Η Μεταπολίτευση αποτελεί μια από τις πιο καθοριστικές περιόδους στην Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας. Από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας το 1974 μέχρι και σήμερα, η πορεία της ελληνικής οικονομίας έχει χαρακτηριστεί από σημαντικές αλλαγές, μεταρρυθμίσεις και κρίσεις, οι οποίες είναι πάντα συνυφασμένες με τις κοινωνικές, γεωπολιτικές, αλλά και ευρωπαϊκές εξελίξεις. 

Η ανάγκη για σταθερότητα και ανάπτυξη οδήγησε σε μια σειρά από μέτρα, που στόχευαν στη βελτίωση της οικονομίας και της κοινωνικής συνοχής.  Η πρώτη μεγάλη προσπάθεια για οικονομικές μεταρρυθμίσεις ήρθε με την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή και περιλάμβανε μέτρα για την ενίσχυση της βιομηχανίας και τον έλεγχο του πληθωρισμού. Στη δεκαετία του 1980, η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου προώθησε μια σειρά από κοινωνικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις, που στόχευαν στη βελτίωση της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αναδιανομής του πλούτου. Ωστόσο, οι αλλαγές αυτές δεν έγιναν ορθολογικά, αλλά με εξωτερικό δανεισμό και χωρίς δημοσιονομική πειθαρχία. Ετσι, οδήγησαν σε σημαντική αύξηση του δημόσιου χρέους και της κρατικής παρέμβασης στην οικονομία. Από την άλλη πλευρά, η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ), το 1981, αποτέλεσε ένα σημαντικό ορόσημο για την ελληνική οικονομία. Η ένταξη στην ΕΟΚ προσέφερε στη χώρα μας πρόσβαση σε νέες αγορές και χρηματοδοτήσεις, ενώ παράλληλα επέβαλε συγκεκριμένες οικονομικές και δημοσιονομικές πολιτικές. Τα λάθη, όμως, και οι αστοχίες στη διαχείριση των κοινοτικών πόρων δημιούργησαν σταδιακά αρνητική εικόνα για τη χώρα μας στις Βρυξέλλες, με αποτέλεσμα την -επίσης σταδιακή- αλλαγή στάσης των Ευρωπαίων προς την Αθήνα. 

Οι κοινωνικές εξελίξεις

Οι κοινωνικές εξελίξεις κατά την περίοδο της Μεταπολίτευσης είχαν σημαντικό αντίκτυπο στην οικονομία. Η αύξηση του βιοτικού επιπέδου και η επέκταση του κοινωνικού κράτους οδήγησαν σε αυξημένες δημόσιες δαπάνες. Οι κοινωνικές παροχές και οι μισθολογικές αυξήσεις αντιμετωπίστηκαν με αυξημένο δανεισμό και έλλειμμα στον Προϋπολογισμό. Παράλληλα, οι κοινωνικές αλλαγές, όπως η αστικοποίηση και η αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας, επηρέασαν την παραγωγικότητα και την κατανάλωση στην οικονομία. Οι αλλαγές αυτές οδήγησαν σε νέα πρότυπα εργασίας και κατανάλωσης, αλλά παράλληλα αύξησαν τις πιέσεις για δημόσιες επενδύσεις και υποδομές. Χρηματιστήριο Μια από τις πιο χαρακτηριστικές περιόδους στην οικονομική ιστορία της Μεταπολίτευσης ήταν η άνθηση του ελληνικού Χρηματιστηρίου, στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1990. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίστηκε από ραγδαία αύξηση των τιμών των μετοχών και μαζική εισροή κεφαλαίων στην αγορά. Ωστόσο, η φούσκα του Χρηματιστηρίου κατέληξε σε κρίση το 1999, όταν οι τιμές των μετοχών κατέρρευσαν, προκαλώντας μεγάλες απώλειες για τους επενδυτές και την οικονομία συνολικά.

