηκε το μοναστήρι της. Εκείνη τη στιγμή, η Κασσιανή βρισκόταν στο κελί της γράφοντας το τροπάριο που σήμερα ψάλλεται τη Μεγάλη Τρίτη του Πάσχα. Όταν αντιλήφθηκε την άφιξη της αυτοκρατορικής ακολουθίας, κρύφτηκε σε μια ντουλάπα, αφήνοντας τον μισοτελειωμένο ύμνο στο τραπέζι.
Ο Θεόφιλος μπήκε στο κελί αναζητώντας την, αλλά δεν την βρήκε. Εκείνη τον παρακολουθούσε κρυμμένη, ενώ αυτός έκλαιγε μετανιωμένος για την απώλειά της. Στο τραπέζι βρήκε τα χειρόγραφά της και διάβασε τον ημιτελή ύμνο που αργότερα έγινε το περίφημο τροπάριο της Μεγάλης Τρίτης.
Η Κασσιανή εμπνεύστηκε το τροπάριό της από την ευαγγελική περικοπή που αναφέρεται στην ανώνυμη αμαρτωλή γυναίκα, και όχι στη Μαρία τη Μαγδαληνή όπως πολλοί πιστεύουν. Πρόκειται για τη γυναίκα που ο Χριστός έσωσε από βέβαιο λιθοβολισμό με τα λόγια: «Ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω επ' αυτήν».
Στο τροπάριο της Μεγάλης Τρίτης, η Κασσιανή περιγράφει τη στιγμή που η αμαρτωλή γυναίκα επισκέπτεται το σπίτι του Σίμωνα του Φαρισαίου για να εκφράσει την ευγνωμοσύνη και την αφοσίωσή της στον Χριστό. Με δάκρυα στα μάτια, πλένει τα πόδια του Ιησού και τα σκουπίζει με τα μαλλιά της, σε μια πράξη βαθιάς μετάνοιας και αγάπης.
Τα κύρια στοιχεία του τροπαρίου της Κασσιανής που το καθιστούν τόσο σημαντικό για τη Μεγάλη Εβδομάδα του Πάσχα είναι:
- Η βαθιά μετάνοια της αμαρτωλής γυναίκας
- Η άπειρη αγάπη και συγχώρεση του Χριστού
- Η λύτρωση μέσω της πίστης και της ταπείνωσης
- Η προετοιμασία των πιστών για το Πάσχα μέσω της κατάνυξης
Αξίζει να σημειωθεί ότι, αντίθετα με ό,τι υποστήριζαν παλαιότεροι μυθιστοριογράφοι, η Κασσιανή δεν περιέγραφε τον εαυτό της στο τροπάριο, αλλά την ευαγγελική περικοπή. Ωστόσο, η προσωπική της ιστορία και η βαθιά της πίστη έδωσαν στο τροπάριο της Μεγάλης Τρίτης μια ιδιαίτερη συναισθηματική δύναμη που συγκινεί τους πιστούς κάθε Πάσχα εδώ και αιώνες.
Το τροπάριο της Κασσιανής που ψάλλεται τη Μεγάλη Τρίτη είναι το εξής:
Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή,
τὴν σὴν αἰσθομένη θεότητα, μυροφόρου ἀναλαβοῦσα τάξιν,
ὀδυρομένη, μύρα σοι, πρὸ τοῦ ἐνταφιασμοῦ κομίζει.
Οἴμοι! λέγουσα, ὅτι νύξ μοι ὑπάρχει, οἶστρος ἀκολασίας,
ζοφώδης τε καὶ ἀσέληνος ἔρως τῆς ἁμαρτίας.
Δέξαι μου τὰς πηγὰς τῶν δακρύων,
ὁ νεφέλαις διεξάγων τῆς θαλάσσης τὸ ὕδωρ
κάμφθητί μοι πρὸς τοὺς στεναγμοὺς τῆς καρδίας,
ὁ κλίνας τοὺς οὐρανοὺς τῇ ἀφάτῳ σου κενώσει.
Καταφιλήσω τοὺς ἀχράντους σου πόδας,
ἀποσμήξω τούτους δὲ πάλιν τοῖς τῆς κεφαλῆς μου βοστρύχοις
ὧν ἐν τῷ παραδείσῳ Εὔα τὸ δειλινόν,
κρότον τοῖς ὠσὶν ἠχηθεῖσα, τῷ φόβῳ ἐκρύβη.
