Η ανασκαφή του προ- και Παλαιοανακτορικού Μινωικού νεκροταφείου στον Πετρά Σητείας
Στον Πετρά Σητείας, την κύρια πύλη εισόδου εξωτικών προϊόντων και πρώτων υλών (χαλκός, ασήμι, χρυσός, ημιπολύτιμοι λίθοι, ελεφαντόδοντο κλπ.) στην Ανατολική Κρήτη, από την Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και το υπόλοιπο Αιγαίο, συνεχίστηκε για 16η χρονιά, συστηματική ανασκαφή, στο ασύλητο ελίτ Προ- και Παλαιοανακτορικό νεκροταφείο, τμήμα του μοναδικής σημασίας μνημειακού συνόλου (ανάκτορο-αστικός οικισμός-νεκροταφείο). Η δραστηριότητα που είχε αναπτυχθεί στον Πετρά, είχε ως αποτέλεσμα τη μεγάλη ακμή του, η οποία κορυφώθηκε με την ίδρυση του ανακτόρου του.
Το νεκροταφείο του Πετρά, που ανασκάπτεται τον 21ο αιώνα με σύγχρονες μεθόδους και είναι το μεγαλύτερο σε έκταση της Κρήτης για την εποχή του, προσφέρει μοναδική ευκαιρία κατανόησης των κοινωνικοοικονομικών και διοικητικών εξελικτικών διαδικασιών, οι οποίες όχι μόνον οδήγησαν στη δημιουργία των πρώτων ανακτόρων, αλλά και καθόρισαν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της Παλαιοανακτορικής περιόδου.
Λόγω της μακράς χρήσης του, το νεκροταφείο του Πετρά περιλαμβάνει αλλεπάλληλα ταφικά κτήρια (50-150 m2, με δύο έως δεκατέσσερα δωμάτια) ή συνδυασμό ταφικών κτηρίων και ταφικών λάκκων, με επιχώσεις που υπερβαίνουν σε αρκετές περιπτώσεις τα 2,50 m. Αρκετά από τα νεότερα κτήρια επαναχρησιμοποιούν τους τοίχους των παλαιοτέρων, ενώ άλλα έχουν διαφορετικό προσανατολισμό. Τα τελευταία χρόνια, παράλληλα με την ολοκλήρωση της ανασκαφής των Παλαιοανακτορικών ταφικών κτηρίων, ερευνώνται τα παλαιότερα στρώματα με εντυπωσιακά ευρήματα. Συγκεκριμένα, ο αριθμός των ταφικών κτηρίων, που χρονολογούνται από την ΠΜ ΙΒ έως την ΜΜ ΙΙΒ (περ. 3000/2900-1800 π.Χ.), έχει φθάσει τα 23, ενώ υπάρχουν και άλλα που δεν έχουν ακόμα αριθμηθεί, καθώς δεν έχει ολοκληρωθεί η κάτοψή τους. Επίσης, έχουν ανασκαφεί και εννέα ταφικοί λάκκοι και τάφοι άλλων τύπων. Οι ταφές είναι κυρίως δευτερογενείς (ανακομιδές) με μερικές εξαιρέσεις πρωτογενών ταφών. Το νεκροταφείο διαθέτει, εξάλλου, περιβόλους στα ανατολικά και τα δυτικά, καθώς και διαδρόμους μεταξύ των ταφικών κτηρίων, αλλά και δύο εκτεταμένους χώρους τελετουργιών στα ανατολικά.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα κτίσματα της ΥΜ ΙΙΙ Α-Γ (1400-1200 π.Χ.) στη δυτικό άκρο του νεκροταφείου, που σχετίζονται με την απόδοση λατρείας στους (αρχαίους, ήδη) προγόνους, και έχουν εν μέρει κτισθεί με λαξευτούς λίθους που έχουν μεταφερθεί από το ανάκτορο του Πετρά. Τα κτήρια αυτά περιλαμβάνουν μνημειώδη τριμερή είσοδο, ισχυρό αναλημματικό τοίχο, τετράγωνη πλατφόρμα, ορθογώνιο μεγαροειδές κτήριο, υπαίθριο χώρο εν είδει τεμένους, χώρους παρασκευής φαγητού και αποθήκευσης, λάκκους απορριμμάτων και αρκετούς ακόμα ισχυρούς τοίχους, η χρήση των οποίων δεν έχει ταυτισθεί με ασφάλεια.
