Μια ομάδα ηθοποιών, ως σύγχρονος “χορός” (ανα)συνθέτει μια καταιγιστική και εν τω άμα τελετουργική μουσικο-θεατρική παράσταση/αφήγηση για την Σμύρνη μια μοναδική πολυπολιτισμική πόλη που αφανίζεται από την έξαρση των εθνικισμών, τα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα, την καλλιέργεια των παθών, την αμετροέπεια, τον μικροκομματισμό, τον διχασμό.

Πάνω σε ένα κείμενο πρωτότυπης γραφής που συντίθεται από μετάπλαση/κολλάζ αφηγήσεων, θραύσματα ιστορίας, ντοκουμέντα, δημιουργείται μια παράσταση, όπου το τραγικό εμπλέκεται με το χιούμορ, την σάτιρα, τον Καραγκιόζη, την χορική απαγγελία.

Οι θεματικές της αρχαίας τραγωδίας η Ύβρις, η Άτις -το σκοτάδι της πλάνης - βρίσκουν σε τούτο το βαθύ και ανεπούλωτο τραύμα, γόνιμο έδαφος αλλά η Νέμεσις η κτυπά κυρίως τους Μικρασιάτες χριστιανούς.

Η παραγωγή πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος 2022, του θεσμού "Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός" του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.



H Μαρία Λουίζα Παπαδοπούλου, σκηνοθέτης της παράστασης «Ιβάλα - Ιβάλα Ω πάμε γιαλό - γιαλό» που παίζεται στο θέατρο Ακμήνη μίλησε στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ δίνοντας περισσότερες πληροφορίες για την παρασταση αλλά και για την δουλειά της γενικότερα.

Είστε χρόνια στο χώρο:

«Ναι ασχολούμαι πολλά χρόνια με το θέατρο. Έχω κάνει σειρά παραστάσεων. Έχω ασχοληθεί με τo σύγχρονο θέατρο, την περφόρμανς, την σκηνική σύνθεση, το παραμύθι, με happening, με ένα καλλιτεχνικό δημόσιο διάλογο για το περιβάλλον, με κλασσικά κείμενα. Τον τελευταίο καιρό δραστηριοποιούμαι στην Ζάκυνθο, οπότε ναι η παράσταση «Ιβαλα ιβαλα ω, πάμε γιαλό γιαλό» αποτελεί ένα come back στην Αθήνα.

Ίβαλα ιβαλα ω πάμε γιαλό γιαλό. Από που προέκυψε ο τίτλος της παράστασης σας ;

« Το ίβαλα ίβαλα ω πάμε γιαλό γιαλό» είναι ένα τραγούδι μικρασιάτικο. Στην Ζάκυνθο όμως θεωρείται επτανησιακό. Υπήρχε σύνδεση των περιοχών αυτών λόγω και των λεβαντίνων που είχαν κατακλύσει την Σμύρνη, δηλαδή των Ιταλών, Γάλλων, Άγγλων, Αυστριακών μεγαλεμπόρων που απολάμβαναν εξαιρετικά προνόμια στην οθωμανική αυτοκρατορία και απαλλάσσονταν από φόρους και δασμούς. Η Σμύρνη δεχόταν ευρωπαϊκές επιρροές όπως και τα Επτάνησα. Καθώς η παράσταση θα παρουσιαζόταν στα Επτάνησα, ο τίτλος είναι ένα clin d oeil, στην σύνδεση αυτή. Παράλληλα είναι και ένα ειρωνικό σχόλιο πάνω στο ταξίδι του ξεριζωμού.»



Τι ήταν η Σμύρνη;

«Η Σμύρνη ήταν μια κοσμοπολίτικη πόλη όπου έσφυζε από ζωή και εμπόριο -το μεγαλύτερο λιμάνι της Μικράς Ασίας με ένα ιδιαίτερο άρωμα, μια Νέα Υόρκη της εποχής, μια ανατολίτικη Νέα Υόρκη, κοσμοπολίτικη και συνάμα Ελληνική, η γκιαούρ Ισμίρ,- η άπιστη πόλη, όπου όλοι μιλούσαν ελληνικά ακόμα και οι Τούρκοι.»