Ἁμαρτιῶν μου τὰ πλήθη καὶ κριμάτων σου ἀβύσσους
τίς ἐξιχνιάσει, ψυχοσῶστα Σωτήρ μου;
Μή με τὴν σὴν δούλην παρίδῃς, ὁ ἀμέτρητον ἔχων τὸ ἔλεος.
*Διαβάστε ακόμα: Γιατί βάφουμε αυγά το Πάσχα, τι κρύβει το έθιμο
Το Τροπάριο της Κασσιανής: Ένα Κατανυκτικό Αριστούργημα
Το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης ψάλλεται το ξακουστό τροπάριο «Η ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή», αφιερωμένο στην Κασσιανή ή Κασία (Κασσία), Εικασία, ή Ικασία. Η Κασσιανή υπήρξε μια σημαντική βυζαντινή προσωπικότητα: ηγουμένη, ποιήτρια, συνθέτρια και υμνογράφος, στην οποία αποδίδεται αυτό το βαθιά συγκινητικό τροπάριο που αποτελεί κεντρικό στοιχείο των ακολουθιών της Μεγάλης Εβδομάδας του Πάσχα.Οι Ακολουθίες και τα Ευαγγελικά Αναγνώσματα της Μεγάλης Τρίτης
Στον Όρθρο της Μεγάλης Τρίτης, ο οποίος ψάλλεται το βράδυ της Μεγάλης Δευτέρας, διαβάζεται από το Ευαγγέλιο του Ματθαίου (22, 15- 23, 39) η καταδίκη των Φαρισαίων. Η Ακολουθία συνεχίζει με αναγνώσματα που αναφέρονται στο Τέλος, θέμα που αναπτύσσεται και στις δύο κεντρικές παραβολές της ημέρας:• Η παραβολή των δέκα παρθένων: Διδάσκει την ετοιμότητα και εγρήγορση για τη Δευτέρα Παρουσία
• Η παραβολή των ταλάντων: Μας προτρέπει να είμαστε εργατικοί και να καλλιεργούμε τα πνευματικά μας χαρίσματα
Το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης ψάλλεται ο όρθρος της Μεγάλης Τετάρτης, αφιερωμένος στην αμαρτωλή γυναίκα που μετανιωμένη άλειψε τα πόδια του Κυρίου με μύρο και συγχωρέθηκε για τα αμαρτήματά της, επειδή επέδειξε μεγάλη αγάπη και πίστη στον Χριστό.
Η Παραβολή των Δέκα Παρθένων: Το Κεντρικό Μήνυμα της Μεγάλης Τρίτης
Σύμφωνα με το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (25:1-13), δέκα παρθένες περίμεναν έναν γαμπρό. Οι πέντε φρόνιμες παρθένες είχαν προνοήσει να φέρουν αρκετό λάδι για τις λάμπες τους κατά τη διάρκεια της αναμονής, ενώ οι άλλες πέντε μωρές παρθένες χρειάστηκε να αναζητήσουν περισσότερο λάδι μετά την καθυστέρηση της άφιξης του γαμπρού. Όταν ο γαμπρός έφτασε, οι πέντε προετοιμασμένες παρθένες εισήλθαν στο γάμο, ενώ ο γαμπρός απαρνήθηκε τις πέντε απροετοίμαστες. Το βαθύτερο μήνυμα της παραβολής είναι πως όλοι πρέπει να είμαστε πνευματικά προετοιμασμένοι για την Ημέρα της Κρίσης, ένα θέμα που συνδέεται άμεσα με το πνεύμα του Πάσχα και της Ανάστασης.
Η επιρροή της Παραβολής των Δέκα Παρθένων στην Τέχνη
Η παραβολή των δέκα παρθένων που τιμάται τη Μεγάλη Τρίτη υπήρξε μία από τις πιο δημοφιλείς παραβολές κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Η επιρροή της είναι εμφανής στη γοτθική τέχνη, τη γλυπτική και την αρχιτεκτονική των γερμανικών και γαλλικών καθεδρικών ναών, αποδεικνύοντας τη διαχρονική σημασία του μηνύματός της για την πνευματική ετοιμότητα και εγρήγορση που συνδέεται με το Πάσχα.Το τροπάριο της Κασσιανής και η παραβολή των Δέκα Παρθένων συνθέτουν το πνευματικό περιεχόμενο της Μεγάλης Τρίτης, μιας από τις πιο κατανυκτικές ημέρες της Μεγάλης Εβδομάδας, προετοιμάζοντας τους πιστούς για το Πάσχα και τη χαρά της Ανάστασης.
