Τα Αγία Θεοφάνεια είναι μία από τις αρχαιότερες εορτές της εκκλησίας μας η οποία θεσπίσθηκε το 2ο αιώνα μ.Χ. και αναφέρεται στη φανέρωση της Αγίας Τριάδας κατά τη βάπτιση του Ιησού Χριστού.

Η ιστορία της βάπτισης έχει ως εξής: Μετά από θεία εντολή ο Ιωάννης ο Πρόδρομος εγκατέλειψε την ερημική ζωή και ήλθε στον Ιορδάνη ποταμό όπου κήρυττε και βάπτιζε. Εκεί παρουσιάσθηκε κάποια ημέρα ο Ιησούς και ζήτησε να βαπτισθεί. Ο Ιωάννης, αν και το Άγιο Πνεύμα τον είχε πληροφορήσει ποιος ήταν εκείνος που του ζητούσε να βαπτισθεί, στην αρχή αρνείται να τον βαπτίσει ισχυριζόμενος ότι ο ίδιος έχει ανάγκη να βαπτισθεί από Εκείνον. Ο Ιησούς όμως του εξήγησε ότι αυτό ήταν το θέλημα του Θεού και τον έπεισε να τον βαπτίσει. Και τότε μπροστά στα έκπληκτα μάτια των θεατών διαδραματίσθηκε μία μοναδική και μεγαλειώδης σκηνή, όταν με την μορφή ενός περιστεριού κατήλθε το Άγιο Πνεύμα και κάθισε επάνω στο βαπτιζόμενο Ιησού, ενώ συγχρόνως ακούσθηκε από τον ουρανό η φωνή του Θεού η οποία έλεγε: «Ούτος εστίν ο Υιός μου ο αγαπητός, εν ω ευδόκησα» («Αυτός είναι ο αγαπημένος μου Υιός, αυτός είναι ο εκλεκτός μου»).

Από τότε και το Βάπτισμα των χριστιανών, δεν είναι «εν ύδατι», όπως το βάπτισμα «μετανοίας» του Ιωάννη, αλλά «εν Πνεύματι Αγίω». Ο Κύριος με το να βαπτιστεί αγίασε το νερό, το έκανε νερό αγιασμού και συμφιλίωσης με το Θεό. Έτσι η Βάπτιση του Κυρίου άνοιξε τη θύρα του Μυστηρίου του Βαπτίσματος. Με την καθαρτική χάρη του αγίου Βαπτίσματος ο παλαιός αμαρτωλός άνθρωπος ανακαινίζεται και με την τήρηση των θείων εντολών γίνεται κληρονόμος της βασιλείας των ουρανών.

ΤΑ ΕΘΙΜΑ

Σε όλη την Ελλάδα αναβιώνουν έθιμα και παραδόσεις σχετικά με τα Φώτα, καθώς γιορτάζεται όχι μόνο ο διωγμός των καλικάντζαρων αλλά και η βάφτιση του Χριστού. Ωστόσο, εκτός από τον αγιασμό των υδάτων που γίνεται σε όλη τη χώρα, κάθε περιοχή διατηρεί τα δικά της, ιδιαίτερα έθιμα.

ΦΘΙΩΤΙΔΑ

Από τα Χριστούγεννα ως τα Φώτα δεν είναι λίγοι οι νοικοκυραίοι στη Δυτική Φθιώτιδα που κρατώντας το έθιμο βάζουν στο τζάκι αδράχτια για να τα βλέπουν οι καλικάτζαροι και να μην κατεβαίνουν από την καπνοδόχο.

Οι πιστοί στις παραδόσεις, από την παραμονή των Χριστουγέννων μέχρι τα Θεοφάνεια, που φεύγουν οι καλικάτζαροι, δεν τρώνε ελιές, φασόλια και σύκα για να μην κάνουν καλογήρους. Σε χωριά της δυτικής Φθιώτιδας το βράδυ της παραμονής των Φώτων μεγάλες παρέες αγοριών και μεγαλύτερων ανδρών κρατώντας μεγάλα κουδούνια στα χέρια τα οποία χτυπούσαν συνεχώς, γύριζαν από σπίτι σε σπίτι και έψαλλαν τα κάλαντα των Φώτων.

Οι νοικοκυραίοι του χωριού τους φίλευαν χριστουγεννιάτικα εδέσματα, τα οποία στο τέλος της βραδιάς γεύονταν όλοι μαζί στις ταβέρνες του χωριού τραγουδώντας και χορεύοντας.

ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ

Ειδικά η Μακεδονία είναι τόσο πλούσια σε έθιμα, που σχεδόν κάθε περιοχή της έχει ξεχωριστό τρόπο εορτασμού των Θεοφανείων. Μπαμπούγερα, Αράπηδες και Φωταράδες είναι μερικά μόνο από τα έθιμα που τηρούνται στη βόρεια Ελλάδα κι έχουν τις ρίζες τους στη διονυσιακή λατρεία.