Πως ξεκίνησε η ιδέα της ενασχόλησης με την Σμύρνη και την Μικρασιατική καταστροφή;

«Δημιουργήθηκε από το κάλεσμα για κατάθεση προτάσεων του Υπουργείου Πολιτισμού και του πολύ ενδιαφέροντος προγράμματος «ΟΛΗ Η ΕΛΛΑΔΑ ΕΝΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ» που υλοποιείται στην επαρχία, σε αρχαιολογικούς χώρους. Η θεματική φέτος, και δικαίως, αφορούσε αποκλειστικά την Μικρασιατική καταστροφή και την επέτειο των 100 χρόνων.»

Τι σας κέντρισε στο θέμα αυτό ;

«Το ερώτημα τι έγινε, γιατί ξεριζωθήκαμε, ποιες ήταν οι αιτίες της Μικρασιατικής καταστροφής. Πάντα αναρωτιόμουν τι πραγματικά συνέβη και τι λένε οι άλλοι για την καταστροφή. Είναι ερώτημα βέβαια δύσκολο και όταν το μελετήσεις εξαιρετικά χαοτικό. Τόσες απόψεις, ματιές αντικρουόμενες. Δύσκολο να συνθέσεις μια παράσταση μιάμισης ώρας που να είναι ζωντανή, να κρατά το ενδιαφέρον. Εμείς δεν χρησιμοποιήσαμε το "όχημα" της μυθοπλασίας. Δραματοποιήσαμε την ίδια την ιστορία που εξάλλου βρίθει από θεατρικότητα...»



Πως μετατρέπεται η ιστορία σε θέατρο και ποια είναι η σχέση ιστορίας θεάτρου ;

«Πολλοί ιστορικοί είναι εξαιρετικοί αφηγητές συχνά σε ταξιδεύουν σου δημιουργούν εικόνα. Kάθε ιστορικό γεγονός έχει πολλά στοιχεία θεατρικότητας. Καταρχήν σύγκρουση, έπειτα στοιχεία σουρρεάλ, εντάσεις, πόνο χαρά, σάτιρα, θύματα αντικρουόμενες απόψεις. Π.χ. αν διαβάσει κανείς τις περιγραφές της Πηνελόπης Δέλτα για την έξαρση του κόσμου στην επάνοδο του βασιλιά Κωνσταντίνου, νομίζει ότι διαβάζει κωμωδία παραλόγου. Αυτό ήταν και το στοίχημα αυτής της δουλειάς: η μετατροπή της ιστορίας σε θέατρο.»

Ποια δυσκολία αντιμετωπίσατε;

«Όταν χειρίζεσαι την ιστορία κινδυνεύεις να γίνεις φλύαρός σοβαροφανής. Το θέατρο συνδυάζεται με το παιχνίδι είναι παιχνίδι, έχει την αναπαράσταση , την αφήγηση, την μουσική, τις εικόνες, τους ρυθμούς, την αναγκαία πύκνωση, το ύφος που μπορεί να είναι από τραγικό ,κωμικό, δραματικό. Εμείς διαμορφώσαμε μια παράσταση μεικτού ύφους τραγική και συνάμα ανάλαφρη κωμική, σατιρική με λαικά στοιχεία, έντονους ρυθμούς με αφήγηση και δραματοποίηση.»



Από που εμπνευστήκατε;

«Είχαμε ως αναφορά τα ιστορικά έργα της Μνούσκιν και του Ταντέους Καντόρ. Θέλαμε σε κάθε περίπτωση να αποφύγουμε τον βαρύ τόνο και την θυματοποίηση. Ο πόνος της σφαγής και της καταστροφής, του ξεριζωμού είναι τεράστιος και ανεπούλωτος! Θελήσαμε κυρίως να αποφύγουμε την περιγραφή του πόνου και να απευθυνθούμε στην νόηση περισσότερο από το συναίσθημα. Να εστιάσουμε στις αιτίες και όχι στα πάθη και τα αμέτρητα βάσανα. Επιδιώξαμε επίσης την πολυφωνία.»

