Νίκος Καζαντζάκης, «Όφις και Κρίνο»: Το Σάββατο με τα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ το πρώτο βιβλίο που έγραψε ο σπουδαίος Έλληνας λογοτέχνης
Το Όφις και Κρίνο είναι το πρώτο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη, για το οποίο ο ίδιος ο συγγραφέας έμελλε να έχει αλληλοσυγκρουόμενα αισθήματα. Εξεδόθη το 1906, υπό το φιλολογικό ψευδώνυμο “Κάρμα Νιρβαμή”.
«“Αι πρώται εκδηλώσεις τής ευαισθησίας νεαρού λογοτέχνου ... μέσα εις τας σελίδας σφύζει αίμα δημιουργικόν, και παραληρεί πυρετός καλλιτεχνικού ονείρου ... Ποίημα νεανικόν και νοσηρόν και ωραίον και θανάσιμον”. Τέτοιο ήταν το καλωσόρισμα που έλαβε ο Νίκος Καζαντζάκης από τον πρεσβύτερο σύγχρονό του, τον ποιητή Κωστή Παλαμά, όταν το 1906 εκδόθηκε το Όφις και Κρίνο. Η νουβέλα, το πρώτο εκδοθέν έργο τού Καζαντζάκη, μιλά για έναν καλλιτέχνη που η ερωτική του τρέλλα για το μοντέλο του γίνεται πάθος και κατόπιν μαρτύριο, από το οποίο μόνον ο φόνος μπορεί να τον λυτρώσει. Τρία χρόνια πριν από τη συγγραφή της ο Καζαντζάκης είχε βιώσει, ως έφηβος στη γενέτειρά του Κρήτη, την πρώτη γεύση τής ερωτικής αγάπης. Η ανάμνηση της συμπεριφοράς του στο ειδύλλιο αργότερα τον γέμισε τύψεις. Όταν επέστρεψε στην Κρήτη για το τελευταίο καλοκαίρι των φοιτητικών του χρόνων, διοχέτευσε αυτές τις τύψεις σε ένα ποίημα σε πρόζα, που λαμπυρίζει με όλη την ερωτική εικονογραφία ενός αναστημένου αρχαίου κόσμου.[...] Στον μακάβριο νεαρό ήρωα του Όφις και Κρίνο, που οδηγεί την αγαπημένη του στο κρεβάτι του, πάνω από το οποίο έχει κρεμάσει ένα ανθρώπινο κρανίο – μια διακόσμηση που εκείνος βλέπει ως “το ωραιότερο σύμβολο του Έρωτα ... και το λαγνότερο στολίδι για κρεββάτια”, βλέπουμε τον νεαρό Καζαντζάκη σε μιαν ολέθρια πρώτη συνάντηση με το ζήτημα της τέχνης στη ζωή του.»
(Από την αγγλική έκδοση Nikos Kazantzakis, Serpent and Lily,
University of California Press, Berkeley-Los Angeles-London, U.S.A. 1980.)
«[...] Είναι μαζί ιστορία και ποίημα. Η ιστορία εκτυλίσσεται ως ένας μονότροπος μονόλογος μέσα εις τας σελίδας τού ημερολογίου τού καλλιτέχνου. Το ποίημα είναι χυμένον πανταχού. Ποίημα νεανικόν και νοσηρόν και ωραίον και θανάσιμον, συμπλέκον αστόχαστα ομού και βαθύγνωμα τας εκστάσεις τού μυστικισμού με του πριαπισμού την λύσσαν, [...] εικών ενός Σατύρου και μιας ψυχής εις σύμπλεγμ’ αδιάρρηκτον, εφιάλτης και παραλήρημα, πάθος και κελάδημα· έργον [...] ενθυμίζον όλην την ηθικήν αντινομίαν τού αθλίου ανθρώπου, φυλακή, μέσα εις την οποίαν αλληλοσπαράσσονται αδιάκοπα η Σαρξ και το Πνεύμα. [...] Αλλ’ εν ταυτώ ελπίζω ότι ο όφις αυτός ο δολερός και το κρίνον αυτό [...] δεν είναι παρά αι πρώται εκδηλώσεις τής ευαισθησίας νεαρού λογοτέχνου, όστις με τον καιρόν θα δημιουργήση έργα ωραία και υγιή, ομού συγκινούντα και ευεργετούντα, ανυψώνοντα και καθαρίζοντα την ψυχήν, ως είναι τα γεννήματα της αρτίας και ιδεώδους Τέχνης.»