Η παραβολή των ταλάντων της Μεγάλης Τρίτης
«Η βασιλεία τού Θεού μοιάζει μ᾿ έναν άνθρωπο ο οποίος, φεύγοντας γιά ταξίδι, κάλεσε τούς δούλους του καί τούς εμπιστεύτηκε τά υπάρχοντά του. Σ᾿ άλλον έδωσε πέντε τάλαντα, σ᾿ άλλον δύο, σ᾿ άλλον ένα, στόν καθένα ανάλογα μέ τήν ικανότητά του, κι έφυγε αμέσως γιά τό ταξίδι. Αυτός πού έλαβε τά πέντε τάλαντα, πήγε καί τά εκμεταλλεύτηκε καί κέρδισε άλλα πέντε. Κι αυτός πού έλαβε τά δύο τάλαντα, κέρδισε επίσης άλλα δύο.᾿Εκείνος όμως πού έλαβε τό ένα τάλαντο, πήγε κι έσκαψε στή γή καί έκρυψε τά χρήματα τού κυρίου του. ῞Υστερα από ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, γύρισε ο κύριος εκείνων τών δούλων καί έκανε λογαριασμό μαζί τους. Παρουσιάστηκε τότε εκείνος πού είχε λάβει τά πέντε τάλαντα καί τού έφερε άλλα πέντε.
“Κύριε”, τού λέει, “μού εμπιστεύτηκες πέντε τάλαντα• κοίτα, κέρδισα μ᾿ αυτά άλλα πέντε”. ῾Ο κύριός του τού είπε• “εύγε, καλέ καί έμπιστε δούλε! ᾿Αποδείχτηκες αξιόπιστος στά λίγα, γι᾿ αυτό θά σού εμπιστευτώ πολλά. ῎Ελα νά γιορτάσεις μαζί μου”. Παρουσιάστηκε κι ο άλλος μέ τά δύο τάλαντα καί τού είπε• “κύριε, μού εμπιστεύτηκες δύο τάλαντα• κοίτα, κέρδισα άλλα δύο”. Τού είπε ο κύριός του• “εύγε, καλέ καί έμπιστε δούλε! ᾿Αποδείχτηκες αξιόπιστος στά λίγα, γι᾿ αυτό θά σού εμπιστευτώ πολλά. ῎Ελα νά γιορτάσεις μαζί μου”. Παρουσιάστηκε κι εκείνος πού είχε λάβει τό ένα τάλαντο καί τού είπε• “κύριε, ήξερα πώς είσαι σκληρός άνθρωπος.
Θερίζεις εκεί όπου δέν έσπειρες καί συνάζεις καρπούς εκεί πού δέν φύτεψες. Γι᾿ αυτό φοβήθηκα καί πήγα κι έκρυψα τό τάλαντό σου στή γή. ῾Ορίστε τά λεφτά σου”. ῾Ο κύριός του τού αποκρίθηκε• “δούλε κακέ καί οκνηρέ, ήξερες πώς θερίζω όπου δέν έσπειρα, καί συνάζω καρπούς απ᾿ όπου δέν φύτεψα! Τότε έπρεπε νά βάλεις τά χρήματά μου στήν τράπεζα, κι εγώ όταν θά γυρνούσα πίσω θά τά έπαιρνα μέ τόκο. Πάρτε του, λοιπόν, τό τάλαντο καί δώστε το σ᾿ αυτόν πού έχει τά δέκα τάλαντα. Γιατί σέ καθέναν πού έχει, θά τού δοθεί μέ τό παραπάνω καί θά ᾿χει περίσσευμα• ενώ απ᾿ όποιον δέν έχει, θά τού πάρουν καί τά λίγα πού έχει.
Κι αυτόν τόν άχρηστο δούλο πετάξτε τον έξω στό σκοτάδι. ᾿Εκεί θά κλαίνε, καί θά τρίζουν τά δόντια’’». ᾿Αφού τά είπε όλα αυτά, πρόσθεσε μέ έμφαση• «῞Οποιος έχει αυτιά γιά ν᾿ ακούει άς τά ακούει».