Πως σας γεννήθηκε το ερώτημα στο οποίο επικεντρωθήκατε;

«Έβλεπα παραστάσεις πολύ δυνατές για τα πάθη που τραβήξαμε αλλά μου έλειπε το τι γίνηκε τι φταίει, γιατί ξεριζωθήκαμε. Είχα στο παρελθόν το 1998 συμμετάσχει σε μια έρευνα για μια ταινία του ARTE στην Θράκη, ένα νοτκιμαντέρ του Άγγελου Αμπάζογλου. Είχα βρεθεί με πρόσφυγες πρώτης γενιάς με Μικρασιάτες που πολέμησαν που ξεριζώθηκαν κυρίως από την Αν. Θράκη βέβαια αλλά και από αλλού. Θυμόμουν ένα παλαιοπώλη που’χε πολεμήσει στην μικρασιατική εκστρατεία να μου λέει "ναι κάνανε αυτοί αλλά τους κάναμε κι εμείς ….. χειρότερα"».



Πιστεύετε δηλαδή πως είχαμε ευθύνη;

«Φυσικά και είχαμε μεγάλη, τεράστια ευθύνη όπως και οι σύμμαχοι όπως και η ιδεολογία του εθνικισμού και το μίσος που προκάλεσε όπως και διχασμός Πρέπει να μπορούμε να κοιτάζουμε την ιστορία κατάματα! Και αυτό θελήσαμε να ανιχνεύσουμε σχηματίζοντας τα υλικά της παράστασης. Επίσης να διατηρήσουμε μια ισορροπία καθώς οι σχέσεις μας με την Τουρκία είναι ένα ενεργό ηφαίστειο. Μπορείς δηλαδή εύκολα να μετακυλήσεις στο αντίθετο να υιοθετήσεις την τουρκική προπαγάνδα. Επί «ξηρού τύχης» που λέει και η Αντιγόνη στον Σοφοκλή. Ακροβατεί κανείς να βρει την ισορροπία. Η ιστορία που μαθαίνουμε στο σχολείο είναι ή τουλάχιστον ήταν αλλά νομίζω εξακολουθεί να είναι πατριωτική! Προπαγανδιστική. Θέλει να στηλώσει το εθνικό φρόνημα ναι αλλά μέχρι ποιου ορίου Που αρχίζει μια μορφή αυτοτύφλωσης;

Αν κοιτάζουμε την ιστορία σφαιρικά με τάση κριτική ίσως μπορούμε να αποφύγουμε ή να διδαχθούμε από τα σφάλματα και τις αστοχίες του παρελθόντος και αυτό θα έπρεπε να συμβαίνει ήδη στο σχολείο: η κριτική σκέψη η σφαιρική ευαισθητοποίηση.»



Τι μας διδάσκει τελικά η Μικρασιατική καταστροφή;

«Πολλά και ο καθένας βγάζει τα συμπεράσματά του. Παράδειγμα: να μετράμε τις πραγματικές δυνάμεις μας, να ελέγχουμε την έπαρση, να κινούμαστε στην διπλωματική σκακιέρα ευέλικτα γνωρίζοντας καλά πως οι συμπεριφορές των δυτικών κρατών είναι ευμετάβλητες, κινούνται βάσει συμφερόντων -συχνά ιμπεριαλιστικών, να μην προσκαλούμαστε σε μια και μόνο ευρωπαϊκή δύναμη σαν να είναι ο Θεός κι εμείς οι καλοί μαθητές και οπαδοί.»

Δηλαδή τότε προσκολληθήκαμε σε μια μόνο δύναμη;

«Τότε προσκολληθήκαμε στους Άγγλους, σε μια διένεξή όμως που ήταν ανάμεσα στα άλλα και αγγλο-γαλλική. Κλείσαμε με τον τρόπο αυτό την πόρτα στους Γάλλους μα και στους Σοβιετικούς - αν αληθεύει πως οι τελευταίοι μας ζήτησαν αναγνώριση για να μας στηρίξουν και δεν δώσαμε σημασία και τελικά οι σοβιετικοί βοήθησαν συνολικά τον Κεμάλ όσο κανείς. Εμείς ακολουθούσαμε την αγγλική πολιτική τυφλά. Οι Τούρκοι πάντα ξέρουν να ελίσσονται, να κερδίζουν από παντού.»



Τι ήταν ο πόλεμος αυτός;

« Προφανώς ιμπεριαλιστικός Οι μεγάλες δυνάμεις έκοβαν κομματάκια την οθωμανική αυτοκρατορία θέλοντας να ελέγξουν το πετρέλαιο, τα περάσματα, τις βιομηχανίες αφήνοντας στους Τούρκους από αυτό το ατελείωτο κόψε- ράψε, ένα πολύ μικρό κομμάτι- το πιο άγονο- την Άγκυρα και την γύρω περιοχή που δεν ενδιέφερε κανέναν.»

