Το παριανό μάρμαρο που μάγεψε τους αρχαίους γλύπτες και η «εγκατάλειψη» των αρχαίων λατομείων (Βίντεο)
Τα περισσότερα γλυπτά αριστουργήματα της αρχαιότητας σμιλεύτηκαν από το παριανό μάρμαρο, κυρίως από τον περίφημο «λυχνίτη» που βρισκόταν στην στοά των Νυμφών
Η πινακίδα «αρχαία λατομεία» και ο μαρμαρόστρωτος δρόμος στο Μαράθι της Πάρου αρχικά δίνει την εντύπωση ενός επισκέψιμου φυλασσόμενου αρχαιολογικού χώρου. Και η επιθυμία να τον επισκεφτείς μεγαλώνει γνωρίζοντας ότι στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου επισημαίνεται ότι τα περισσότερα γλυπτά αριστουργήματα της αρχαιότητας, όπως ο Ερμής του Πραξιτέλη, η Αφροδίτη της Μήλου, η Νίκη της Σαμοθράκης, η Νίκη του Παιωνίου στην Ολυμπία, τα γλυπτά του Μαυσωλείου της Αλικαρνασσού ή αυτά του ναού της Αρτέμιδος στην Έφεσο…σμιλεύτηκαν από το παριανό μάρμαρο που έβγαινε εδώ, κυρίως από τον περίφημο «λυχνίτη» που βρισκόταν στην στοά των Νυμφών.
Η απογοήτευση όμως και η απελπισία είναι αυτό που μένει, καθώς ο μαρμαρόστρωτος δρόμος οδηγεί τελικά στο «πουθενά» και η εικόνα που συναντάς είναι εκείνη της απόλυτης εγκατάλειψης.
Με την κάμερα του ΑΠΕ-ΜΠΕ, drones και φωτογραφικές μηχανές καταγράψαμε τον αρχαιολογικό χώρο και συνομιλώντας με τον δήμαρχο της Πάρου Μάρκο Κωβαίο, αλλά και τους εκπροσώπους της ΑΜΚΕ «Πάρκο Αρχαίων Λατομείων Μαρμάρου Πάρου» Βλάση Σφυρόρεα, και του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου Κυκλάδων Σπύρο Μητρογιάννη, επιχειρήσαμε να ερευνήσουμε τα σχέδια και τις προσπάθειες για την ανάδειξη των αρχαίων λατομείων σε ένα «αρχαιολογικό-πολιτιστικό πάρκο» αλλά και να προσδιορίσουμε τα εμπόδια που συναντούν οι αρμόδιοι φορείς. Την τηλεοπτική έρευνα, το σενάριο και την σκηνοθεσία υπογράφει ο δημοσιογράφος του ΑΠΕ-ΜΠΕ Γιώργος Κουβαράς.
«Έρχονται εδώ Έλληνες αλλά κυρίως ξένοι, που γνωρίζουν το μάρμαρο Πάρου, το οποίο το βλέπουν σε όλα τα σπουδαία αγάλματα του κόσμου στα μεγάλα μουσεία όπως το Λούβρο, το βρετανικό μουσείο, το μουσείο της Ακρόπολης, το αρχαιολογικό μουσείο Αθηνών όπου βλέπουν στα μεγάλα έργα ως υπότιτλο "μάρμαρο Πάρου" και έρχονται εδώ να ψάξουν την ιστορία και βλέπουν αυτή την εγκατάλειψη, ή την μη αξιοποίηση».
Η αλήθεια είναι ότι η φήμη τους είναι δικαιολογημένη, καθώς εδώ έβγαινε ο περίφημος «λυχνίτης», μας εξηγεί από την πλευρά του ο Σπύρος Μητρογιάννης από το ΔΣ του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου Κυκλάδων. Είναι η καλύτερη και πιο σπάνια ποιότητα παριανού μαρμάρου.
Ο λυχνίτης είναι ένα μάρμαρο χιονόλευκο, λεπτόκοκκο, με μοναδική διαπερατότητα από το φως, το οποίο προσέδιδε μια ανεπανάληπτη πλαστικότητα στα γλυπτά και γι' αυτό χρησιμοποιείτο μόνο στην αγαλματοποιία. Αυτό είχε μαγέψει τους αρχαίους καλλιτέχνες.