Η Κασσιανή και ο αυτοκράτορας Θεόφιλος: Μια ιστορία που άλλαξε την πορεία της βυζαντινής υμνογραφίας
Σύμφωνα με τον βυζαντινό χρονογράφο Συμεών Μάγιστρο, η Ευφροσύνη, μητέρα του αυτοκράτορα Θεόφιλου και κόρη του Κωνσταντίνου του ΣΤ', διοργάνωσε το έτος 830 μ.Χ. μια μεγάλη σύναξη στην αίθουσα Τρικλίνιο των ανακτόρων της Κωνσταντινούπολης. Σκοπός της εκδήλωσης ήταν να βρεθεί η κατάλληλη σύζυγος για τον γιο της. Η προσέλευση από τις ομορφότερες κοπέλες της Αυτοκρατορίας ήταν μεγάλη, και όλες παρατάχθηκαν σε σειρά, καθισμένες σε πολυτελή ανάκλιντρα.Ο αυτοκράτορας Θεόφιλος περιήλθε μπροστά τους για να επιλέξει τη μέλλουσα αυτοκράτειρα, προσφέροντας ένα χρυσό μήλο στην εκλεκτή του. Η ομορφότερη όλων ήταν η Κασσιανή, που θάμπωσε τον νεαρό Θεόφιλο με την ομορφιά της. Θέλοντας να διαπιστώσει αν και η εξυπνάδα της ήταν ανάλογη με την ομορφιά της, της είπε: «Ως άρα δια γυναικός ερρύη τα φαύλα» (Από τη γυναίκα ξεκινούν τα κακά πράγματα), υπονοώντας την Εύα.
Η Κασσιανή, χωρίς να ξαφνιαστεί, απάντησε με ετοιμότητα: «Αλλά και δια γυναικός πηγάζει τα κρείττονα» (Και από τη γυναίκα πηγάζουν τα καλύτερα, τα ευγενέστερα), υπονοώντας την Παναγία που έφερε στον κόσμο το Χριστό. Ο Θεόφιλος, ωστόσο, θεώρησε την απάντησή της κάπως προπετή και επιπόλαιη, και έδωσε τελικά το μήλο στην επίσης όμορφη αλλά πιο σεμνή Θεοδώρα.
Η μοναστική ζωή και η σύνθεση του περίφημου τροπαρίου για τη Μεγάλη Τρίτη του Πάσχα
Μετά την απογοήτευσή της, η Κασσιανή αποφάσισε να αποσυρθεί από τα εγκόσμια και να αφιερωθεί στη μοναστική ζωή. Με δικά της χρήματα έκτισε ένα μοναστήρι που αργότερα πήρε το όνομά της, και αφιερώθηκε στη λατρεία του Χριστού και στην ποίηση. Λέγεται μάλιστα ότι είπε: «Επειδή δεν έγινα βασίλισσα του προσκαίρου τούτου κόσμου, θα γίνω υπήκοος της αιωνίας Βασιλείας του Χριστού».Στο μοναστήρι, η Κασσιανή ανέπτυξε το έμφυτο καλλιτεχνικό της ταλέντο και εξέφρασε το βαθύ θρησκευτικό της συναίσθημα συνθέτοντας εκκλησιαστικούς ύμνους και τροπάρια. Εκεί συνέθεσε και το περίφημο Ιδιόμελο που έγινε γνωστό ως το «Τροπάριο της Κασσιανής», το οποίο η Ορθόδοξη Εκκλησία καθιέρωσε ως Δοξαστικό των Αποστίχων του Όρθρου της Μεγάλης Τετάρτης, αν και πλέον ψάλλεται κυρίως τη Μεγάλη Τρίτη του Πάσχα.
Η συγκινητική συνάντηση και η ολοκλήρωση του τροπαρίου της Μεγάλης Τρίτης
Σύμφωνα με την παράδοση, ο αυτοκράτορας Θεόφιλος, που παρέμενε ερωτευμένος με την Κασσιανή, επιθυμούσε να τη δει ξανά πριν πεθάνει και επισκέφθηκε το μοναστήρι της. Εκείνη τη στιγμή, η Κασσιανή βρισκόταν στο κελί της γράφοντας το τροπάριο που σήμερα ψάλλεται τη Μεγάλη Τρίτη του Πάσχα. Όταν αντιλήφθηκε την άφιξη της αυτοκρατορικής ακολουθίας, κρύφτηκε σε μια ντουλάπα, αφήνοντας τον μισοτελειωμένο ύμνο στο τραπέζι.Ο Θεόφιλος μπήκε στο κελί αναζητώντας την, αλλά δεν την βρήκε. Εκείνη τον παρακολουθούσε κρυμμένη, ενώ αυτός έκλαιγε μετανιωμένος για την απώλειά της. Στο τραπέζι βρήκε τα χειρόγραφά της και διάβασε τον ημιτελή ύμνο που αργότερα έγινε το περίφημο τροπάριο της Μεγάλης Τρίτης.
