Η μεγάλη επέτειος για τα 200 χρόνια από την Έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, εκτός από την τιμή που αποδίδει στους ήρωες της σύσσωμος ο ελληνισμός, είναι και μια ευκαιρία αναστοχασμού. Απέχοντας μια ανάσα από την 25η Μαρτίου, σημαντικές καινούργιες μελέτες κάνουν την εμφάνισή τους, ελπίζοντας δικαίως ότι θα συγκεντρώσουν το ενδιαφέρον των έγκλειστων αναγνωστών.
«Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα. Η καπετάνισσα της Ελληνικής Επανάστασης» του Κυριάκου Χατζηκυριακίδη (εκδόσεις Μεταίχμιο)
Η Λασκαρίνα Μπούµπουλη (το γένος Πινότση), η γνωστή σε όλους µας «Μπουµπουλίνα», συνέδεσε το όνοµα και τη ζωή της µε την Επανάσταση του 1821. Σε έναν καθαρά ανδροκρατούµενο κόσµο, η «Μεγάλη Κυρά των Σπετσών» αποτέλεσε πηγή έµπνευσης για τους επαναστατηµένους Έλληνες, µε την αποφασιστικότητά της, τις οικονοµικές και οικογενειακές θυσίες της. Ρόλοι πολλαπλοί ενυπάρχουν στο πρόσωπό της: φιλάνθρωπη, σκληρή, πιστή, δοτική, (αν)ιδιοτελής, αγωνίστρια, διαπραγµατεύτρια, σύζυγος, χήρα, αδερφή, πολύτεκνη µητέρα, µητέρα ηρώων, µα πάνω απ’ όλα γυναίκα, ηρωίδα και η ίδια. Το βιβλίο ανασυνθέτει το πορτρέτο της Μπουμπουλίνας, μιας από τις πλέον αναγνωρίσιμες και οικείες μορφές της Επανάστασης, αξιοποιώντας την υπάρχουσα ελληνική και ξένη ιστοριογραφία, καθώς και γνωστά και άγνωστα στο ευρύ κοινό κείμενα και πηγές.
«Η περιπετειώδης ιστορία των επαναστατικών Συνταγμάτων του 1821» του Ξενοφώντα Κοντιάδη (εκδόσεις Καστανιώτη)
Η ιστορία της δημιουργίας των Συνταγμάτων του Αγώνα είναι συναρπαστική και περιπετειώδης σαν μυθιστόρημα. Πώς έγραψαν οι επαναστατημένοι Έλληνες τα Συντάγματα του Αγώνα;
Πάνω σε ψάθες από άχυρο, ανάμεσα σε πορτοκαλιές και λεμονιές, με φωνές και καβγάδες, που οδηγούσαν σε μικρές ή μεγάλες μάχες, ενίοτε ένοπλες. Στα Συντάγματα του Αγώνα οι επαναστατημένοι Έλληνες συσσωρεύουν θεσμική εμπειρία που θα ασκήσει τεράστια επίδραση στην ευρωπαϊκή και την παγκόσμια ιστορία. Τα επαναστατικά Συντάγματα του 1821 είναι στοιχείο της εθνικής ταυτότητας και της συλλογικής μας αυτογνωσίας. Η θέσπισή τους αποτελεί τη θεμελιωτική στιγμή της ελληνικής πολιτείας. Όταν οι πρώτοι παραστάτες, συγκεντρωμένοι στον πορτοκαλεώνα της Πιάδας και στο λεμονόδασος της Τροιζηνίας, υπογράφουν συγκινημένοι τα ψηφίσματα των Συνταγμάτων, ενδεχομένως δεν έχουν πλήρη επίγνωση της σημασίας της πράξης τους. Γνωρίζουν, όμως, ότι θέτουν τα θεμέλια για την απελευθέρωση του ελληνικού έθνους και τη συγκρότησή του σε κυρίαρχο κράτος.
«Ο πόλεμος του Μπάιρον. Ρομαντική εξέγερση, Ελληνική Επανάσταση» του Ρόντρικ Μπίτον (εκδόσεις Πατάκη, μετάφραση Κατερίνα Σχινά)
Ο Ρόντερικ Μπίτον (του οποίου το τελευταίο βιβλίο Ελλάδα. Βιογραφία ενός σύγχρονου έθνους είναι ένα από τα βιβλία που ξεχώρισαν αναγνώστες και κριτικοί το 2020) αφιέρωσε τέσσερα χρόνια δουλειάς στον πιο εμβληματικό «ξένο» του αγώνα για μια ελεύθερη Ελλάδα, τον άνθρωπο που ενσάρκωσε όσο κανείς την έννοια του φιλελληνισμού, τον ρομαντικό ποιητή που πέθανε στο Μεσολόγγι στις 19 Απριλίου του 1824. Το έργο του Ο πόλεμος του Μπάιρον: Ρομαντική εξέγερση, Ελληνική Επανάσταση συνδυάζει «την επιστημοσύνη με την συναρπαστική αφήγηση» και «αλλάζει την αντίληψή μας για το τι προσπάθησε να επιτύχει στην Ελλάδα ο Μπάιρον».