«Η εξόρυξή του γινόταν από τις υπόγειες αρχαίες στοές με συνολικό μήκος από την μία είσοδο στην άλλη, στην έξοδο, τα 630 μέτρα βάσει της αρχαιολογικής αποτύπωσης. Εκεί υπάρχουν τρεις στοές, πολύ σημαντικές γιατί εκεί βγήκε το καταπληκτικό μάρμαρο "λυχνίτης" που ενέπνευσε τους μεγάλους γλύπτες της αρχαιότητας. Και μάλιστα βγήκε από την στοά των νυμφών» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Σπύρος Μητρογιάννης.
Υπήρχε, βέβαια, και μία «δεύτερη» ποιότητα λευκού παριανού μαρμάρου, ο λεγόμενος «λευκός λίθος». Πιο χονδρόκοκκος και λιγότερο φωτοδιαπερατός, αυτός χρησιμοποιείτο για την κατασκευή κτιρίων και ναών.
«Η περιοχή αυτή είναι χαρακτηρισμένη ως αρχαιολογικός χώρος από το 1974. Ολοκληρώθηκε το 2000 και είναι μία έκταση που ξεπερνάει τα 350 στρέμματα. Ο χαρακτηρισμός είναι «Αρχαία λατομεία Υπόγειες στοές των Νυμφών και προστατεύονται», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Μητρογιάννης και προσθέτει με νόημα:
«Στον βαθμό βέβαια που έχουν προστατευτεί μέχρι σήμερα καθώς έχουν συντελεστεί ζημιές από εξωγενείς βέβαια παράγοντες».
«Τα λατομεία στο Μαράθι απλώνονται στις δύο πλευρές μιας λαγκαδιάς που έχει ανοίξει στις πλαγιές του βουνού ένας χείμαρρος, ο Σκαρπαθιώτης. Σκάβοντας τη γη με τα νερά του, ο χείμαρρος αυτός αποκάλυψε στους αρχαίους την ύπαρξη του λυχνίτη. Στην αρχή, βέβαια, η εξαγωγή ήταν επιφανειακή.
Ωστόσο, κάποια στιγμή το επιφανειακό υλικό τελείωσε, η ζήτηση όμως ήταν τόσο μεγάλη, ώστε οι αρχαίοι συνέχισαν να ακολουθούν το κοίτασμα που κατηφόριζε μέσα στη γη, σκάβοντας υπόγειες στοές και αίθουσες. Ήταν μια πολύ κουραστική και δύσκολη δουλειά. Οι λατόμοι -ειδικοί τεχνίτες, συνήθως δούλοι αλλά και αρκετοί ελεύθεροι- δούλευαν με σφυριά, πικούνια (μυτερά σφυριά), μαντρακάδες, βαριές, βαριοπούλες, κοπίδια, βελόνια, σφήνες, μοχλούς και άλλα εργαλεία.
Αν και η πρώτη χρήση παριανού μαρμάρου χρονολογείται στην 4η χιλιετία π.Χ., τα υπόγεια λατομεία στο Μαράθι πρωτανοίχθηκαν κάπου στον 7ο αιώνα π.Χ. Μέχρι και τον 5ο αιώνα π.Χ. το εμπόριο του μαρμάρου χάρισε φήμη, δόξα και χρήμα στην Πάρο.»
Πριν από 25 χρόνια σημειώνει ο κ. Μητρογιάννης «βρέθηκε άλλη μία στοά που έχει μήκος 350 μέτρα, όπου εξορύχθηκε και εκεί σημαντικό μάρμαρο, όχι όμως τόσο μικρόκοκκο όπως ο λυχνίτης.
«Φιλοδοξούμε και αισιοδοξούμε μέσα από επιστημονικές μελέτες, να βρεθούν οι είσοδοι και των υπολοίπων στοών πράγμα που θα προσθέσει στην περιοχή πολύ σημαντικό ενδιαφέρον».
«Αυτό το κομμάτι όντως έχει μείνει πίσω στην αξιοποίηση του. Είναι δεσμευμένο από το υπουργείο Πολιτισμού είναι αρχαιολογικός χώρος.»
«Είναι ιδιωτικός όμως χώρος και είναι πάρα πολλά εμπόδια για να μπορέσεις να το αξιοποιήσεις και να το φτιάξεις όπως θέλεις» υπογραμμίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο δήμαρχος της Πάρου.
«Εμείς ως δημοτική αρχή έχουμε δημιουργήσει μια επιτροπή αξιοποίησης των αρχαίων λατομείων. Αξιοποιούμε συλλόγους και φορείς και έχουμε άμεση συνεργασία με το υπουργείο Πολιτισμού να δούμε πώς μπορούμε αυτόν τον θησαυρό, να τον αναδείξουμε, να τον κάνουμε επισκέψιμο, και ασφαλή για τον κόσμο να δει από πού και πώς έβγαινε αυτό το μοναδικό μάρμαρο που αξιοποίησαν όλοι οι γλύπτες της αρχαιότητας».