Η πνευματική έμπνευση του τροπαρίου της Κασσιανής για το Πάσχα
Η Κασσιανή εμπνεύστηκε το τροπάριό της από την ευαγγελική περικοπή που αναφέρεται στην ανώνυμη αμαρτωλή γυναίκα, και όχι στη Μαρία τη Μαγδαληνή όπως πολλοί πιστεύουν. Πρόκειται για τη γυναίκα που ο Χριστός έσωσε από βέβαιο λιθοβολισμό με τα λόγια: «Ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω επ' αυτήν».Στο τροπάριο της Μεγάλης Τρίτης, η Κασσιανή περιγράφει τη στιγμή που η αμαρτωλή γυναίκα επισκέπτεται το σπίτι του Σίμωνα του Φαρισαίου για να εκφράσει την ευγνωμοσύνη και την αφοσίωσή της στον Χριστό. Με δάκρυα στα μάτια, πλένει τα πόδια του Ιησού και τα σκουπίζει με τα μαλλιά της, σε μια πράξη βαθιάς μετάνοιας και αγάπης.
Τα κύρια στοιχεία του τροπαρίου της Κασσιανής που το καθιστούν τόσο σημαντικό για τη Μεγάλη Εβδομάδα του Πάσχα είναι:
- Η βαθιά μετάνοια της αμαρτωλής γυναίκας
- Η άπειρη αγάπη και συγχώρεση του Χριστού
- Η λύτρωση μέσω της πίστης και της ταπείνωσης
- Η προετοιμασία των πιστών για το Πάσχα μέσω της κατάνυξης
Αξίζει να σημειωθεί ότι, αντίθετα με ό,τι υποστήριζαν παλαιότεροι μυθιστοριογράφοι, η Κασσιανή δεν περιέγραφε τον εαυτό της στο τροπάριο, αλλά την ευαγγελική περικοπή. Ωστόσο, η προσωπική της ιστορία και η βαθιά της πίστη έδωσαν στο τροπάριο της Μεγάλης Τρίτης μια ιδιαίτερη συναισθηματική δύναμη που συγκινεί τους πιστούς κάθε Πάσχα εδώ και αιώνες.
Το τροπάριο της Κασσιανής
Το τροπάριο της Κασσιανής που ψάλλεται τη Μεγάλη Τρίτη είναι το εξής:Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή,
τὴν σὴν αἰσθομένη θεότητα, μυροφόρου ἀναλαβοῦσα τάξιν,
ὀδυρομένη, μύρα σοι, πρὸ τοῦ ἐνταφιασμοῦ κομίζει.
Οἴμοι! λέγουσα, ὅτι νύξ μοι ὑπάρχει, οἶστρος ἀκολασίας,
ζοφώδης τε καὶ ἀσέληνος ἔρως τῆς ἁμαρτίας.
Δέξαι μου τὰς πηγὰς τῶν δακρύων,
ὁ νεφέλαις διεξάγων τῆς θαλάσσης τὸ ὕδωρ
κάμφθητί μοι πρὸς τοὺς στεναγμοὺς τῆς καρδίας,
ὁ κλίνας τοὺς οὐρανοὺς τῇ ἀφάτῳ σου κενώσει.
Καταφιλήσω τοὺς ἀχράντους σου πόδας,
ἀποσμήξω τούτους δὲ πάλιν τοῖς τῆς κεφαλῆς μου βοστρύχοις
ὧν ἐν τῷ παραδείσῳ Εὔα τὸ δειλινόν,
κρότον τοῖς ὠσὶν ἠχηθεῖσα, τῷ φόβῳ ἐκρύβη.
Ἁμαρτιῶν μου τὰ πλήθη καὶ κριμάτων σου ἀβύσσους
τίς ἐξιχνιάσει, ψυχοσῶστα Σωτήρ μου;
Μή με τὴν σὴν δούλην παρίδῃς, ὁ ἀμέτρητον ἔχων τὸ ἔλεος.