Και για την Ελλάδα;

«Η Ελλάδα είχε ένα σοβαρό χρέος να προφυλάξει τον ελληνισμό που είχε ρίζες αιώνων εκεί. Η μικρά Ασία δεν ήταν ξένη γη, αλλά πατρογονική. Το ίδιο όμως ισχυρίζονταν και οι Ιταλοί αλλά οι Ιταλοί που ζούσαν στην Μικρασία το 1919 ήταν πια μόνο οι λεβαντίνοι εμπόροι .

Πολλοί βέβαια βυζαντινοί είχαν εξισλαμισθεί Ο ελληνικός πληθυσμός ήταν πια ένα κράμα, από την μια νέων μεταναστών από την Ελλάδα που έρχονταν στην γη της επαγγελίας και από την άλλη γηγενείς, αυτόχθονες Μικρασιάτες Αρχικά ο πόλεμος δεν ήταν ιμπεριαλιστικός. Αλλά! Πως γίνεται να ξεκινάς ένα πόλεμο για να προφυλάξεις τον Ελληνισμό από την σφαγή και στο τέλος να τους αφήνεις στο έλεος για να μην χάσεις τις εκλογές;»



Τελικά πήγαμε στην Σμύρνη για να προστατεύσουμε τον ελληνισμό από τις σφαγές των Νεοτούρκων;

«Ναι σφαγές που εντάθηκαν από την έλευση των μουσουλμάνων μεταναστών από την Μακεδονία . Μουσουλμάνοι που είχαν τραβήξει κι αυτοί τα πάνδεινα από εμάς.. Αυτό δεν μειώνει το γεγονός πως στο εθνικιστικό κίνημα της Τουρκίας ο πανοθωμανισμός μετατράπηκε σε πανουρκισμό. Πλέον οι όλοι οι χριστιανοί έπρεπε να αφανιστούν . Οι, Αρμένιοι και οι Έλληνες, οι Ασσύριοι ασρχικα αγκαλιάζονταν με τους Νεότουρκους στην επανάσταση του 1909. Μετά όμως φάνηκε καθαρά η γενοκτονική διάθεση των Νεοτούρκων που υιοθέτησαν πρακτικές που ενέπνευσαν και τον Χίτλερ.

Οι λόγοι που πήγαμε δεν ήταν όμως μόνο λόγοι προστασίας. Δηλαδή υπήρχαν και στοιχεία που μετέτρεπαν τον πόλεμο σε ιμπεριαλιστικό . Λένε πως ενώ αρχικά ο εξωελλαδικός ελληνισμός δεν ενδιαφερόταν για την Ελλάδα, σταδιακά για οικονομικούς λόγους πρόσβλεψαν οι ολιγάρχες Έλληνες του εξωτερικού, στην κτήση εδαφών στο μεγάλωμα της Ελλάδας. Το σχέδιο δεν πέτυχε

Λένε πως ο Βενιζέλος άκουγε τους ολιγαρχικούς κύκλους του Λονδίνου και υπηρέτησε τα συμφέροντά τους. Αυτό βέβαια δεν αναιρεί το γεγονός πως εισάκουσε τις ανθρώπινες εκκλήσεις των Μικρασιατών για ένωση με την Έλλάδα και πως σε κάθε περίπτωση το θέμα τον ευαισθητοποιούσε.

Εν κατακλείδι, είχαμε κάποιες ιμπεριαλιστικές βλέψεις που συνδυάζονταν με τις αναμφισβήτητα εθνικοαπελευθερωτικές . Η κυβέρνηση δε Γούναρη ήταν στην πλειονότητα τους Παλαιοελλαδίτες όχι τόσο συνδεδεμένοι με την Μικρασία και τον πόνο του υπόδουλου Ελληνισμού. Ο πόλεμος άρχισε να παίρνει πιο ιμπεριαλιστικούς τόνους όσο εισχωρούσαμε στα βάθη της Ανατολίας και δεν συμβιβαζόμασταν, μεθυσμένοι από τις νίκες σε βάρος του Κεμάλ . Εδαφική λαιμαργία, να πάρουμε στρέμματα κι άλλα στρέμματα… Μα με τι δυνάμεις ; Εδώ για να φάει το στράτευμα έκανε πλιάτσικα.