Φωταράδες: Σύμφωνα με αυτό το έθιμο ένας άνδρας, ο "βασιλιάς" ο οποίος φοράει το ταλαγάνι και είναι φορτωμένος με κουδούνια, ανοίγει το χορό ακολουθούμενος από τους φωταράδες που κρατούν ξύλινα σπαθιά για να χτυπήσουν οποιονδήποτε προσπαθήσει να πάρει το λουκάνικο που στήνεται στη μέση του χωριού. Το συγκεκριμένο έθιμο αναβιώνει σε κάποια χωριά της Χαλκιδικής. Συγκεκριμένα μια ομάδα καλαντιστών εκλέγει τον “βασιλιά” και όλοι μαζί πηγαίνουν στην εκκλησία του χωριού, όπου η νέα κεφαλή κάνει τρεις μετάνοιες μπροστά στην εικόνα του Αγίου Αθανασίου, ζητώντας την ευχή του. Οι “Φωταράδες” καταλήγουν να χορεύουν στην πλατεία γύρω από έναν πάσαλο, όπου είναι δεμένο ένα λουκάνικο, ενώ είναι ντυμένοι με την τοπική ενδυμασία και κρατούν μεγάλα ξύλινα σπαθιά.

Καμήλα: Στην Γαλάτιστα Χαλκιδικής για να γιορτάσουν τον αγιασμό των υδάτων στολίζουν μια καμήλα. Έξι άνδρες μπαίνουν κάτω από το ομοίωμα της καμήλας και βαδίζουν ρυθμικά- ή χορεύουν- κουνώντας κουδούνια και τραγουδώντας.

Το συγκεκριμένο έθιμο έχει ξεκινήσει από ένα πραγματικό περιστατικό, την απαγωγή μιας κοπέλας στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο αγαπημένος της για να την πάρει πίσω έστησε για αντιπερισπασμό ένα γλέντι και έφτιαξε ένα ομοίωμα καμήλας, κάτω από το οποίο κρύφτηκε ο ίδιος και οι φίλοι του, μπήκαν στο σπίτι των απαγωγέων και πήραν πίσω την κοπέλα.

ΚΑΒΑΛΑ

Αράπηδες: Οι αράπηδες είναι ένα έθιμο που αναβιώνει σε χωριά της Καβάλας και της Δράμας. Σύμφωνα με την παράδοση, οι αράπηδες ήταν άνδρες που πολέμησαν στο πλευρό του Μεγαλέξανδρου και με τους αλαλαγμούς τους κατάφεραν να διώξουν του ελέφαντες των Ινδών αντιπάλων. Ακολουθώντας αυτή την παράδοση, οι σύγχρονοι αράπηδες ντύνονται με προβιές και ζώνονται κουδούνια και διώχνουν τους καλικάτζαρους και τα κακά πνεύματα από το χωριό, με τον ίδιο τρόπο που οι πρόγονοι τους έδιωξαν τους ελέφαντες.

ΔΡΑΜΑ

Μπαμπούγερα: Τα μπαμπόυγερα είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα έθιμα κάποιων χωριών της Δράμας. Το έθιμο ξεκινά από την παραμονή των Φώτων, όταν οι γυναίκες παίρνουν στάχτη και τη σκορπίζουν με το δεξί χέρι γύρω από το σπίτι προφέροντας ξορκιστικές λέξεις για να φύγουν τα "καλακάντζουρα". Ανήμερα τα Φώτα και μετά τον αγιασμό των υδάτων, τα μπαμπούγερα συγκεντρώνονται έξω από την εκκλησία, φορώντας προβιές ζώων και κρατώντας ένα σακούλι-θεωρητικά- γεμάτο με στάχτη για να χτυπούν όσους συναντούν και να φοβερίζουν τα "καλακάντζουρα".

ΚΑΣΤΟΡΙΑ

Ραγκουτσάρια: Στην Καστοριά ανήμερα των Θεοφανίων αναβιώνουν τα ραγκουτσάρια. Οι κάτοικοι μεταμφιέζονται και φορούν απαραιτήτως μάσκες που έχουν συμβολικό χαρακτήρα, αφού η όψη τους είναι τρομακτική αποσκοπώντας στο να ξορκίσουν το κακό από την πόλη.

Οι μασκαράδες έχουν τη συνήθεια να ζητιανεύουν από τον κόσμο την ανταμοιβή τους, επειδή διώχνουν τα κακά πνεύματα. Το ίδιο έθιμο αναβιώνει και σε χωριά της Δράμας με το όνομα ροκατζάρια. Οι κάτοικοι φορούν τρομακτικές μάσκες και κάνοντας εκκωφαντικούς θορύβους με τα κουδούνια που φέρουν περιφέρονται στους δρόμους.