Στην προσωπική εξέλιξη ο ανταγωνισμός παίζει κομβικό ρόλο. Αποτελεί καύσιμο. Αποτελεί την κινητήριο δύναμή που αποδεσμεύει τον δυναμισμό και την δημιουργικότητα μας, ώστε να πετυχαίνουμε συνεχώς μεγαλύτερα και δυσκολότερα πράγματα. Μας τροφοδοτεί με ενέργεια και μας επιτρέπει να έχουμε μια εικόνα της απόδοσής μας, σε σχέση με τους υπόλοιπους που συναγωνιζόμαστε για τον ίδιο σκοπό.

Παρόλα αυτά, οι περισσότεροι από εμάς τείνουμε να επικεντρωνόμαστε μόνο στα θετικά, παραβλέποντας την αρνητική πλευρά του ανταγωνισμού και μάλιστα την πιο τοξική διάστασή του. Για να κατανοήσουμε όμως καλύτερα τον όρο «ανταγωνισμό» και να οριοθετήσουμε αυτή την αρνητική του διάσταση, θα πρέπει να πρώτα να απαντήσουμε στο πιο κρίσιμο ερώτημα που τον διέπει.

«Ποιον ανταγωνίζομαι;»

Η αυθόρμητη και πιο συνηθισμένη απάντηση που θα δώσουμε οι περισσότεροι στον κόσμο των επιχειρήσεων είναι η «βασική ανταγωνίστρια εταιρεία» ή ανάλογα με την θέση στην ιεραρχία που κατέχουμε σε έναν οργανισμό, «τα υπόλοιπα στελέχη με τα οποία θα κριθούμε για την κάλυψη μιας ανώτερης θέσης». Κοινή συνισταμένη και των δύο απαντήσεων είναι ο ετεροπροσδιορισμός, δηλαδή η προσωποποίηση του ανταγωνισμού σε ένα άτομο ή μια οντότητα πέρα από τον εαυτό μας.

Αυτός ο ετεροπροσδιορισμός όμως υποκρύπτει μια μεγάλη παγίδα, καθώς αυτού του είδους ο ανταγωνισμός μπορεί να μας παρασύρει στο να επικεντρωθούμε περισσότερο στον ανταγωνιστή μας και λιγότερο στον στόχο ή ακόμα χειρότερα να καθορίσουμε την στρατηγική μας αποκλειστικά και μόνο στις κινήσεις του ανταγωνιστή, ασχέτως του αποτελέσματος που προσδοκούμε να πετύχουμε. Και εκεί είναι που η πραγματική τοξικότητα ξεκινά!

Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις εταιρειών που η επικέντρωση της στρατηγικής τους στις κινήσεις του αντιπάλου, επέφερε μεγαλύτερη ζημιά στις ίδιες, παρά στους ανταγωνιστές της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν ο τεραστίων διαστάσεων «εμπορικός πόλεμος» μεταξύ της Coca Cola και της PepsiCo την δεκαετία του ’80.

Η Coca-Cola, στην προσπάθειά της να ανταγωνιστεί με κάθε κόστος το βασικότερο πλεονέκτημα της Pepsi, που δεν ήταν άλλο από την γλυκύτερη επίγευση που άφηνε στο στόμα, αποφάσισε να αλλάξει την κλασική συνταγή της και να κυκλοφορήσει ένα καινούριο προϊόν με την ονομασία "New Coke". Παρά την κυρίαρχη θέση που κατείχε η Coca Cola, η συγκεκριμένη απόφαση δεν είχε την θετική ανταπόκριση που αναμενόταν, με τους καταναλωτές να απαιτούν εξοργισμένοι την επιστροφή της αρχικής φόρμουλας, οδηγώντας την εταιρεία σε απώλεια μεριδίου αγοράς.

Παράλληλα, ο ετεροπροσδιορισμός σε ότι έχει να κάνει με τον ανταγωνισμό, πέρα από την παραπάνω παγίδα, μπορεί να οδηγήσει και σε μια επιπλέον ψευδαίσθηση. Καθώς οι συνθήκες ανταγωνισμού δημιουργούν μια υποτυπώδη κατάταξη ανάμεσα σε εμάς και τους γύρω μας, μπορεί να δημιουργήσουμε μια λανθασμένη αίσθησης κυριαρχίας σε περιπτώσεις απουσίας ή χαμηλού ανταγωνισμού. Χαρακτηριστικός είναι ο μύθος του Αισώπου με τον λαγό και την χελώνα, όπου ο λαγός βλέποντας τον αργό ρυθμό του αντιπάλου του και θεωρώντας σίγουρη την νίκη του, αποφάσισε να πάρει έναν καλό υπνάκο λίγο πριν τον τερματισμό.

Τα δεδομένα όμως αλλάζουν σημαντικά, όταν στο ερώτημα «ποιον ανταγωνίζομαι;» στρέφουμε το βλέμμα μας από το εξωτερικό περιβάλλον και επικεντρωνόμαστε μέσα μας. Κατανοούμε πως το εξωτερικό περιβάλλον αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας, η πραγματική εξέλιξη όμως συντελείται μέσα μας. Η εσωτερική υπέρβαση ίσως είναι το δυσκολότερο, αλλά και το σημαντικότερο πράγμα για την προσωπική μας εξέλιξη, γι’ αυτό και η καλύτερη απάντηση που έχω ακούσει να δίνεται στην ερώτηση «ποιον τελικά ανταγωνίζομαι;» είναι «ο ίδιος μου ο εαυτός».

Γιατί όταν στρέφεσαι μέσα σου, το μέτρο σύγκρισης δεν είναι ένας τοξικός αντίπαλος που θα παρασύρει την στρατηγική σου σε μονοπάτια μακριά από τον στόχο σου, ούτε ένας χαλαρός ανταγωνιστής που θα τονώσει την εγωπάθειά σου. Το μέτρο σύγκρισης είναι ο χθεσινός εαυτός σου και όταν προσπαθείς να τον εξελίξεις μέρα με την μέρα είναι αδύνατον να βρεθείς χαμένος σε μακροχρόνιο ορίζοντα!

Είναι λοιπόν σημαντικό για κάποιον που θέλει να αναπτύξει τα ηγετικά του χαρακτηριστικά, να εξασκηθεί στην αναγνώριση του «τοξικού» ανταγωνισμού και να θέσει στο επίκεντρο της στρατηγικής του, την συνεχή εξέλιξη των δικών του ποιοτικών χαρακτηριστικών περισσότερο από την ανάγκη για επικράτηση έναντι των άλλων.

Άλλωστε η επικράτηση θα έρθει ως φυσικό επακόλουθο της εσωτερικής εξέλιξης και όπως είπε ο μεγάλος Αμερικανός διανοούμενος και πρωτοπόρος του ρομαντικού κινήματος στις τέχνες Washington Allston «Ο μόνος ανταγωνισμός που αξίζει ένας σοφός είναι με τον εαυτό του».

* Ο Άγις Δήγκας είναι Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών & Σύμβουλος Επιχειρήσεων