O διεθνολόγος Κωνσταντίνος Φίλης, με αφορμή το βιβλίο του «Ανατολική Μεσόγειος. Ολική επαναφορά», το οποίο συνυπογράφει με τον Δημήτρη Καιρίδη, μιλάει στην «ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ» για τις προσπάθειες αποκατάστασης πολιτικής επικοινωνίας με την Τουρκία, κρίνοντας ότι είναι πολύ νωρίς για οποιοδήποτε συμπέρασμα για την εξέλιξη της νέας απόπειρας προσέγγισης.

Ορμώμενη από τον τίτλο του νέου σας βιβλίου, «Ανατολική Μεσόγειος. Ολική επαναφορά», πιστεύετε ότι βρισκόμαστε ενόψει μιας ολικής επαναφοράς και στις ελληνοτουρκικές σχέσεις;

Όχι, για την ώρα. Αυτό άλλωστε θα κριθεί στον χρόνο και προϋποθέτει συνέπεια, συνέχεια και διάρκεια από μεριάς Τουρκίας, κάτι που υπό τις παρούσες συνθήκες μοιάζει αμφίβολο.

Ακόμη πιο αμφίβολη όμως είναι η αναγκαία στροφή που πρέπει να κάνει η Άγκυρα σε σχέση με τον ηγεμονικό αναθεωρητισμό της, προκειμένου ο διάλογος με την Αθήνα να αποκτήσει περιεχόμενο και ουσία. Υπάρχει όμως μία τάση επανεκκίνησης, απόρροια της ανάγκης της Τουρκίας να προσεγγίσει τη Δύση, αλλά και της διαπίστωσης ότι η συγκρουσιακή πολιτική στον ευρύτερο περίγυρο και η στρατιωτικοποίησή της, όπως και η περιφρόνηση διεθνών κανόνων και αποφάσεων, άρχισαν να ξεπερνούν τα όρια ανοχής γειτονικών κρατών και ισχυρών δρώντων του διεθνούς συστήματος και να γίνονται αναποτελεσματικές για την εξυπηρέτηση των τουρκικών θέσεων. Ωστόσο, η εξομάλυνση με το Ισραήλ και την Αίγυπτο, παρά την αμοιβαία δυσπιστία και τις δυσκολίες, είναι ευκολότερη, διότι κατά την τουρκική αντίληψη Ελλάδα και Κύπρος αποτελούμε το πρώτο και κυριότερο εμπόδιο στην εκπλήρωση γεωπολιτικών φιλοδοξιών, που είναι εδραιωμένες και διαχρονικές στην πολιτική ελίτ της χώρας.

Στο βιβλίο εξηγείτε ότι η Τουρκία έχει «επεκτείνει» τις παράλογες αξιώσεις της και πέραν των στενών ορίων του Αιγαίου. Απειλεί με πόλεμο αν η Ελλάδα ασκήσει το αναφαίρετο δικαίωμά της να επεκτείνει έως τα 12 ν.μ. σ’ αυτό που ορίζεται ως Ανατολική Μεσόγειος. Δηλαδή ανατολικά, δυτικά ή νότια της Κρήτης. Μήπως οι «υποχωρήσεις», για τις οποίες ακούμε τώρα τελευταία, είναι π.χ. τα κλιμακωτά χωρικά ύδατα, ώστε να μην αισθάνεται η Τουρκία ότι αποκλείεται από τη θάλασσα;

Καμία συμφωνία δεν είναι εφικτή, ακόμα και στο πιο εύκολο ζήτημα, αν δεν προκύψουν συμβιβασμοί. Αν προτιμάτε, γενναίες αποφάσεις που αρχικά μπορεί να βρεθούν κόντρα στο κοινό αίσθημα, αλλά μελλοντικά να αποδειχθούν σοφές. Ως προς τα κλιμακωτά χωρικά ύδατα, η επέκτασή τους, όπως γνωρίζετε, είναι μονομερές δικαίωμα, εντούτοις δεν μπορεί να αποφασιστεί αν πρώτα έχουν καθοριστεί ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα. Άρα, χρονικά πρέπει να προηγηθεί προτού προσφύγουμε στη Χάγη. Το εύρος θα αποφασιστεί τόσο από τη δυσαρμονία που σήμερα υπάρχει ανάμεσα σε εναέριο χώρο (10 ν.μ.) και χωρικά ύδατα (6 ν.μ.), και η οποία πρέπει να διορθωθεί, όσο και από τις ιδιαιτερότητες της νησιωτικής μας χώρας. Για το casus belli, εφόσον επεκτείνουμε τα χωρικά μας ύδατα, εν τοις πράγμασι θα έχει αναιρεθεί, αφού η Τουρκία δεν θα το έχει ενεργοποιήσει.

