Έναν νέο νόμο-πλαίσιο για την οργάνωση και τη λειτουργία των πανεπιστημίων και την ουσιαστική ενίσχυση της αυτονομίας τους προετοιμάζει εδώ και πολλούς μήνες το υπουργείο Παιδείας, με τον σχεδιασμό να μπαίνει πλέον στην τελική ευθεία, με στόχο την κατάθεση του σχετικού νομοσχεδίου στη Βουλή περίπου στις αρχές του 2022. Στόχος της ηγεσίας του υπουργείου είναι τα πανεπιστήμια να γίνουν πιο αυτόνομα, με πιο συλλογική και εξωστρεφή διοίκηση και με ενισχυμένη διαφάνεια και αξιοκρατία.
Οι διαβουλεύσεις και οι ζυμώσεις στο παρασκήνιο όλο αυτό το διάστημα ήταν -και παραμένουν έντονες, καθώς το νομοσχέδιο αγγίζει τον πυρήνα της λειτουργίας του πανεπιστημίου, δηλαδή από τη μια πλευρά τον τρόπο διοίκησης και από την άλλη τον τρόπο εκλογής και εξέλιξης του διδακτικού προσωπικού. Και στις δύο περιπτώσεις, υπάρχουν, ιδίως σε ορισμένα ιδρύματα, κατεστημένα συμφέροντα δεκαετιών, που αντιδρούν σε ριζικές αλλαγές.
Το νομοσχέδιο, το οποίο επεξεργάζεται η αρμόδια υπουργός, Νίκη Κεραμέως, σε συνεργασία με τον αρμόδιο για την τριτοβάθμια εκπαίδευση υφυπουργό, Αγγελο Συρίγο, θα επιφέρει αλλαγές σε μια σειρά από ζητήματα: θα δίνει τη δυνατότητα στους φοιτητές να επιλέγουν μαθήματα και από άλλα πανεπιστημιακά τμήματα πέραν αυτού στο οποίο φοιτούν, θα διευκολύνει και θα ανοίγει ουσιαστικά τον δρόμο για συμπράξεις των ΑΕΙ με τον ιδιωτικό τομέα, θα οδηγεί στην περαιτέρω ενδυνάμωση των συνεργειών με πανεπιστήμια του εξωτερικού, ενώ ο εκσυγχρονισμός του ΔΟΑΤΑΠ (πρώην ΔΙΚΑΤΣΑ) θα είναι ένα ξεχωριστό κεφάλαιο για τον εξορθολογισμό της διαδικασίας αναγνώρισης πτυχίων του εξωτερικού και του ίδιου του οργανισμού.
Οι διαβουλεύσεις και οι ζυμώσεις στο παρασκήνιο όλο αυτό το διάστημα ήταν και παραμένουν έντονες
Η χρηματοδότηση των ΑΕΙ είναι ξεχωριστής σημασίας, με μια άσκηση ισορροπίας που προετοιμάζεται ώστε και οι υπερβολικά γραφειοκρατικοί μηχανισμοί να μειωθούν και η διαφάνεια και η ορθή χρήση των πόρων να ενισχυθεί. Ιδιαίτερης σημασίας είναι, επίσης, η αναμόρφωση του Πειθαρχικού Δικαίου για τους καθηγητές, που, σύμφωνα με πληροφορίες, προετοιμάζεται, σε συνεργασία με την Εθνική Αρχή Διαφάνειας.
Δύο, ωστόσο, είναι οι βασικοί τομείς στους οποίους θα γίνουν οι παρεμβάσεις που αναμένεται να συζητηθούν περισσότερο, ιδίως στους κόλπους της πανεπιστημιακής κοινότητας.
Ο πρώτος είναι η διοίκηση των ΑΕΙ. Παρότι υπάρχουν ισχυρές πιέσεις για ολική επαναφορά των συμβουλίων διοίκησης των ιδρυμάτων, όπως είχαν θεσμοθετηθεί πριν από δέκα χρόνια με τον νόμο της τότε υπουργού, Άννας Διαμαντοπούλου, η κυβέρνηση φέρεται να επιλέγει μια πιο ήπια προσέγγιση: τη διατήρηση των εξουσιών του πρύτανη και των αντιπρυτάνεων, οι οποίοι θα εξακολουθούν να εκλέγονται, και τη δημιουργία συμβουλίων ιδρυμάτων με καθορισμένες αρμοδιότητες, που δεν θα επικαλύπτονται με αυτές του πρύτανη ή της συγκλήτου. Ο ρόλος τους, δηλαδή, μπορεί να αφορά αντικείμενα όπως ο στρατηγικός σχεδιασμός του πανεπιστημίου ή ο έλεγχος των οικονομικών του, μεταξύ άλλων.
Το νομοσχέδιο επεξεργάζεται η Νίκη Κεραμέως, σε συνεργασία με τον υφυπουργό Αγγελο Συρίγο
«Stop» στο brain drain
Η δεύτερη μεγάλη μεταρρύθμιση θα αφορά την εκλογή και την εξέλιξη των καθηγητών. Στόχος εδώ είναι η αξιοκρατία στα ΑΕΙ, με απώτερο στόχο την αναστροφή του brain drain («διαρροή εγκεφάλων»), καθώς πολλοί νέοι επιστήμονες στρέφονται σε πανεπιστήμια του εξωτερικού, βρίσκοντας κλειστές τις πόρτες των εγχώριων ιδρυμάτων. Ο λόγος είναι ότι σε αρκετά πανεπιστημιακά τμήματα της χώρας οι επιλογές επίκουρων καθηγητών (σ.σ.: η βαθμίδα του λέκτορα έχει καταργηθεί) γίνονται συχνά με βάση την οικογενειοκρατία, πελατειακού χαρακτήρα σχέσεις ή και κομματικές επιρροές - ζητήματα που γνωρίζουν πολύ καλά στην κυβέρνησηκαι επεξεργάζονται τρόπους να τα αντιμετωπίσουν.
Η ενίσχυση της αξιοκρατίας, που σταδιακά θα φέρει πίσω επιστήμονες και ερευνητές που έφυγαν από τη χώρα τα τελευταία χρόνια, σχεδιάζεται να γίνει κατ’ αρχάς με την αναμόρφωση των εκλεκτορικών σωμάτων. Μια ρύθμιση που εξετάζεται θα φέρει τη διεύρυνσή τους, ώστε να περιλαμβάνουν περισσότερο «ανεξάρτητα» ή «αντικειμενικά» μέλη, ενώ μια άλλη θα θέτει νέες προϋποθέσεις για να γίνει κάποιος μέλος διδακτορικού επιστημονικού προσωπικού (ΔΕΠ) σε ένα ΑΕΙ. Για παράδειγμα, όταν φέρεται να έχουν εντοπιστεί τμήματα όπου ένα μεγάλο ποσοστό των μελών ΔΕΠ είναι συγγενείς (εξ αίματος ή εξ αγχιστείας) μεταξύ τους ή άλλα όπου ένα εξίσου μεγάλο ποσοστό έχει κάνει τη διδακτορική του διατριβή στο ίδιο τμήμα στο οποίο διδάσκει, οι περιορισμοί που θα αφορούν τις οικογενειακές σχέσεις και την εκπόνηση του διδακτορικού εκτιμάται ότι μπορούν να μειώσουν τα φαινόμενα αυτά.