Τι σας έκανε εντύπωση στην έρευνά σας;

«Οι διαρκείς εκπλήξεις και ανατροπές σε αυτά που γνωρίζαμε. Προέρχομαι από βενιζελική οικογένεια, αλλά διαπίστωσα την τυχοδιωκτική επιλογή, το απροετοίμαστο του όλου εγχειρήματος της απόβασης στην Σμύρνη. Επίσης την βία που επικρατούσε στην χώρα επί κυβερνήσεως Βενιζέλου…. Από την άλλη ο βασιλιάς Κωνσταντίνος π.χ δεν ήθελε να υπογράψει ένα δάνειο από την Αμερική γιατί δεν ήθελε να παραδεχτεί πως είχε χάσει τον θρόνο πριν την επάνοδό του. Ασύλληπτος εγωισμός!»

Θελήσατε να διακρίνονται στην παράσταση διαφορετικές απόψεις;

«Ακριβώς ήθελα λοιπόν στην παράσταση να υπάρχει πολυφωνία να αλλάζει point of view. Να κοιτάξω και την τουρκική πλευρά. Αν και δεν μπόρεσα να βρω πολλά πράγματα παρά την προσπάθεια . Εκεί δεν υπήρξε η αντίστοιχη καταγραφή μαρτυριών σαν να ήθελαν την λήθη , οπότε περιορίστηκα στην παρουσίαση της ακτιβίστριας Χαλιντέ Εντίπ και του Κεμάλ.»



Αναφέρετε πως στην παράσταση δανείζεστε στοιχεία από την τραγωδία αλλά και τον καραγκιόζη μας το εξηγείτε αυτό;

«Κάθε πόλεμος εμπεριέχει την ύβρη, την υπέρβαση ορίων και την Άτη, το σκοτάδι της πλάνης όπως εύστοχα την μεταγράφει ο ποιητής Νίκος Παναγιωτόπουλος. Αυτή η θεματική εμπλέκεται με την τραγωδία. Αντλούμε από την τραγωδία τόσο στο περιεχόμενο όσο και στην φόρμα. Χρησιμοποιήσαμε την ιδέα του χορού και την χρήση της μουσικότητας. Ακόμα χρησιμοποιήσαμε θεματικά μοτίβα της Αντιγόνης. Ο Καραγκιόζης είναι σύμβολο της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς μας με την Τουρκία και ένα λαϊκό μέσο πολιτικής σάτιρας.

Εσείς τι ρόλο παίζετε;

«Εγώ ενσαρκώνω μια Σμυρνιά, Βενιζελική μέχρι το κόκκαλο. Εχω πάρει στοιχεία από το βιβλίο του Γιώργη Παπάζογλου που κατέγραψε την μάννα του, την καταπληκτική αυτή ρεμπέτισσα, την Αγγέλα Παπάζογλου και τα έχω δέσει με άλλα για να μπορέσει να συντεθεί ο αφηγηματικός ιστός. Αλλά δεν είναι αυτή η άποψη του έργου. Είναι λίγο πολύ η άποψη των Μικρασιατών, κυρίως των απλών ανθρώπων. Όλες αυτές οι αμφίσημες αντικρουόμενες πλευρές που συνέθεσαν το παζλ και τις αιτίες της μικρασιατικής καταστροφής.»



Και ποιες θεωρείτε αιτίες της καταστροφής;

«Την ευμετάβλητη συμφεροντολογική πολιτική των ξένων δυνάμεων, τον εθνικισμό ( μεγάλη ιδέα / νεοτουρκισμός, κεμαλικό κίνημα) την απροετοίμαστη απόβαση του ελληνικού στρατού μα και την ίδια την απόβαση, τις εκλογές που έχασε ο Βενιζέλος (τα λάθη του λαού,) τον διχασμό, τις διπλωματικές αστοχίες, την έπαρση, την εδαφική αδηφαγία, την φτώχεια και το ηθικό του στρατεύματος. Πολλές θεματικές που χρειάστηκε να συμπτύξω στην παράσταση και έκανε το εγχείρημα ιδιαίτερα δύσκολο να ολοκληρωθεί .»

