Με την πραγματοποίηση της τελετής στο χωριό Λαχανά του νομού Κιλκίς, ολοκληρώθηκαν οι επετειακές εκδηλώσεις για την φετινή 104η επέτειο της διπλής επικής και φονικότατης μάχης του Ελληνικού Στρατού στη διάρκεια του Β’ Βαλκανικού Πολέμου, που έμεινε πιο γνωστή στην ιστορία ως η Μάχη Κιλκίς – Λαχανά (19-21 Ιουνίου 1913). Στην τελετή παρέστησαν όλες οι τοπικές πολιτικές, στρατιωτικές και θρησκευτικές αρχές και αποδόθηκαν οι πρέπουσες (και οφειλόμενες) τιμές στις χιλιάδες των νεκρών Ελλήνων στρατιωτών.

Η επική μάχη του Κιλκίς-Λαχανά (19-21 Ιουνίου 1913) διεξήχθη, ως προελέχθη, στη διάρκεια του Β’ Βαλκανικού πολέμου, μεταξύ ελληνικών και βουλγαρικών δυνάμεων και έληξε μετά από πολυαίμακτο αγώνα υπέρ των Ελλήνων, οι οποίοι με περισσότερους από 8.000 νεκρούς είδαν τη νίκη να στέφει τα ελληνικά όπλα και να κρίνει και την έκβαση του πολέμου.

Στις 17 Ιουνίου 1913, οι βουλγαρικές δυνάμεις κατείχαν την γραμμή Βερτίσκος-Πολύκαστρο, ενώ παράλληλα σχεδίαζαν και σχέδιο για την κατάληψη της Θεσσαλονίκης για τις 19 Ιουνίου, την οποία εποφθαλμιούσαν από τις αρχές των Βαλκανικών πολέμων.

Όμως ο Ελληνικός Στρατός πληροφορήθηκε εγκαίρως τα βουλγαρικά σχέδια και αντέδρασε εγκαίρως αφενός εξουδετερώνοντας με αστραπιαίες και συντονισμένες κινήσεις τις βουλγαρικές δυνάμεις που «τιμητικώς» έδρευσαν στη Θεσσαλονίκη από το τέλος του Α’Βαλκανικού πολέμου, και αφετέρου με επιθετικές ενέργειες ανάγκασε τη βουλγαρική πλευρά σε άμυνα επί της ισχυρώς οχυρωμένης τοποθεσίας Κιλκίς-Λαχανά.

Η μορφολογία της τοποθεσίας ήταν τέτοια που προσφερόταν για αποτελεσματικό αμυντικό αγώνα, ενώ ταυτόχρονα παρουσίαζε μεγάλες δυσκολίες στις κινήσεις τμημάτων πεζικού προς βορρά και ανατολή. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το ότι οι βουλγαρικές δυνάμεις είχαν κατασκευάσει ισχυρότατα οχυρωματικά έργα εκστρατείας καθιστούσαν την αμυντική τοποθεσία ως «απόρθητη».

Το ελληνικό επιθετικό σχέδιο προέβλεπε την προέλαση από βορρά και ανατολικά των ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV, V και X Μραρχιών, καθώς και της Ταξιαρχίας Ιππικού που θα κατευθύνονταν προς τον τομέα του Κιλκίς, ενώ οι VI και VII Μεραρχίες θα κινούνταν προς την κατεύθυνση του χωρίου Λαχανά. Από βουλγαρικής πλευράς, η 2η Στρατιά εγκατέστησε αμυντικά μια μεραρχία και τρεις ταξιαρχίες πεζικού, ενώ διέθετε και ένα σύνταγμα ιππικού για την εκτέλεση αντεπιθέσεων.
Λόγω των αποκλινουσών κατευθύνσεων της ελληνικής επιθέσεως, βορείως προς Κιλκίς και ανατολικώς προς Λαχανά, τελικώς το πεδίο της μάχης διαχωρίζονταν στους δύο αυτούς ξεχωριστούς (υπο)τομείς.