Στον πρόλογό του στην ελληνική έκδοση ο Ρ.Μ. σημειώνει: «Την εποχή που επέλεξε να παρέμβει ο Λόρδος Μπάιρον, η αναδυόμενη Ελλάδα βρισκόταν σε μια κατάσταση εσωτερικής σύγκρουσης. Υπήρχαν αυτοί που πίστευαν πως ο δρόμος προς τη μελλοντική ελευθερία περνούσε μέσα από την αυτάρκεια των οπλαρχηγών. Άλλοι, εμπνευσμένοι από τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό και το παράδειγμα των επαναστάσεων στην Αμερική και τη Γαλλία, έβλεπαν πως, προκειμένου να επιτύχουν τους στόχους τους, έπρεπε να διεθνοποιήσουν τον αγώνα.[...] Η ύπαρξη της Ελλάδας ως ελεύθερου έθνους σε έναν κόσμο αναδυόμενων ή νεοσύστατων εθνών, καθώς οι παλιές μοναρχικές αυτοκρατορίες παρέπαιαν, η δημιουργία ενός εντελώς νέου είδους πολιτεύματος στην Ευρώπη του 19ου αιώνα: αυτό ήταν το όνειρο εκσυγχρονιστών όπως ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο Ιωάννης Κωλέττης, ο Ιωάννης Καποδίστριας, οι καραβοκύρηδες της Ύδρας, των Σπετσών και των Ψαρών [...] Ως σήμερα δεν έχει γίνει αντιληπτό πόσο κρίσιμη για την επίλυση της σύγκρουσης αυτής ήταν η παρέμβαση του λόρδου Μπάιρον και συμπαράταξή του με την πλευρά των εκσυγχρονιστών».
Ο διακεκριμένος Βρετανός νεοελληνιστής Ρόντρικ Μπίτον επανεξετάζει τη ζωή και το έργο του Λόρδου Μπάιρον µέσα από τη µακρά διαδροµή της σχέσης του µε την Ελλάδα. Αρχίζοντας από τα νεανικά ταξίδια του ποιητή την περίοδο 1809-1811, ο συγγραφέας παρακολουθεί τα χρόνια της φήµης του στο Λονδίνο και της αυτοεξορίας του στην Ιταλία, που κορυφώθηκαν µε την απόφασή του να αφοσιωθεί στον αγώνα της ελληνικής ανεξαρτησίας. Στη συνέχεια διερευνά τη δραµατική αυτοµεταµόρφωση του Μπάιρον από ροµαντικό εξεγερµένο σε έναν «νέο δηµόσιο άνδρα», ο οποίος υποτάσσεται για πρώτη φορά σε µια συγκεκριµένη πολιτική υπόθεση, προκειµένου να βάλει τα θεµέλια, στη διάρκεια των «εκατό ηµερών» του στο Μεσολόγγι, ενός νέου είδους πολιτικής στην Ευρώπη – αυτής του έθνους-κράτους όπως το γνωρίζουµε σήµερα.