Η κατάρρευση της χρηματιστηριακής αγοράς αποκάλυψε τις αδυναμίες του ελληνικού χρηματοπιστωτικού συστήματος και την ανάγκη για αυστηρότερη ρύθμιση και εποπτεία. Η ένταξη της Ελλάδας στην ευρωζώνη το 2001 έφερε νέες προκλήσεις και ευκαιρίες. Η υιοθέτηση του ευρώ προσέφερε σταθερότητα και μείωση των επιτοκίων, αλλά παράλληλα περιόρισε την ικανότητα της χώρας να ελέγχει τη δική της νομισματική πολιτική. Η έλλειψη προσαρμογής στις νέες οικονομικές συνθήκες και η κακοδιαχείριση των δημόσιων οικονομικών οδήγησαν στον υπερδανεισμό και στην οικονομική κρίση που ακολούθησε.

Υπερδανεισμός

Ο υπερδανεισμός αποτέλεσε ένα από τα βασικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας κατά την περίοδο της Μεταπολίτευσης. Η αύξηση των δημόσιων δαπανών και η κακοδιαχείριση των δημόσιων οικονομικών οδήγησαν σε συνεχή αύξηση του δημόσιου χρέους.

Η οικονομική κρίση του 2009 επιδείνωσε την κατάσταση, καθώς η Ελλάδα βρέθηκε αντιμέτωπη με αδυναμία εξυπηρέτησης του χρέους της. Η κρίση οδήγησε στην ανάγκη για διεθνή χρηματοδότηση και την επιβολή μνημονίων από την Ευρωπαϊκή Ενωση και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

Μνημόνια

Τα μνημόνια, που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης, επεδίωξαν να αντιμετωπίσουν τα διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας. Οι μεταρρυθμίσεις που υιοθετήθηκαν περιλάμβαναν μέτρα για τη μείωση των δημόσιων δαπανών, την αύξηση των εσόδων και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές οδήγησαν σε σημαντικές αλλαγές στην αγορά εργασίας, το ασφαλιστικό σύστημα και τη φορολογία. Παράλληλα, οι μνημονιακές πολιτικές είχαν σημαντικές κοινωνικές επιπτώσεις, με αυξημένη ανεργία, μείωση των εισοδημάτων και φτώχεια.

Προοπτικές

Παρά τις δυσκολίες, η Ελλάδα έχει καταφέρει να προσαρμοστεί στις νέες οικονομικές συνθήκες και να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις. Την τελευταία πενταετία, η συνέπεια στη δημοσιονομική πειθαρχία, η σταδιακή και εν εξελίξει αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου, η βελτίωση του επενδυτικού κλίματος και η πολιτική σταθερότητα έχουν ενισχύσει σημαντικά την αξιοπιστία της Ελληνικής Δημοκρατίας στις αγορές, στους εταίρους μας και στους επενδυτές. Προκλήσεις, όμως, εξακολουθούν να υπάρχουν, σε ένα περιβάλλον υψηλών επιτοκίων, πληθωρισμού σε υψηλά επίπεδα, διαρκών διαταραχών και γεωπολιτικών ανακατατάξεων. 

Η διατήρηση της οικονομίας σε αναπτυξιακούς ρυθμούς, κόντρα στο διεθνές υφεσιακό περιβάλλον, δείχνει ότι η οικονομική μεγέθυνση μπορεί να είναι ακόμα πιο ισχυρή και ακόμα πιο βιώσιμη, αν αξιοποιηθούν ακόμα ταχύτερα και αποτελεσματικότερα οι πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης, αν επιταχυνθεί η μετάβαση στο νέο παραγωγικό πρότυπο και αν συνεχιστούν οι μεταρρυθμίσεις. Μόνο έτσι θα ενισχυθεί και άλλο η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας και η αξιοπιστία του brand name «Ελλάδα», ώστε να μιλάμε για βιώσιμη, διατηρήσιμη και διαρκώς ισχυρότερη ανάπτυξη.

* Ο Κωνσταντίνος Β. Κόλλιας είναι πρόεδρος του Οικονομικού Επιμελητηρίου Ελλάδος