Εξαιτίας όλων των παραπάνω, η στρωματογραφική ακολουθία είναι ιδιαίτερα περίπλοκη, αλλά και η κατανόηση των υπο-φάσεων δυσχερής.
Κατά τη φετινή ανασκαφική περίοδο, προχώρησε η ανασκαφή του Παλαιοανακτορικού Ταφικού Κτηρίου 9, το οποίο διαθέτει οκτώ δωμάτια και έναν ανοικτό χώρο στα δυτικά του. Εκτός του πλουσιότατου οστεολογικού υλικού, που περιελάμβανε και πρωτογενή ταφή, σημαντικότατο εύρημα ήταν ο αιγυπτιακός εισηγμένος σφραγιδόλιθος σε σχήμα σκαραβαίου, πολύτιμο εύρημα για τις σχέσεις μινωικής Κρήτης και Αιγύπτου και για την απόλυτη χρονολόγηση της Παλαιοανακτορικής περιόδου. Διαπιστώθηκε, επίσης, ότι εκτός της σύνδεσης με το μεγάλο Χώρο Τελετουργιών 2, το Ταφικό Κτήριο 9 διέθετε και ειδικό ανοικτό χώρο στα δυτικά, όπου γινόταν (τελετουργική, προφανώς) κατανάλωση φαγητού και ποτού. Από το χώρο αυτό προέκυψαν διακοσμημένα αγγεία σερβιρίσματος και πόσης, χάλκινο μαχαίρι, πολλά οστά ζώων, αλλά και ολόκληρη κεφαλή ταύρου, άριστης διατήρησης. Σε βαθύτερα στρώματα, κάτω από το Ταφικό Κτήριο 9, ξεκίνησε η ανασκαφή ΜΜ ΙΑ ταφικού κτηρίου, από το οποίο προέκυψαν πλούσιες δευτερογενείς ταφικές αποθέσεις, συνοδευόμενες από χάνδρες και περίαπτα, από ημιπολύτιμους λίθους, χάλκινα εργαλεία καλλωπισμού και μερικά ειδώλια.
Ολοκληρώθηκαν, επίσης, οι ανασκαφές των Προανακτορικών Ταφικών Κτηρίων 26 και 27. Από αυτά προέκυψαν δύο εξαιρετικής τέχνης και διατήρησης σφραγίδες, ελεφάντινος δακτύλιος με σπείρες και τριεδρικό πρίσμα με κρητική ιερογλυφική επιγραφή.
Η ανασκαφή του 2019 έδειξε, εξάλλου, ότι στο νεκροταφείο του Πετρά, η ΜΜ ΙΑ φάση υποδιαιρείται σε δύο τουλάχιστον υπο-περιόδους, η μελέτη της μεγάλης ποσότητας κεραμικής των οποίων ελπίζεται ότι θα βοηθήσει στην κατανόηση της τελευταίας Προανακτορικής φάσης στην Ανατολική Κρήτη. Στη φάση αυτή ανήκαν τρεις ακόμα σφραγιδόλιθοι από ελεφαντόδοντο και σκληρούς λίθους, καθώς και περίαπτα από χρυσό και λίθους, χάνδρες, αρκετά λίθινα αγγεία και πολύ ενδιαφέρουσα διακοσμημένη κεραμική σε μεγάλη ποικιλία σχημάτων.
