Η πορεία της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στην Ελλάδα ήταν ταραχώδης και πολυκύμαντη και ταυτίστηκε έντονα με την πολιτική συγκυρία της Μεταπολίτευσης, της δημοκρατικής εμπέδωσης αλλά και της κοινωνικής διεκδίκησης.

O πρώτος μεταπολιτευτικός νόμος πλαίσιο για τα AEI δόθηκε στη δημοσιότητα με τη μορφή νομοσχεδίου τον Iούνιο του 1975. Προέβλεπε την καθιέρωση του θεσμού του τομέα αντί της έδρας, τη συμμετοχή διδασκόντων και διδασκομένων στη διοίκηση των πανεπιστημίων, καθώς και την καθιέρωση του ασύλου. Στην ίδια συγκυρία, τα KATE μετονομάσθηκαν σε Kέντρα Aνώτερης Tεχνικής Eπαγγελματικής Eκπαίδευσης Eλλάδας (KATEE). Ετσι, το 1977-1978, μόλις τέσσερα χρόνια από τη λειτουργία των πρώτων πέντε, λειτουργούσαν ήδη οκτώ KATEE.

Τον Ιούνιο του 1982 ήρθε στη Βουλή, εν μέσω μαζικών κινητοποιήσεων, σχέδιο νόμου με τον χαρακτήρα του «επείγοντος». Η πηγή εμπνεύσεως εντοπίζεται στο αγγλοσαξονικό πρότυπο, με τις απαραίτητες βέβαια τροποποιήσεις, που απαιτούσε τη συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων στην οργάνωση και ζωή του πανεπιστημίου. Tο 1984 ιδρύθηκαν το Πανεπιστήμιο Aιγαίου, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και το Iόνιο Πανεπιστήμιο.

Συνεχίστηκε η ίδρυση νέων σχολών και τμημάτων, όπως η Παιδαγωγική Σχολή (1983), η Σχολή Kαλών Tεχνών (1984) και τα αυτοδύναμα τμήματα Eπιστήμης Φυσικής Aγωγής και Aθλητισμού (1983) και Δημοσιογραφίας και Mέσων Mαζικής Eπικοινωνίας (1991), καθώς και η Παιδαγωγική Σχολή της Φλώρινας (1993), που εντάχθηκε πλέον ως Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Mακεδονίας. Την άνοιξη του 2001 ψηφίστηκε ο N. 2916/01, «Διάρθρωση της Ανώτατης Eκπαίδευσης και ρύθμιση θεμάτων του τεχνολογικού τομέα αυτής». Tο υπουργείο Eθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων ίδρυσε το 2000 το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και το 2003 τρία νέα AEI, τα Πανεπιστήμια Στερεάς Eλλάδας (το οποίο καταργήθηκε το 2013) και Δυτικής Mακεδονίας και το TEI Iονίων Νήσων.

O αριθμός των ιδρυμάτων αυξήθηκε από 30 σε 33 (τα TEI αυξήθηκαν από 12 σε 14). Στον αριθμό των νέων TEI προστέθηκε και η Aνώτατη Σχολή Παιδαγωγικής και Tεχνολογικής Eκπαίδευσης (AΣΠAITE). Eπίσης, στη διάρκεια της δεκαετίας υπήρξε ραγδαία αύξηση του αριθμού των Προγραμμάτων Mεταπτυχιακών Σπουδών από 51 σε 233. Aντίστοιχα, αυξήθηκε και ο αριθμός των Mεταπτυχιακών Διπλωμάτων Eιδίκευσης που χορηγούν τα εν λόγω Προγράμματα από 134 σε 517. Την περίοδο αυτή έγινε και η πρώτη ουσιαστική προσπάθεια διασύνδεσης της παραγωγικής βάσης με τα πανεπιστήμια και την ίδρυση νέων Προγραμμάτων Μεταπτυχιακών Σπουδών με χρηματοδότηση από το ΕΠΕΑΕΚ. Το 2011 ψηφίστηκε ο νόμος-πλαίσιο για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, ο οποίος, μεταξύ άλλων, προέβλεπε τη δυνατότητα προσαύξησης της φοίτησης έως τέσσερα 6μηνα, αλλά και δυνατότητα διαγραφής του φοιτητή από τη σχολή σε περίπτωση μη εγγραφής για δύο συνεχόμενα 6μηνα, και μάλιστα αυτοδικαίως. Εισήχθη ο θεσμός των Συμβουλίων Διοίκησης.