«Ενάντια σε φρούρια και τείχη. Μια μικρή εισαγωγή για την Ελληνική Επανάσταση» του Γιώργου Μαργαρίτη (εκδόσεις Διόπτρα)
Η ιστορία ξεκίνησε με μια Εταιρεία, η οποία εμπνεύστηκε και οργάνωσε την επανάσταση. Ήταν μια Εταιρεία ξενιτεμένων, μια συντροφιά εμπόρων και υπαλλήλων, με ταπεινή όμως καταγωγή, και σ’ εκείνα τα χρόνια οι ταπεινοί δεν μπορούσαν να ξεκινήσουν μια επανάσταση. Η επανάσταση ξεκίνησε αμήχανα, όπως συνήθως συμβαίνει με τις επαναστάσεις. Επιχείρησε να αποκτήσει κράτος και εξουσία μακριά από την πατρίδα για να νικήσει τον δυνάστη. Σχεδίασε φιλόδοξα χτυπήματα μέσα στην ίδια την πρωτεύουσα του εχθρού. Κινήσεις περίπλοκες, δύσκολες, που απέτυχαν κλείνοντας τον κύκλο της Εταιρείας και των οραμάτων όσων την ακολούθησαν. Έπειτα, την υπόθεση της ελευθερίας ανέλαβαν οι προύχοντες και οι ιεράρχες του Μοριά, οι καραβοκυραίοι των νησιών, οι αρματολοί της Ρούμελης. Για να πετύχουν, όμως, χρειάζονταν τον λαό τους. Δεν γινόταν χωρίς αυτόν. Πάνω σε αυτά τα υλικά χτίστηκε το ελεύθερο ελληνικό κράτος μέσα στο οποίο ζούμε σήμερα. Δεν έγινε ιδανικό, όπως πολλοί ονειρεύτηκαν. Ήταν όμως η πατρίδα μέσα στην οποία οι πολλοί μπορούσαν να ονειρεύονται το καλύτερο. Την πολυπλόκαμη ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης πραγματεύεται το βιβλίο αυτό, ρίχνοντας φως στο παρασκήνιο, και αναδεικνύοντας άγνωστους ήρωες και κρυφούς πρωταγωνιστές, μέσα από μια μεγάλη και συναρπαστικά ειπωμένη ιστορία. Ο Γιώργος Μαργαρίτης, καθηγητής στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, κάνει μια αναδρομή στις πρώτες ενέργειες που σιγά σιγά οργανώθηκαν πριν το 1821 και που κατά κανόνα συνέβησαν έξω από τον ελλαδικό χώρο (παραδουνάβιες ηγεμονίες, Ρωσία) και αποτέλεσαν τη μαγιά για να αποκτήσει υπόσταση το όραμα μιας ελεύθερης πατρίδας. Το βιβλίο σταματάει με την Άλωση της Τριπολιτσάς, ιστορική στιγμή που αποτελεί σταθμό για την εδραίωση και την εξέλιξη της Επανάστασης μετέπειτα.
Αργυρώ Μαντόγλου, Τρικυμίες παθών, Τα νεανικά χρόνια του Κοραή στο Άμστερνταμ, Μυθιστορηματική βιογραφία, Κλειδάριθμος
Μια αναπάντεχη βιογραφία του Αδαμαντίου Κοραή, πριν αυτός γίνει ο μεγάλος σοφός του γένους και κήρυκας των ιδεών του Διαφωτισμού. Ο ίδιος ο Κοραής έχει πει ότι “η νεότης μου εσαλεύετο από τρικυμίας παθών”. Ο νεαρός Κοραής αποστέλλεται από τον πατέρα του στο Άμστερνταμ γαι να ηγηθεί μια μεγάλης εμπορικής επιχείρησης. Ο Κοραής ασφυκτιούσε στην ανατολική ζωή της Σμύρνης και στο Άμστερνταμ ανακαλύπτει αυτό που πάντα ποθούσε, την δυτική, ελεύθερη ζωή. Ανακαλύπτει την μουσική στις εκκλησίες και την όπερα, τα δυτικά πολυποίκιλα ντυσίματα, τις περούκες, τα αρώματα, τα κοστούμια από φίνα υφάσματα. Και επιπλέον ανακαλύπτει τον έρωτα. Όχι μόνον τον ελεύθερο αλλά και τον μεγάλο έρωτα στο πρόσωπο της κόρης του σπιτονοικοκύρη του. Παράλληλα διακατέχεται από το μεγάλο πάθος να σπουδάσει ιατρική, να μάθει ξένες γλώσσες, να μεταφράσει αρχαίους έλληνες. Δέχεται τις πρώτες ριζοσπαστικές ιδέες, μιας και το Άμστερνταμ ήταν η πόλη που γάλλοι διανοούμενοι επισκέπτονταν συχνά για να εκδώσουν τα βιβλία τους , όπως ο Ντιντερό. Η συγγραφέας παρουσιάζει τα πρώτα δείγματα της μεταστροφής στην προσωπικότητα του Κοραή, από έμπορο σε διανοούμενο. Το μυθιστόρημα είναι βασισμένο σε πολλά πραγματολιγικά στοιχεία. Κατ΄αρχήν στα γράμματα του βοηθού του Κοραή, Σταμάτη Πέτρου, στις σχετικές μελέτες του Βασίλη Κρεμμυδά, του Κ.Θ. Δημαρά, του Πασχάλη Κητρομηλίδη και άλλων ιστορικών, σε άρθρα περιοδικών, αφιερώματα αλλά και στα αυτοβιογραφικά κείμενα του Κοραή, όπως και στην πλούσια αλληλογραφία του. Επίσης στηρίζεται σε οικονομικά στοιχεία από την εμπορική ζωή στην πόλη του Άμστερνταμ όπως και σε στοιχεία από την καλλιτεχνική ζωή την ίδια εποχή. Η συγγραφέας διερευνά και τις εσωτερικές μεταβολές στη σκέψη και την ψυχή του νεαρού Κοραή, σκιαγραφεί τον ενθουσιασμό του, την διάθεση να πάρει ρίσκα και να αλλάξει τον ρούν της ζωής του, όπως θα φανεί και στη συνέχεια.
Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ, C.M. Woodhouse, Μετάφραση: Γιώργος Καράμπελας, Εκδόσεις ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Woodhouse, ένας από τους λίγους Δυτικούς φιλέλληνες που δεν άφησαν ποτέ τα –πραγματικά ή φανταστικά– αρχαιοελληνικά ιδεώδη να επηρεάσουν τη ματιά τους για τους Νεοέλληνες και την αγάπη τους για τη νεότερη Ελλάδα, προσφέρει στον σύγχρονο αναγνώστη ένα έργο φρέσκο, σαν να γράφτηκε μόλις χθες, αντάξιο της άσβεστης λάμψης του θέματός του. Η έκδοση καλύπτει χρονολογικά όλη την περίοδο από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης το 1821 έως την πρώτη περίοδο της ελληνικής ανεξαρτησίας το 1832 και περιλαμβάνει ενδεικτική βιβλιογραφία και ευρετήριο σημαντικών προσώπων και γεγονότων της περιόδου.
1821- Τα Δοξασμένα Χρόνια, Η Ελληνική Επανάσταση για τα παιδιά μας. Στέλλα Σωτηροπούλου-Γούδη & Χρίστος Γούδης, Εκδόσεις Κέδρος
Αν μια εικόνα ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις, μια εξαιρετική εικόνα σίγουρα υπερβαίνει τις δέκα χιλιάδες λέξεις, και μια συλλογή 34 τέτοιων εικόνων, όπως η συγκεκριμένη του παρόντος επετειακού έργου, αποτελεί μια λαμπρή επιτομή της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, για τα παιδιά μας ηλικίας από 5 έως 105 ετών, γνωστού όντος ότι εμείς οι «Έλληνες αεί παίδες εσμέν, γέρων δε Έλλην ουκ έστιν» (Πλάτων, Τίμαιος). Η ζωντανή εικονογράφηση από τη Στέλλα Σωτηροπούλου-Γούδη, εμπνευσμένη από κλασικά εικαστικά έργα, ο συνεκτικός τρόπος συγκρότησης, εσωτερικής συνοχής, και έκθεσης των επαναστατικών γεγονότων, και η εύληπτη ποιητική αφήγησή τους από τον Χρίστο Γούδη, διαμορφώνουν κατά τρόπο αριστουργηματικό το πάνθεον των ηρώων και των ηρωισμών της Ελληνικής Επανάστασης, ως επισφράγισμα και ενοποιητικό σύμβολο των απελευθερωτικών αγώνων και θυσιών του λαού μας, που χαράσσεται έτσι ανεξίτηλα στη μνήμη. Με απόλυτο σεβασμό στην ιστορική αλήθεια και με ενάργεια πολλαπλής αισθητικής έκφρασης, αποτελεί ένα κορυφαίο έργο πρώτης προσέγγισης του θαύματος του 1821 για τα παιδιά μας, αλλά και συναισθηματικής ανανέωσης της συναινετικής συλλογικής μνήμης των μεγαλύτερων, γύρω από όλα όσα νοηματοδότησαν την ληξιαρχική πράξη γέννησης του νεώτερου ελληνικού έθνους. Ένα «πρέπει» για κάθε ελληνικό σπίτι, για παιδιά, μικρούς και μεγάλους, αλλά και ακόμη πιο μεγάλους, ένα συναρπαστικό για την ποιότητα και λιτότητά του εικαστικό αφιέρωμα για τα 200 χρόνια, από το ξέσπασμα της μεγαλειώδους και νικηφόρας Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Ένα οφειλόμενο αφιέρωμα με παιδαγωγικές διαστάσεις, στο πλαίσιο της πεποίθησης ότι το μέλλον της Ελλάδας είναι απόλυτα συνυφασμένο με την αναγωγή της στο ένδοξο παρελθόν της.