Η συστηματική ανασκαφή, κατά τη φετινή περίοδο, πραγματοποιήθηκε από την 1η Ιουλίου έως τις 9 Αυγούστου, υπό τη Διεύθυνση της επίτιμης Διευθύντριας του ΥΠΠΟΑ, Δρ. Μεταξίας Τσιποπούλου. Η έρευνα είναι διεπιστημονική και, τόσο στην ανασκαφή όσο και στη μελέτη, συμμετέχουν επιστήμονες από την Ελλάδα, την Ευρώπη, τις ΗΠΑ και τον Καναδά. Η ανασκαφή, τεκμηρίωση και μελέτη των σκελετικών καταλοίπων γίνεται από ομάδα του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με επικεφαλής την καθ. Σ. Τριανταφύλλου. Η χρηματοδότηση του έργου προέρχεται, εξ ολοκλήρου, από το Ινστιτούτο Αιγαιακής Προϊστορίας των ΗΠΑ.
Το νεκροταφείο του Πετρά, που ανασκάπτεται τον 21ο αιώνα με σύγχρονες μεθόδους και είναι το μεγαλύτερο σε έκταση της Κρήτης για την εποχή του, προσφέρει μοναδική ευκαιρία κατανόησης των κοινωνικοοικονομικών και διοικητικών εξελικτικών διαδικασιών, οι οποίες όχι μόνον οδήγησαν στη δημιουργία των πρώτων ανακτόρων, αλλά και καθόρισαν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της Παλαιοανακτορικής περιόδου.
Λόγω της μακράς χρήσης του, το νεκροταφείο του Πετρά περιλαμβάνει αλλεπάλληλα ταφικά κτήρια (50-150 m2, με δύο έως δεκατέσσερα δωμάτια) ή συνδυασμό ταφικών κτηρίων και ταφικών λάκκων, με επιχώσεις που υπερβαίνουν σε αρκετές περιπτώσεις τα 2,50 m. Αρκετά από τα νεότερα κτήρια επαναχρησιμοποιούν τους τοίχους των παλαιοτέρων, ενώ άλλα έχουν διαφορετικό προσανατολισμό. Τα τελευταία χρόνια, παράλληλα με την ολοκλήρωση της ανασκαφής των Παλαιοανακτορικών ταφικών κτηρίων, ερευνώνται τα παλαιότερα στρώματα με εντυπωσιακά ευρήματα. Συγκεκριμένα, ο αριθμός των ταφικών κτηρίων, που χρονολογούνται από την ΠΜ ΙΒ έως την ΜΜ ΙΙΒ (περ. 3000/2900-1800 π.Χ.), έχει φθάσει τα 23, ενώ υπάρχουν και άλλα που δεν έχουν ακόμα αριθμηθεί, καθώς δεν έχει ολοκληρωθεί η κάτοψή τους. Επίσης, έχουν ανασκαφεί και εννέα ταφικοί λάκκοι και τάφοι άλλων τύπων. Οι ταφές είναι κυρίως δευτερογενείς (ανακομιδές) με μερικές εξαιρέσεις πρωτογενών ταφών. Το νεκροταφείο διαθέτει, εξάλλου, περιβόλους στα ανατολικά και τα δυτικά, καθώς και διαδρόμους μεταξύ των ταφικών κτηρίων, αλλά και δύο εκτεταμένους χώρους τελετουργιών στα ανατολικά.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα κτίσματα της ΥΜ ΙΙΙ Α-Γ (1400-1200 π.Χ.) στη δυτικό άκρο του νεκροταφείου, που σχετίζονται με την απόδοση λατρείας στους (αρχαίους, ήδη) προγόνους, και έχουν εν μέρει κτισθεί με λαξευτούς λίθους που έχουν μεταφερθεί από το ανάκτορο του Πετρά. Τα κτήρια αυτά περιλαμβάνουν μνημειώδη τριμερή είσοδο, ισχυρό αναλημματικό τοίχο, τετράγωνη πλατφόρμα, ορθογώνιο μεγαροειδές κτήριο, υπαίθριο χώρο εν είδει τεμένους, χώρους παρασκευής φαγητού και αποθήκευσης, λάκκους απορριμμάτων και αρκετούς ακόμα ισχυρούς τοίχους, η χρήση των οποίων δεν έχει ταυτισθεί με ασφάλεια.
Εξαιτίας όλων των παραπάνω, η στρωματογραφική ακολουθία είναι ιδιαίτερα περίπλοκη, αλλά και η κατανόηση των υπο-φάσεων δυσχερής.