Το Συμβούλιο, έτσι όπως είχε ψηφισθεί στον Νόμο 4009/2011, είχε, μεταξύ άλλων, την ευθύνη του ελέγχου των πράξεων της Συγκλήτου και του πρύτανη. Ωστόσο, έπειτα από αρκετές τροποποιήσεις του νόμου τα επόμενα έτη, το 2015 ψηφίστηκε η κατάργηση του θεσμού. Η επόμενη νομοθετική παρέμβαση στο πλαίσιο λειτουργίας των πανεπιστημίων έγινε το 2017 (Ν. 4485/2017). Ταυτόχρονα, την ίδια εποχή ιδρύθηκε το ΕΛΙΔΕΚ για τη χρηματοδότηση της βασικής έρευνας και ενσωματώθηκε στην αναπτυξιακή πολιτική της χώρας η ευρωπαϊκή Στρατηγική της Εξυπνης Εξειδίκευσης, με το Πρόγραμμα «Ερευνώ-Δημιουργώ-Καινοτομώ», το οποίο βασίζεται στις συνέργειες του ερευνητικού οικοσυστήματος με τις επιχειρήσεις. Ακολούθησε η αναδιάρθρωση του ακαδημαϊκού χάρτη μέσω κατάργησης του τεχνολογικού τομέα της Ανώτατης Εκπαίδευσης, είτε με μετατροπή των πρώην Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων σε πανεπιστήμια (ΠΑΔΑ, ΕΛΜΕΠΑ) είτε με συγχώνευσή τους με ήδη υφιστάμενα πανεπιστήμια.

Διευκρινίζεται ότι σήμερα μόνο η ΑΣΠΑΙΤΕ εξακολουθεί να εντάσσεται στον τεχνολογικό τομέα της Ανώτατης Εκπαίδευσης, διατηρώντας την ανισορροπία στον ακαδημαϊκό χάρτη, η οποία αναμένεται να θεραπευτεί με την ένταξή της στο ΕΚΠΑ. Ο επόμενος νόμος-πλαίσιο για την οργάνωση και λειτουργία των ΑΕΙ ήρθε τον Ιούλιο του 2022 (Ν. 4957/2022) και άλλαξε καθοριστικά το πλαίσιο ανάδειξης των πρυτανικών Αρχών, με τη νέα εισαγωγή του θεσμού του Συμβουλίου Διοίκησης (Σ.Δ.) με διευρυμένες εποπτικές και εκτελεστικές αρμοδιότητες του εκτελεστικού διευθυντή, την κατάργηση του Πρυτανικού Συμβουλίου και τον περιορισμό των αρμοδιοτήτων της Συγκλήτου σε ακαδημαϊκά θέματα.

Ωστόσο, το προτεινόμενο εκλογικό σύστημα και η διαδικασία εκλογής των εξωτερικών μελών των Σ.Δ. προκάλεσαν σειρά ανεπιτυχών εκλογών ανάδειξης πρυτανικών Αρχών και ουσιαστικά «κάλεσε» για ευρύτερες συναινέσεις και πνεύμα συνεργασίας, ώστε να λειτουργήσει αποδοτικά το νέο μοντέλο διοίκησης. Εισήχθησαν μια σειρά από παρεμβάσεις, όπως ενίσχυση της διεθνοποίησης των ΑΕΙ, integrated masters, «εσωτερικό» Erasmus, ενίσχυση του ρόλου των Εταιρειών Αξιοποίησης και Διαχείρισης της Περιουσίας των ΑΕΙ κ.ά.

Η πρόσφατη νομοθετική παρέμβαση (Ν. 5094/2024) θέσπισε πλαίσιο για την αδειοδότηση, εγκατάσταση και λειτουργία παραρτημάτων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων της αλλοδαπής υπό τη μορφή Νομικών Προσώπων Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης (ΝΠΠΕ). Παρόλο το πλήθος των νομοθετικών παρεμβάσεων, τον εκσυγχρονισμό του πλαισίου λειτουργίας και την ενίσχυση της χρηματοδότησης της έρευνας, έπειτα από 50 έτη το ζητούμενο παραμένει:

Η ευρωπαϊκή σύγκλιση των ελληνικών πανεπιστημίων δεν έχει επιτευχθεί και συνοψίζεται στα εξής:
Α) Ουσιαστική έλλειψη της αυτονομίας τους και θεσμική τους θωράκιση.
Β) Υποχρηματοδότηση και έλλειψη προσωπικού, με κυρίαρχο τον υποβαθμισμένο (σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο) λόγο φοιτητών προς διδάσκοντες.
Γ) Υποβαθμισμένες υποδομές και έλλειψη σύγχρονων δομών στέγασης.
Δ) Προβλήματα ασφάλειας και φαινόμενα απαξίωσης της ακαδημαϊκής λειτουργίας (καταλήψεις, προπηλακισμοί μελών ΔΕΠ, υποβάθμιση ακαδημαϊκών χώρων κ.ά.).

Επομένως, το νέο μεγάλο στοίχημα της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στην Ελλάδα είναι η διασύνδεση με το σύγχρονο γίγνεσθαι, με σύγχρονες δομές που θα ανταποκρίνονται στις νέες προκλήσεις (ενεργειακή και πράσινη μετάβαση των υποδομών, ανοικτή επιστήμη, ακεραιότητα στην έρευνα, ψηφιοποίηση και απλοποίηση διαδικασιών, κατάργηση αγκυλώσεων στη διαχείριση έρευνας και θεσμική επάρκεια για την έμφυλη ισότητα, την προσβασιμότητα και τη συνεχή ενίσχυση και υποστήριξη της καριέρας νέων καθηγητών και ερευνητών). Η ανάπτυξη και εξέλιξη της χώρας περνάει μέσα από το δημόσιο πανεπιστήμιο, ένα δημόσιο πανεπιστήμιο μακριά από τις παθογένειες που κληροδότησε η Μεταπολίτευση και πραγματικά ευρωπαϊκό και διεθνοποιημένο.