Το πρωί της 19ης Ιουνίου 1913, τα ελληνικά τμήματα απώθησαν τις βουλγαρικές προφυλακές, ενώ το βράδυ της ίδιας μέρας οι ελληνικές μεραρχίες είχαν καταλάβει το ύψωμα Γερμανικό, το χωριό Όσσα και την περιοχή Σκεπαστού. Το πρωί της επομένης 20ης Ιουνίου εξαπολύθηκε η κύρια ελληνική επίθεση. Καθόλη τη διάρκεια της μάχης οι II και VI Μεραρχίες προσπάθησαν με σκληρότατους αγώνες να πλησιάσουν σε απόσταση εφόδου την κύρια βουλγαρική τοποθεσία. Τα πυρά όμως της βουλγαρικής πλευράς υπήρξαν φονικότατα, καθώς η περιοχή ήταν εντελώς ακάλυπτη και ευνοούσε την άριστη παρατήρηση για τον αμυνόμενο με εκτεταμένα πεδία βολής. Παρόλα αυτά η VII Μεραρχία συνέχισε επιτυχώς την προέλαση και εισήλθε στη Νιγρίτα. Το μεσημέρι της 21 Ιουνίου το ελληνικό πεζικό έφτασε σε απόσταση εφόδου και εξαπέλυσε γενική έφοδο δια της λόγχης. Η μάχη που ακολούθησε ήταν σφοδρότατη και στις 16.00 ο ελληνικός στρατός εισήλθε στον Λαχανά καταδιώκοντας τα υποχωρούντα βουλγαρικά τμήματα μέχρι τα τελευταία υψώματα προς την πλευρά της κοιλάδας του ποταμού Στρυμώνος. Καθοριστικός ήταν ο ρόλος που διαδραμάτισε ο τότε συνταγματάρχης Φωκίων Διαλέτης, διοικητής του 1ου συντάγματος Πεζικού.

Η συντριβή των βουλγαρικών τμημάτων θα ήταν πλήρης αν η VII Μεραρχία δεν αδρανούσε μετά τη νίκη και καταλάμβανε εγκαίρως την γέφυρα του Στρυμώνα, αποκόπτοντας έτσι την βουλγαρική υποχώρηση προς τις Σέρρες.

Στον τομέα του Κιλκίς, από την πρώτη μέρα, ο ελληνικός στρατός ύστερα από επίμονες μάχες υποχρέωσε την βουλγαρική πλευρά σε σύμπτυξη με αποτέλεσμα την κατάληψη των βουλγαρικών προφυλακών. Το πρωί της επομένης 20ης Ιουνίου παρόλη τη γενική επίθεση που εξαπολύθηκε η διάσπαση της αμυντικής γραμμής δεν επετεύχθη. Όμως μέχρι το απόγευμα οι ελληνικές Μεραρχίες πλησίασαν σε απόσταση εφόδου ,οπότε το ελληνικό Γενικό Επιτελείο, αποσκοπώντας στην όσο το δυνατόν πιο γρήγορη κατάληψη του Κιλκίς διέταξε τη διενέργεια νυχτερινής επιθέσεως, η οποία όμως λόγω των προβλημάτων συντονισμού, που παρουσιάστηκαν στα συμμετέχοντα τμήματα, εξαπολύθηκε τελικώς στις 03:30 και μόνο από την ΙΙ Μεραρχία. Παρόλα αυτά, τις πρώτες πρωινές ώρες είχαν καταληφθεί στρατηγικές θέσεις ανατολικώς της πόλεως. Με την αυγή, στις 21 Ιουνίου, πραγματοποιήθηκε σφοδρή επίθεση από το σύνολο των διατιθέμενων Μεραρχιών με συνεχείς εφόδους, με αποτέλεσμα στις 09:30 να διασπαστεί η βουλγαρική αμυντική γραμμή και ο ελληνικός στρατός να εισέλθει ως απελευθερωτής στο Κιλκίς.

Η επική, διπλή, μάχη Κιλκίς-Λαχανά υπήρξε η φονικότερη της νεωτέρας Ιστορίας της Ελλάδος, καθώς, οι απώλειες του ελληνικού στρατού ανήλθαν σε 8.828 νεκρούς. Ενδεικτικό της σκληρότητος της μάχης, αλλά και του σπουδαίου ηθικού του ελληνικού στρατού ήταν και το γεγονός ότι μεταξύ των νεκρών συγκαταλέγονται και οι διοικητές επτά συνταγμάτων του στρατού μας!