Κατά τη φετινή ανασκαφική περίοδο, προχώρησε η ανασκαφή του Παλαιοανακτορικού Ταφικού Κτηρίου 9, το οποίο διαθέτει οκτώ δωμάτια και έναν ανοικτό χώρο στα δυτικά του. Εκτός του πλουσιότατου οστεολογικού υλικού, που περιελάμβανε και πρωτογενή ταφή, σημαντικότατο εύρημα ήταν ο αιγυπτιακός εισηγμένος σφραγιδόλιθος σε σχήμα σκαραβαίου, πολύτιμο εύρημα για τις σχέσεις μινωικής Κρήτης και Αιγύπτου και για την απόλυτη χρονολόγηση της Παλαιοανακτορικής περιόδου. Διαπιστώθηκε, επίσης, ότι εκτός της σύνδεσης με το μεγάλο Χώρο Τελετουργιών 2, το Ταφικό Κτήριο 9 διέθετε και ειδικό ανοικτό χώρο στα δυτικά, όπου γινόταν (τελετουργική, προφανώς) κατανάλωση φαγητού και ποτού. Από το χώρο αυτό προέκυψαν διακοσμημένα αγγεία σερβιρίσματος και πόσης, χάλκινο μαχαίρι, πολλά οστά ζώων, αλλά και ολόκληρη κεφαλή ταύρου, άριστης διατήρησης. Σε βαθύτερα στρώματα, κάτω από το Ταφικό Κτήριο 9, ξεκίνησε η ανασκαφή ΜΜ ΙΑ ταφικού κτηρίου, από το οποίο προέκυψαν πλούσιες δευτερογενείς ταφικές αποθέσεις, συνοδευόμενες από χάνδρες και περίαπτα, από ημιπολύτιμους λίθους, χάλκινα εργαλεία καλλωπισμού και μερικά ειδώλια.
Ολοκληρώθηκαν, επίσης, οι ανασκαφές των Προανακτορικών Ταφικών Κτηρίων 26 και 27. Από αυτά προέκυψαν δύο εξαιρετικής τέχνης και διατήρησης σφραγίδες, ελεφάντινος δακτύλιος με σπείρες και τριεδρικό πρίσμα με κρητική ιερογλυφική επιγραφή.
Η ανασκαφή του 2019 έδειξε, εξάλλου, ότι στο νεκροταφείο του Πετρά, η ΜΜ ΙΑ φάση υποδιαιρείται σε δύο τουλάχιστον υπο-περιόδους, η μελέτη της μεγάλης ποσότητας κεραμικής των οποίων ελπίζεται ότι θα βοηθήσει στην κατανόηση της τελευταίας Προανακτορικής φάσης στην Ανατολική Κρήτη. Στη φάση αυτή ανήκαν τρεις ακόμα σφραγιδόλιθοι από ελεφαντόδοντο και σκληρούς λίθους, καθώς και περίαπτα από χρυσό και λίθους, χάνδρες, αρκετά λίθινα αγγεία και πολύ ενδιαφέρουσα διακοσμημένη κεραμική σε μεγάλη ποικιλία σχημάτων.
Η συστηματική ανασκαφή, κατά τη φετινή περίοδο, πραγματοποιήθηκε από την 1η Ιουλίου έως τις 9 Αυγούστου, υπό τη Διεύθυνση της επίτιμης Διευθύντριας του ΥΠΠΟΑ, Δρ. Μεταξίας Τσιποπούλου. Η έρευνα είναι διεπιστημονική και, τόσο στην ανασκαφή όσο και στη μελέτη, συμμετέχουν επιστήμονες από την Ελλάδα, την Ευρώπη, τις ΗΠΑ και τον Καναδά. Η ανασκαφή, τεκμηρίωση και μελέτη των σκελετικών καταλοίπων γίνεται από ομάδα του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με επικεφαλής την καθ. Σ. Τριανταφύλλου. Η χρηματοδότηση του έργου προέρχεται, εξ ολοκλήρου, από το Ινστιτούτο Αιγαιακής Προϊστορίας των ΗΠΑ.