«Εμείς νομίζουμε ότι σε μια τέτοια κατάσταση η οποία τόσα χρόνια δεν βρίσκει λύση θα πρέπει το κράτος να προχωρήσει σε απαλλοτρίωση του χώρου. Αυτή είναι η πιο απλή λύση για εμάς».
Ο Φορέας για την αξιοποίηση σημειώνει ο κ. Σφυρόρεας πιστεύει ότι «θα πρέπει να αξιοποιηθεί ο χώρος, να καθαρισθεί, να χαραχθούν μονοπάτια, να αποκατασταθεί η σταθερότητα των στοών, να μαγνητοσκοπηθούν οι στοές, να μελετηθεί η σταθερότητα της γης, να ερευνηθεί αν υπάρχουν και άλλες στοές και όλα αυτά να γίνουν αντικείμενο μελετών».
Από την πλευρά του ο κ. Μητογιάννης επισημαίνει ότι υπάρχουν πολλές μελέτες και στο εξωτερικό και αναφέρεται στο μεγάλο διεθνές συνέδριο που έγινε στην Πάρο με τίτλο «παρίαν λίθος» τον Σεπτέμβριο του '97 για 4 ημέρες, μια εξαιρετική δουλειά επικοινωνώντας με 250 πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής.
«Αυτό το υλικό το έχουμε σε τόμους στο Ινστιτούτο Αρχαιολογίας, είναι 68 μελέτες. Και εκεί μπορεί να κατανοήσει κάποιος το πόσο γνωστά είναι τα αρχαία λατομεία της Πάρου στο εξωτερικό».
Η απογοήτευση όμως και η απελπισία είναι αυτό που μένει, καθώς ο μαρμαρόστρωτος δρόμος οδηγεί τελικά στο «πουθενά» και η εικόνα που συναντάς είναι εκείνη της απόλυτης εγκατάλειψης.
Με την κάμερα του ΑΠΕ-ΜΠΕ, drones και φωτογραφικές μηχανές καταγράψαμε τον αρχαιολογικό χώρο και συνομιλώντας με τον δήμαρχο της Πάρου Μάρκο Κωβαίο, αλλά και τους εκπροσώπους της ΑΜΚΕ «Πάρκο Αρχαίων Λατομείων Μαρμάρου Πάρου» Βλάση Σφυρόρεα, και του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου Κυκλάδων Σπύρο Μητρογιάννη, επιχειρήσαμε να ερευνήσουμε τα σχέδια και τις προσπάθειες για την ανάδειξη των αρχαίων λατομείων σε ένα «αρχαιολογικό-πολιτιστικό πάρκο» αλλά και να προσδιορίσουμε τα εμπόδια που συναντούν οι αρμόδιοι φορείς. Την τηλεοπτική έρευνα, το σενάριο και την σκηνοθεσία υπογράφει ο δημοσιογράφος του ΑΠΕ-ΜΠΕ Γιώργος Κουβαράς.
Εικόνα εγκατάλειψης
«Ο απώτερος σκοπός είναι αυτές οι στοές και ολόκληρο το πάρκο με τα βιομηχανικά κτίρια να καταστούν στο απώτερο μέλλον βέβαια, μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς» υπογραμμίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο διευθύνων σύμβουλος της ΑΜΚΕ «πάρκο Αρχαίων Λατομείων Πάρου» κ. Σφυρόρεας.«Έρχονται εδώ Έλληνες αλλά κυρίως ξένοι, που γνωρίζουν το μάρμαρο Πάρου, το οποίο το βλέπουν σε όλα τα σπουδαία αγάλματα του κόσμου στα μεγάλα μουσεία όπως το Λούβρο, το βρετανικό μουσείο, το μουσείο της Ακρόπολης, το αρχαιολογικό μουσείο Αθηνών όπου βλέπουν στα μεγάλα έργα ως υπότιτλο "μάρμαρο Πάρου" και έρχονται εδώ να ψάξουν την ιστορία και βλέπουν αυτή την εγκατάλειψη, ή την μη αξιοποίηση».
Η αλήθεια είναι ότι η φήμη τους είναι δικαιολογημένη, καθώς εδώ έβγαινε ο περίφημος «λυχνίτης», μας εξηγεί από την πλευρά του ο Σπύρος Μητρογιάννης από το ΔΣ του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου Κυκλάδων. Είναι η καλύτερη και πιο σπάνια ποιότητα παριανού μαρμάρου.
