«Είναι εξαιρετικά δυστυχές που βρισκόμαστε σ’ αυτό το αδιέξοδο όταν θα έπρεπε να προωθούμε ένα σημαντικό εμπορικό έργο σε συνεργασία με την Ελλάδα και να προσθέτουμε άλλες 1200 θέσεις εργασίας στο τωρινό μας δυναμικό των 2400 ανθρώπων στην Ελλάδα» δηλώνει σε ανακοίνωσή της η Eldorado Gold, με την οποία ενημερώνει για την αναστολή των δραστηριοτήτων της στην Ελλάδα και ειδικότερα στη Χαλκιδική και τη Θράκη. Ως αιτία για την απόφαση της εταιρίας παρουσιάζεται η ολιγωρία της ελληνικής κυβέρνησης στην έκδοση των αδειών, που αντιτίθεται στις δεσμεύσεις της διοίκησης απέναντι στους μετόχους της εταιρίας να μη θέτουν το κεφάλαιό της σε ρίσκο, τοποθετώντας το σε αφιλόξενα επενδυτικά περιβάλλοντα.

Δεν είναι η πρώτη φορά που η καναδική εταιρία εκφράζει τη διάθεση αποχώρησής της κατά την τελευταία πενταετία, απ’ όταν δηλαδή απέκτησε τα μεταλλεία Κασσάνδρας έναντι 349 εκ. ευρώ. Συχνά και δημόσια υπήρξαν τα παράπονά της για τα θεσμικά εμπόδια στην επένδυση, αλλά και για τις έντονες αντιδράσεις των κατοίκων που επί σειρά ετών συγκρούστηκαν με την εταιρία και τους εργαζόμενους συντοπίτες τους για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την εκμετάλλευση των μεταλλείων. Η περίοδος χάριτος μέχρι τις 22 Σεπτεμβρίου 2017 που δίνει η εταιρία για την παύση των δραστηριοτήτων και την αποχώρησή της, ενδέχεται, απευθυνόμενη στον φιλο-επενδυτικό πυρετό του Μαξίμου την τελευταία περίοδο, να δίνει περιθώρια ανατροπής της απόφασης. Άλλωστε, όλη η ιστορία της εκμετάλλευσης του ορυκτού πλούτου στη Χαλκιδική βρίθει περιπτώσεων τεταμένης διελκυστίνδας μεταξύ επιχειρήσεων, κράτους και κυβέρνησης.

Ο πρώτος κύκλος της TVX

Οι καναδικές βλέψεις για εξόρυξη χρυσού στη Χαλκιδική είναι απ’ την αρχή άρρηκτα συνδεδεμένες με το όνομα του Χρήστου Πάχτα. Ήταν το 1994 που ως υφυπουργός Βιομηχανίας της κυβέρνησης Παπανδρέου πρότεινε την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων χρυσού και προκήρυξε διεθνή διαγωνισμό. Νικητής βγήκε η καναδική εταιρία TVX GOLD πλειοδοτώντας απέναντι στους Αυστραλούς ανταγωνιστές της και εγκαταστάθηκε στην περιοχή το 1995. Το έργο συνάντησε την άμεση αντίδραση των κατοίκων με διαδηλώσεις και μπλοκαρίσματα οδικών αρτηριών και ως αποτέλεσμα, τον Φεβρουάριο του 1996, ήδη από τους πρώτους μήνες της TVX, έπεσε η πρώτη απειλή ανάκλησης της επένδυσης και αποχώρησής της, με έμφαση στις συνέπειες που θα έχει αυτή η απόφαση στους 700 εργαζόμενους.

Με τις κινητοποιήσεις να συνεχίζουν, η TVX επανήλθε με νέα απειλή αποχώρησης λίγους μήνες μετά, ζητώντας την παρέμβαση της αστυνομίας ενάντια στους αντιδρώντες κατοίκους. Η κυβέρνηση Σημίτη λύνει οριστικά το πρόβλημα των αντιδρώντων κατοίκων το 1999 με μία πρόβλεψη στα πλαίσια της νέας διοικητικής διαίρεσης του σχεδίου «Καποδίστριας»: η κοινότητα της Ολυμπιάδας που επηρεάζεται άμεσα από τις μεταλλευτικές δραστηριότητες υπάγεται πλέον στον δήμο Σταγείρων-Ακάνθου που ως επί το πλείστον κρατούσε θετική στάση στην προοπτική της εξόρυξης χρυσού. Οι κάτοικοι έχασαν έτσι ένα θεσμικό τους όπλο: τη δυνατότητα να επηρεάσουν μέσα από την εκλογή της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Η τριετία 1998-2001 διέψευσε πλήρως τις υποσχέσεις της TVX για τις θέσεις εργασίας. Το προσωπικό της εταιρίας, που είχε αρχικώς αυξηθεί, την περίοδο των κινητοποιήσεων άρχισε να μειώνεται με ταχύτατους ρυθμούς. Ως από μηχανής Θεός, ήταν το Συμβούλιο της Επικρατείας το 2000 αυτό που θα αναγνώριζε τους περιβαλλοντικούς κινδύνους από την εξόρυξη και θα φρέναρε το έργο με απόφασή του. Όταν επισημοποιήθηκε η απόφαση το 2003, η TVX αντέδρασε με λοκ-άουτ των εργαζομένων, χωρίς καταβολή αποζημιώσεων και δεδουλευμένων. Οι θέσεις εργασίας που ήταν ο προμαχώνας της επένδυσης έγιναν εν μία νυκτί παράπλευρη απώλεια.