«Οι ΗΠΑ στερούνται στρατηγικής συνολικά. Δεν μπορούν να διαβάσουν την Τουρκία», γράφετε στο βιβλίο σας. Πώς διαβάζετε εσείς την ξαφνική δυτική στροφή της γείτονος, όπως αυτή παρουσιάστηκε στη ΝΑΤΟϊκή Σύνοδο; Ως τακτικισμό για να πάρει τα F-16 ή ως σταθερή επιλογή;

Η Τουρκία έχει κάνει τη στρατηγική επιλογή, όχι τώρα, αλλά εδώ κι αιώνες, να ισορροπεί ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή. Άλλοτε με πιο εύσχημο τρόπο, άλλοτε με πιο εμφατικό, όπως συμβαίνει επί Ερντογάν. Η Τουρκία θεσμικά, λόγω της συμμετοχής της στο ΝΑΤΟ, είναι πιο κοντά στη Δύση, αλλά πολιτισμικά και ταυτοτικά είναι προσανατολισμένη προς την Ανατολή, ενώ ο αυταρχικός τρόπος διακυβέρνησης σε καμία περίπτωση δεν παραπέμπει σε δυτική δημοκρατία. Ο Ερντογάν, όμως, έρχεται τώρα πιο κοντά στη Δύση για δύο κύριους λόγους: α) Η τουρκική οικονομία είναι δυτικόστροφη. Η υποστήριξη και η απαραίτητη χρηματοδοτική βοήθεια από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, όπως η πιστοληπτική της αξιολόγηση, εξαρτώνται από τους Δυτικούς. Το ίδιο και η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης για να γίνει πάλι ελκυστικός προορισμός για επενδύσεις. β) Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει εξασθενίσει τη Ρωσία και πλέον ο Ερντογάν αντιλαμβάνεται ότι η Μόσχα δεν του προσφέρει την ισχύ του παρελθόντος. Όμως σε καμία περίπτωση αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα συνεχίσει την πολιτική των ισορροπιών, έχοντας εκπαιδεύσει το εγχώριο ακροατήριο στον αντιδυτικισμό.

«Δόγμα Μενέντεζ». Οι όροι που βάζει ο Μενέντεζ στην Τουρκία για τα F-16 θα μπορούσαν ποτέ να γίνουν δεκτοί από τη γείτονα;

Η αλήθεια είναι ότι οι όροι αυτοί είναι δυσκολοχώνευτοι για τον πολιτικό εγωισμό του Ερντογάν. Ωστόσο, ο Λευκός Οίκος αντιλαμβάνεται ότι ο μόνος τρόπος για να δοθούν τα F-16 στην Τουρκία είναι να ικανοποιηθούν οι προϋποθέσεις που έχουν τεθεί από γερουσιαστές και βουλευτές και των δύο παρατάξεων. Αυτό που μένει να διαπιστωθεί είναι αν οι δηλώσεις Ερντογάν, ότι τα F-16 δεν πρόκειται να χρησιμοποιηθούν σε βάρος της Ελλάδας, ήταν μία ντρίμπλα και, το κυριότερο, αν κάποιοι αιθεροβάμονες στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού θεωρήσουν δεσμευτική μία προφορική δήλωση και δεν επιβάλουν, όπως πρέπει, έναν μόνιμο εποπτικό μηχανισμό για να διασφαλίσουν και τα αμερικανικά συμφέροντα στην περιοχή.

*Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Απογευματινή» στις 24/7