Ο λυχνίτης είναι ένα μάρμαρο χιονόλευκο, λεπτόκοκκο, με μοναδική διαπερατότητα από το φως, το οποίο προσέδιδε μια ανεπανάληπτη πλαστικότητα στα γλυπτά και γι' αυτό χρησιμοποιείτο μόνο στην αγαλματοποιία. Αυτό είχε μαγέψει τους αρχαίους καλλιτέχνες.
«Η εξόρυξή του γινόταν από τις υπόγειες αρχαίες στοές με συνολικό μήκος από την μία είσοδο στην άλλη, στην έξοδο, τα 630 μέτρα βάσει της αρχαιολογικής αποτύπωσης. Εκεί υπάρχουν τρεις στοές, πολύ σημαντικές γιατί εκεί βγήκε το καταπληκτικό μάρμαρο "λυχνίτης" που ενέπνευσε τους μεγάλους γλύπτες της αρχαιότητας. Και μάλιστα βγήκε από την στοά των νυμφών» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Σπύρος Μητρογιάννης.
Υπήρχε, βέβαια, και μία «δεύτερη» ποιότητα λευκού παριανού μαρμάρου, ο λεγόμενος «λευκός λίθος». Πιο χονδρόκοκκος και λιγότερο φωτοδιαπερατός, αυτός χρησιμοποιείτο για την κατασκευή κτιρίων και ναών.
«Η περιοχή αυτή είναι χαρακτηρισμένη ως αρχαιολογικός χώρος από το 1974. Ολοκληρώθηκε το 2000 και είναι μία έκταση που ξεπερνάει τα 350 στρέμματα. Ο χαρακτηρισμός είναι «Αρχαία λατομεία Υπόγειες στοές των Νυμφών και προστατεύονται», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Μητρογιάννης και προσθέτει με νόημα:
«Στον βαθμό βέβαια που έχουν προστατευτεί μέχρι σήμερα καθώς έχουν συντελεστεί ζημιές από εξωγενείς βέβαια παράγοντες».
Η εξόρυξη
«Η εξόρυξη εδώ κατά τα στοιχεία που υπάρχουν, άρχισε περίπου το 700 π.Χ. στην κάτω στοά. Από εκεί ξεκίνησε η εξόρυξη μαρμάρου».«Τα λατομεία στο Μαράθι απλώνονται στις δύο πλευρές μιας λαγκαδιάς που έχει ανοίξει στις πλαγιές του βουνού ένας χείμαρρος, ο Σκαρπαθιώτης. Σκάβοντας τη γη με τα νερά του, ο χείμαρρος αυτός αποκάλυψε στους αρχαίους την ύπαρξη του λυχνίτη. Στην αρχή, βέβαια, η εξαγωγή ήταν επιφανειακή.
Ωστόσο, κάποια στιγμή το επιφανειακό υλικό τελείωσε, η ζήτηση όμως ήταν τόσο μεγάλη, ώστε οι αρχαίοι συνέχισαν να ακολουθούν το κοίτασμα που κατηφόριζε μέσα στη γη, σκάβοντας υπόγειες στοές και αίθουσες. Ήταν μια πολύ κουραστική και δύσκολη δουλειά. Οι λατόμοι -ειδικοί τεχνίτες, συνήθως δούλοι αλλά και αρκετοί ελεύθεροι- δούλευαν με σφυριά, πικούνια (μυτερά σφυριά), μαντρακάδες, βαριές, βαριοπούλες, κοπίδια, βελόνια, σφήνες, μοχλούς και άλλα εργαλεία.
Αν και η πρώτη χρήση παριανού μαρμάρου χρονολογείται στην 4η χιλιετία π.Χ., τα υπόγεια λατομεία στο Μαράθι πρωτανοίχθηκαν κάπου στον 7ο αιώνα π.Χ. Μέχρι και τον 5ο αιώνα π.Χ. το εμπόριο του μαρμάρου χάρισε φήμη, δόξα και χρήμα στην Πάρο.»
Πριν από 25 χρόνια σημειώνει ο κ. Μητρογιάννης «βρέθηκε άλλη μία στοά που έχει μήκος 350 μέτρα, όπου εξορύχθηκε και εκεί σημαντικό μάρμαρο, όχι όμως τόσο μικρόκοκκο όπως ο λυχνίτης.
«Φιλοδοξούμε και αισιοδοξούμε μέσα από επιστημονικές μελέτες, να βρεθούν οι είσοδοι και των υπολοίπων στοών πράγμα που θα προσθέσει στην περιοχή πολύ σημαντικό ενδιαφέρον».