(Από τη βιβλιοκρισία τού “Διαγόρα”, δηλ του Κωστή Παλαμά, για το Όφις και Κρίνο,
η οποία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Παναθήναια, έτος ς΄, τόμος 11, 15 Φεβρουαρίου 1906.
«“Αι πρώται εκδηλώσεις τής ευαισθησίας νεαρού λογοτέχνου ... μέσα εις τας σελίδας σφύζει αίμα δημιουργικόν, και παραληρεί πυρετός καλλιτεχνικού ονείρου ... Ποίημα νεανικόν και νοσηρόν και ωραίον και θανάσιμον”. Τέτοιο ήταν το καλωσόρισμα που έλαβε ο Νίκος Καζαντζάκης από τον πρεσβύτερο σύγχρονό του, τον ποιητή Κωστή Παλαμά, όταν το 1906 εκδόθηκε το Όφις και Κρίνο. Η νουβέλα, το πρώτο εκδοθέν έργο τού Καζαντζάκη, μιλά για έναν καλλιτέχνη που η ερωτική του τρέλλα για το μοντέλο του γίνεται πάθος και κατόπιν μαρτύριο, από το οποίο μόνον ο φόνος μπορεί να τον λυτρώσει. Τρία χρόνια πριν από τη συγγραφή της ο Καζαντζάκης είχε βιώσει, ως έφηβος στη γενέτειρά του Κρήτη, την πρώτη γεύση τής ερωτικής αγάπης. Η ανάμνηση της συμπεριφοράς του στο ειδύλλιο αργότερα τον γέμισε τύψεις. Όταν επέστρεψε στην Κρήτη για το τελευταίο καλοκαίρι των φοιτητικών του χρόνων, διοχέτευσε αυτές τις τύψεις σε ένα ποίημα σε πρόζα, που λαμπυρίζει με όλη την ερωτική εικονογραφία ενός αναστημένου αρχαίου κόσμου.[...] Στον μακάβριο νεαρό ήρωα του Όφις και Κρίνο, που οδηγεί την αγαπημένη του στο κρεβάτι του, πάνω από το οποίο έχει κρεμάσει ένα ανθρώπινο κρανίο – μια διακόσμηση που εκείνος βλέπει ως “το ωραιότερο σύμβολο του Έρωτα ... και το λαγνότερο στολίδι για κρεββάτια”, βλέπουμε τον νεαρό Καζαντζάκη σε μιαν ολέθρια πρώτη συνάντηση με το ζήτημα της τέχνης στη ζωή του.»
(Από την αγγλική έκδοση Nikos Kazantzakis, Serpent and Lily,
University of California Press, Berkeley-Los Angeles-London, U.S.A. 1980.)
«[...] Είναι μαζί ιστορία και ποίημα. Η ιστορία εκτυλίσσεται ως ένας μονότροπος μονόλογος μέσα εις τας σελίδας τού ημερολογίου τού καλλιτέχνου. Το ποίημα είναι χυμένον πανταχού. Ποίημα νεανικόν και νοσηρόν και ωραίον και θανάσιμον, συμπλέκον αστόχαστα ομού και βαθύγνωμα τας εκστάσεις τού μυστικισμού με του πριαπισμού την λύσσαν, [...] εικών ενός Σατύρου και μιας ψυχής εις σύμπλεγμ’ αδιάρρηκτον, εφιάλτης και παραλήρημα, πάθος και κελάδημα· έργον [...] ενθυμίζον όλην την ηθικήν αντινομίαν τού αθλίου ανθρώπου, φυλακή, μέσα εις την οποίαν αλληλοσπαράσσονται αδιάκοπα η Σαρξ και το Πνεύμα. [...] Αλλ’ εν ταυτώ ελπίζω ότι ο όφις αυτός ο δολερός και το κρίνον αυτό [...] δεν είναι παρά αι πρώται εκδηλώσεις τής ευαισθησίας νεαρού λογοτέχνου, όστις με τον καιρόν θα δημιουργήση έργα ωραία και υγιή, ομού συγκινούντα και ευεργετούντα, ανυψώνοντα και καθαρίζοντα την ψυχήν, ως είναι τα γεννήματα της αρτίας και ιδεώδους Τέχνης.»
(Από τη βιβλιοκρισία τού “Διαγόρα”, δηλ του Κωστή Παλαμά, για το Όφις και Κρίνο,
η οποία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Παναθήναια, έτος ς΄, τόμος 11, 15 Φεβρουαρίου 1906.