Πρωτοπαίξατε την παράσταση στην Ζάκυνθο. Πως ήταν;

«Στην Ζάκυνθο, στο μεσαιωνικό κάστρο η παράσταση ήταν μαγευτική Είχαμε εκεί τον χρόνο να την εγγράψουμε στο μνημείο, στα συντρίμμια μιας μεσαιωνικής εκκλησίας με λόφους πλαγιές κατεβάσματα, πέτρες . Μαγεία! Μια άλλη Επίδαυρος Ποτέ δεν άκουγες σιωπή αλλά τον ήχο της νύχτας. Όλο αυτό προσέδιδε στην παράσταση ένα άρωμα που εδώ χάθηκε.



Αλλά ο εσωτερικός χώρος έχει τον στοιχείο της προσήλωσης, Δυσκολευτήκαμε στην προσαρμογή. Η χωρική προσαρμογή γίνηκε εύκολά αλλά οι ενέργειες να κλειστούν σε ένα τόσο μικρό χώρο ; -συγκριτικά μικρό γιατί το θέατρο Αλκμήνη είναι μεγάλο θέατρο αλλά δεν συγκρίνεται με το Κάστρο – Οι ενέργειες ήταν δύσκολο να τιθασευτούν. Στην αρχή ήταν σαν να παίζαμε « Αίντα»σε σε δωμάτιο υπηρεσίας αλλά σιγά-σιγά το βρήκαμε και κάθε μέρα το επαναπροσδιορίζουμε .»

Δραστηριοποιείστε στην Περιφέρεια Μπορείτε να μας περιγράψετε την εμπειρία

«Θυμάμαι που διάβαζα για τον Μέγιερχολντ την απόγνωσή του για την επαρχία . Σήμερα τα πράγματα δεν είναι και πολύ διαφορετικά στην Ελλάδα».



Πιστεύετε πως υποστηρίζεται το θέατρο, γενικότερα η τέχνη στην επαρχία;

«Οχι ! Υπάρχουν βέβαια κάποιες κινήσεις και ο θεσμός ΟΛΗ ΕΛΛΑΔΑ ΕΝΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ είναι σαφώς μία από αυτές, αλλά συστηματικά όχι! Κανείς δε μας ρωτά τι -προβλήματα αντιμετωπίζουμε, ή τι προτείνουμε γιατί ουσιαστικά κανείς δεν ενδιαφέρεται για μια ουσιαστική αποκέντρωση. Πχ όταν συνδιοργανώνεις παράσταση με την Περιφέρεια δεν είναι από τον νόμο ΕΠΙΛΕΞΙΜΗ ΔΑΠΑΝΗ Η ΑΜΟΙΒΗ ΤΩΝ ΗΘΟΠΟΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ Μα είναι δυνατόν ;;;;Τι σημαίνει αυτό; Υποστηρίζει η Περιφέρεια μόνο το ερασιτεχνικό, καλλιτεχνικό έργο ; Υπονοείται μήπως πως όλοι οι καλλιτέχνες είναι χομπίστες;»



Τι θα κάνετε μετά από αυτήν την παράσταση ;

«Θα κάνω ένα παραμύθι για το περιβάλλον ,για την Ζάκυνθο. Είναι η συνέχεια ενός παλιού πρότζκετ για το περιβάλλον. Τότε κάναμε ένα δημόσιο διάλογο γύρω από ένα γλυπτό από κορμούς μαζεμένους από ένα καμένο αιωνόβιο δάσος, από την αρχαία ΑΜΠΕΛΟ: τον επονομαζόμενο Παρθενώνα των λιόδεντρων του νησιού . Τώρα θα κάνω το μοιριολόι αυτού του καμένου λιόδεντρου..

Έχει τον τίτλο «της Ύριας το τραγούδι» Υρία είναι μια γυναίκα άχρονη Υρία λέγανε την Ζάκυνθο παλιά , Υρία μια αρχόντισσα ενσάρκωση του τόπου που σιγά- σιγά «τρώγεται»…. θα ήθελα να αποτελέσει αφορμή για μια συζήτηση για το περιβάλλον που τόσο έχει καταπονηθεί .

Επίσης θέλω να παρουσιάσω την «Γυναίκα της Ζάκυθος» του Σολωμού στην Αθήνα- παράσταση που ανέβηκε πέρυσι στην Ζάκυνθο, στο μεσαιωνικό κάστρο με το πρόγραμμα «Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός» 2021 με επτανησιακές. εκκλησιαστικές τετραφωνίες.