«Ο χώρος είναι ιδιωτικός»
«Από αυτό το παριανό μάρμαρο έχει φτιαχτεί ο ναός του Σολομώντα στα Ιεροσόλυμα, ο Παρθενώνας και πάρα πολλά μνημεία ανά τον κόσμο» υπογραμμίζει από την πλευρά του και ο δήμαρχος της Πάρου Μάρκος Κωβαίος.«Αυτό το κομμάτι όντως έχει μείνει πίσω στην αξιοποίηση του. Είναι δεσμευμένο από το υπουργείο Πολιτισμού είναι αρχαιολογικός χώρος.»
«Είναι ιδιωτικός όμως χώρος και είναι πάρα πολλά εμπόδια για να μπορέσεις να το αξιοποιήσεις και να το φτιάξεις όπως θέλεις» υπογραμμίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο δήμαρχος της Πάρου.
«Εμείς ως δημοτική αρχή έχουμε δημιουργήσει μια επιτροπή αξιοποίησης των αρχαίων λατομείων. Αξιοποιούμε συλλόγους και φορείς και έχουμε άμεση συνεργασία με το υπουργείο Πολιτισμού να δούμε πώς μπορούμε αυτόν τον θησαυρό, να τον αναδείξουμε, να τον κάνουμε επισκέψιμο, και ασφαλή για τον κόσμο να δει από πού και πώς έβγαινε αυτό το μοναδικό μάρμαρο που αξιοποίησαν όλοι οι γλύπτες της αρχαιότητας».
Λύση η απαλλοτρίωση;
Πράγματι το μεγάλο πρόβλημα για να προχωρήσουν τα έργα ανάδειξης των αρχαίων λατομείων όπως διαπίστωσε το ΑΠΕ-ΜΠΕ είναι το γεγονός ότι ο χώρος θεωρείται ιδιωτικός με πολλά προβλήματα συνεννόησης των κληρονόμων όπως γίνεται συνήθως στην Ελλάδα. Ο Βλάσης Σφυρόρεας πιστεύει ωστόσο ότι υπάρχει λύση.«Εμείς νομίζουμε ότι σε μια τέτοια κατάσταση η οποία τόσα χρόνια δεν βρίσκει λύση θα πρέπει το κράτος να προχωρήσει σε απαλλοτρίωση του χώρου. Αυτή είναι η πιο απλή λύση για εμάς».
Θέσαμε το ερώτημα στον δήμαρχο της Πάρου.
«Αυτό το βλέπει το υπουργείο Πολιτισμού, μας απάντησε. Και εμείς θέλουμε να βρούμε έναν τρόπο να συνεργαστούμε με το υπουργείο Πολιτισμού. Θα θέλαμε να υπάρχει ένα αρχαιολογικό Πάρκο εκεί που να μπορεί να είναι διαδραστικό. Το αρχαιολογικό κομμάτι να παραμείνει στο υπουργείο Πολιτισμού που είναι αρμοδιότητα του, και είναι η ανάδειξη μνημείων, αλλά και εμείς ως δήμος να μπορέσουμε να έχουμε ένα τέτοιο πάρκο, που να μπορούν να γίνουν τα εργαστήρια και να δείξουμε όλη τη διαδικασία πώς γινόταν η εξόρυξη αυτού του σπάνιου υλικού».Ο Φορέας για την αξιοποίηση σημειώνει ο κ. Σφυρόρεας πιστεύει ότι «θα πρέπει να αξιοποιηθεί ο χώρος, να καθαρισθεί, να χαραχθούν μονοπάτια, να αποκατασταθεί η σταθερότητα των στοών, να μαγνητοσκοπηθούν οι στοές, να μελετηθεί η σταθερότητα της γης, να ερευνηθεί αν υπάρχουν και άλλες στοές και όλα αυτά να γίνουν αντικείμενο μελετών».
Από την πλευρά του ο κ. Μητογιάννης επισημαίνει ότι υπάρχουν πολλές μελέτες και στο εξωτερικό και αναφέρεται στο μεγάλο διεθνές συνέδριο που έγινε στην Πάρο με τίτλο «παρίαν λίθος» τον Σεπτέμβριο του '97 για 4 ημέρες, μια εξαιρετική δουλειά επικοινωνώντας με 250 πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής.
«Αυτό το υλικό το έχουμε σε τόμους στο Ινστιτούτο Αρχαιολογίας, είναι 68 μελέτες. Και εκεί μπορεί να κατανοήσει κάποιος το πόσο γνωστά είναι τα αρχαία λατομεία της Πάρου στο εξωτερικό».