Ο Χρήστος Πάχτας παρενέβη και πάλι για να διασφαλίσει την επένδυση. Η μεταπώληση των μεταλλείων Κασσάνδρας από την TVX στην Ελληνικός Χρυσός του Γιώργου Μπόμπολα έγινε αυθημερόν με διαμεσολαβητή το ελληνικό Δημόσιο, που στο μεταξύ αύξησε το μέγεθος της πωλούμενης περιουσίας, προσθέτοντας 70 περιουσιακά στοιχεία, αλλά και σημαντικές διευκολύνσεις.  

Η Eldorado και οι αποχωρήσεις της

Η καναδική Eldorado Gold αγόρασε την πλειοψηφία των μετοχών της Ελληνικός Χρυσός το 2012. Τον Αύγουστο του 2015, ο υπουργός Περιβάλλοντος Πάνος Σκουρλέτης ανακάλεσε τις εγκρίσεις των τεχνικών μελετών για τις δραστηριότητες της εταιρίας στην περιοχή. Η Eldorado έβγαλε αρχικά σε διαθεσιμότητα τους μεταλλωρύχους, οι οποίοι προέβησαν σε κινητοποιήσεις στο κέντρο της Αθήνας και αιφνιδιαστικά, δύο μέρες πριν τη συνάντησή της με τον Αλέξη Τσίπρα τον Ιανουάριο του 2016, προέβη σε ανακοίνωση με την οποία απειλούσε ότι θα αναστείλει τις δραστηριότητές της και θα αποχωρήσει. Η διεκδίκησή της ήταν να της επιτραπεί να χρησιμοποιήσει τη μεταλλουργική μέθοδο της ακαριαίας τήξης (flash smelting) στις εξορύξεις, που είχε μπλοκαριστεί απ’ τις ενστάσεις της Διεύθυνσης Μεταλλευτικών και Βιομηχανικών Ορυκτών (ΔΙΜΕΒΟ) του ΥΠΕΚΑ. Τελικά, λίγες ημέρες πριν τον ανασχηματισμό του Νοεμβρίου του 2016, ο Πάνος Σκουρλέτης εξέδωσε απόφαση με την οποία απέρριπτε την εφαρμογή του flash smelting και την οποία ανταγωνίστηκε η εταιρία στο ΣτΕ.

Με τη διαδοχή του Πάνου Σκουρλέτη από τον Γιώργο Σταθάκη, ο νέος υπουργός προέβη σε έναν πολύμηνο «τεχνικό διάλογο» μεταξύ υπουργείου και εταιρείας. Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων, που συστάθηκε ως μη-κερδοσκοπικό σωματείο του 2000 για να εποπτεύει τις εξελίξεις στην περιοχή, ο διάλογος αυτός υπήρξε προσχηματικός. Με την απόφαση Σκουρλέτη ενάντια στο flash smelting να δεσμεύει αμετάκλητα την εταιρία, ο Γιώργος Σταθάκης ανακοίνωσε την προσφυγή στη διαιτησία για να ελεγχθεί αν τα σχέδια της εταιρίας παραβιάζουν τη σύμβαση με το ελληνικό Δημόσιο. Ο χαρακτήρας της προσφυγής αυτής αμφισβητείται από όσους εναντιώνονται στην επένδυση: ενώ μοιάζει να δείχνει επιθετική διάθεση, στην πραγματικότητα η διαιτησία αποτελεί και τη μόνη παρακαμπτήρια οδό της εταιρίας απέναντι στην απόφαση Σκουρλέτη. Οι αμφιβολίες των επικριτών για τον χαρακτήρα της απόφασης Σταθάκη εντάθηκαν με την ανάθεση της εκπροσώπησης του Δημοσίου στον πρώην δικηγόρο της TVX Hellas, Γιάννη Δρυλλεράκη.

Δύο μέρες πριν την προγραμματισμένη συνάντηση με τον Αλέξη Τσίπρα τον Ιανουάριο του 2016, η Eldorado Gold είχε απειλήσει με αποχώρηση. Τέσσερις ημέρες πριν την έναρξη της διαδικασίας διαιτησίας επαναλαμβάνεται το ίδιο σκηνικό. Στο ενδιάμεσο, μία σειρά αδειών που ενέκρινε εντός του Αυγούστου το υπουργείο Περιβάλλοντος ευνόησαν την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων της Eldorado στην περιοχή της Ολυμπιάδας. Οι επόμενες 11 ημέρες είναι που θα δείξουν αν η απόφαση της εταιρίας είναι οριστική ή αν αποτελεί ένα ακόμα διαπραγματευτικό πυροτέχνημα απ’ αυτά που χαρακτηρίζουν τη σύνολη πορεία της υπόθεσης της εξόρυξης χρυσού στη Χαλκιδική τις τελευταίες δεκαετίες.