Το πρώτο νοµοσχέδιο που ήλθε στη Βουλή µετά τις εκλογές του 2019 ήταν αυτό για τη νέα οργάνωση του κράτους. Ενα νοµοσχέδιο το οποίο περιελάµβανε σε ένα ενιαίο κείµενο όλες τις διατάξεις για την οργάνωση και τη λειτουργία της κυβέρνησης και της διοίκησης, καθώς και τους κανόνες που διέπουν την παραγωγή της νοµοθεσίας. Ενα εγχειρίδιο διακυβέρνησης, το οποίο, όσο και αν ακούγεται παράξενο, δεν υπήρχε πριν από τον νόµο 4622/2019.

Ηµασταν από τις τελευταίες χώρες στην Ευρώπη, αν όχι η τελευταία, που εισήγαγε συστηµατικό ρυθµιστικό πλαίσιο διακυβέρνησης. Βασική καινοτοµία του νέου συστήµατος διακυβέρνησης ήταν µεθοδολογικά η απόλυτη τυποποίηση των διαδικασιών και λειτουργικά η εισαγωγή ενός µοντέλου διακυβέρνησης που παρακολουθεί, συντονίζει και αξιολογεί τις δηµόσιες πολιτικές. Με τον τρόπο αυτό αποκαταστάθηκαν οι συνταγµατικοί ρόλοι των κρατικών οργάνων και επήλθε µια λειτουργική κανονικότητα στον τρόπο διακυβέρνησης.

Σε αντίθεση µε την προϊσχύσασα κατάσταση που λειτουργούσε εν πολλοίς µε ένα µείγµα:

  • (α) τυπικών κανόνων, που δεν εφαρµόζονταν ή εφαρµόζονταν κατά βούληση,
  • (β) άτυπων διαδικασιών, στηριγµένων κατεξοχήν στην προαίρεση του πρωθυπουργού και των υπουργών,
  • και (γ) εθιµικών κανόνων, που σε αρκετές περιπτώσεις δεν είχαν καµία λογική βάση, αλλά µόνο µια ιστορική πολιτική εξήγηση. Ενδεικτικά, επτά από τις -πολύ περισσότερες- αλλαγές που επέφερε ο νόµος για επέφερε ο νόµος για το επιτελικό κράτος είναι οι ακόλουθες.
Αναλυτικά:

  • 1) Tα Υπουργικά Συµβούλια λαµβάνουν χώρα στην έδρα της κυβέρνησης, µε συγκεκριµένο αντικείµενο και µε τακτική περιοδικότητα - τουλάχιστον ένα ανά µήνα. Στο παρελθόν, η σύγκλησητου Υπουργικού Συµβουλίου ήταν απόλυτη προνοµία του πρωθυπουργού, όταν ο ίδιος επιθυµούσε να αναδείξει ένα πολιτικό ζήτηµα ή να αξιοποιήσει µια πολιτική συγκυρία, οι δε συνεδριάσεις γίνονταν στη Βουλή, διαρρηγνύοντας την αναγκαία παράσταση διάκρισης των λειτουργιών.
  • 2) H λειτουργία της κυβέρνησης στηρίζεται στο Ενοποιηµένο Σχέδιο Κυβερνητικής Πολιτικής, το οποίο ενσωµατώνει τα επιµέρους σχέδια δράσης των υπουργείων, τον ετήσιο ρυθµιστικό προγραµµατισµό της κυβέρνησης και τον ετήσιο προγραµµατισµό προσλήψεων. Το Σχέδιο αυτό εγκρίνεται στο Υπουργικό Συµβούλιο του ∆εκεµβρίου και αναρτάται στο ∆ιαδίκτυο προς ενηµέρωση των πολιτών, δηµιουργώντας ένα πλαίσιο διαρκούς δηµοκρατικής λογοδοσίας. Στο παρελθόν, οι πολίτες δεν είχαν κανένα σηµείο αναφοράς για το κυβερνητικό σχέδιο, ακόµα και όταν στην εξουσία βρισκόταν µια ετερόκλητη πολιτική συµµαχία, όπως συνέβη στην προηγούµενη κοινοβουλευτική περίοδο.
  • 3) Ολα τα πρωτογενή νοµοσχέδια εγκρίνονται από το Υπουργικό Συµβούλιο προτού κατατεθούν στη Βουλή, ώστε να διασφαλίζονται η συλλογική λειτουργία και η ενότητα της κυβέρνησης. Στο παρελθόν, τα νοµοσχέδια περιέρχονταν από τα αρµόδια υπουργεία απευθείας στη Γενική Γραµµατεία της κυβέρνησης και στη Βουλή, µε σοβαρό κίνδυνο επικαλύψεων και χωρίς να εξυπηρετείται ένας κεντρικός σχεδιασµός.
  • 4) Tο µεγαλύτερο µέρος των αποφασιστικών αρµοδιοτήτων του κράτους έχει µεταφερθεί στην υπηρεσιακή διοίκηση, περιστέλλοντας τη γραφειοκρατία, αποδυναµώνοντας εστίες πιθανής πολιτικής διαφθοράς και διασφαλίζοντας τη θεσµική µνήµη και τη συνέχεια του κράτους. Στους µεν γενικούς διευθυντές µεταφέρθηκε ως σύνολο η αρµοδιότητα έκδοσης ατοµικών διοικητικών πράξεων, στον δε νέο υπηρεσιακό γραµµατέα (επί θητεία, προερχόµενο από τη δηµοσιοϋπαλληλία και επιλεγόµενο από ανεξάρτητη επιτροπή) περιήλθαν οι αρµοδιότητες που αφορούν την υπηρεσιακή κατάσταση των υπαλλήλων και την ανάθεση και εκτέλεση δηµόσιων συµβάσεων, ενώ οι ίδιοι ορίζονται και διατάκτες του προϋπολογισµού των υπουργείων τους. Στο παρελθόν, οι ανωτέρω αρµοδιότητες ασκούντο κατά βάση από την πολιτική ηγεσία των οικείων υπουργείων.
  • 5) H επιλογή των προϊσταµένων των δηµόσιων φορέων γίνεται στη βάση συγκεκριµένων αυστηρών κριτηρίων αξιολόγησης από ανεξάρτητη επιτροπή, µε τη συµµετοχή µελών του ΑΣΕΠ και του Νοµικού Συµβουλίου του Κράτους, διασφαλίζοντας αξιοκρατία και ακεραιότητα. Στο παρελθόν, η επιλογή γινόταν από την πολιτική ηγεσία χωρίς ενιαία προσόντα και κριτήρια επιλογής.
  • 6) Tα νοµοσχέδια ακολουθούν κανόνες καλής νοµοθέτησης, µε πιστή τήρηση των προβλεπόµενων στα νέα εγχειρίδια νοµοπαρασκευαστικής µεθοδολογίας και ανάλυσηςσυνεπειών ρύθµισης, που ενσωµάτωσαν καλές διεθνείς πρακτικές. Επιπλέον, όλα ανεξαιρέτως τα πρωτογενή νοµοσχέδια αναρτώνται σε δηµόσια διαβούλευση καταρχήν δύο εβδοµάδων, ώστε κάθε ενδιαφερόµενος να µπορεί να τοποθετείται πριν από τη συζήτηση στη Βουλή και να υποχρεώνεται ο επισπεύδων υπουργός να καταθέτει εγκαίρως απαντήσεις στα κατατεθειµένα σχόλια µέσω της έκθεσης διαβούλευσης. Και η, υψηλού κύρους, Κεντρική Επιτροπή Κωδικοποίησης έχει παραγάγει ή βρίσκεται σε διαδικασία υλοποίησης µεγάλου αριθµού κωδίκων της υφιστάµενης νοµοθεσίας. Στο παρελθόν, η νοµοθετική διαδικασία δεν είχε τυποποιηµένη µορφή, µε σοβαρές συνέπειες όχι µόνο στη διαδικασία παραγωγής των νόµων,αλλά και στην ποιότητά τους.
  • 7) Για πρώτη φορά συστήθηκε ενιαία Αρχή ελέγχου της δηµόσιας διοίκησης, η Εθνική Αρχή ∆ιαφάνειας, µε τα απαιτούµενα εχέγγυα ανεξαρτησίας και αµεροληψίας, η οποία έχει ήδη διεκπεραιώσει όλες τις εκκρεµείς (για 10-12 χρόνια) υποθέσεις και αξιολογεί τις νέες καταγγελίες εντός 30 ηµερών από την κατάθεσή τους.
Στο παρελθόν, υφίσταντο 6 διαφορετικοί µηχανισµοί ελέγχου, χωρίς την απαιτούµενη ανεξαρτησία, µε επικαλυπτόµενες αρµοδιότητες και χαµηλή παραγωγικότητα. Στον δηµόσιο πολιτικό λόγο, η χρήση του όρου «επιτελικό κράτος» έχει καταστεί εξαιρετικά συνήθης. Είτε από εννοιολογική άγνοια είτε από πολιτική υστεροβουλία, αποδίδεται στο επιτελικό κράτος οποιαδήποτε αστοχία ή δυσλειτουργία του κρατικού µηχανισµού, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, των δηµόσιων δοµών εν γένει, ενίοτε και ιδιωτών.

Ασφαλώς και θα πρέπει να βελτιωθεί το επίπεδο συντονισµού όλων των δηµόσιων λειτουργιών, που διαχρονικά πάσχει λόγω της πολλαπλότητας των αρµοδιοτήτων και της περιορισµένης απόδοσης ευθυνών. Εντούτοις, πρέπει να είµαστε σαφείς σε µια βασική θέση που απαντά στο εξής ερώτηµα: Θέλουµε ένα ισχυρό ενιαίο κράτος µε πάγιες συγκροτηµένες δοµές ή ένα κράτος που θα περιβάλλεται από µια ρυθµιστική αχλύ, όπου τα πρόσωπα θα καθορίζουν τις διαδικασίες κατά περίπτωση;

Δημοσιεύτηκε στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ στις 5/2