Τον εμβληματικό «Φιλοκτήτη» του Σοφοκλή υποδύεται φέτος ο Τάσος Νούσιας περιοδεύοντας σε πόλεις της Ελλάδας πλάι στην Μαρία Πρωτόπαππα που κρατά τον ρόλο του Οδυσσέα και στον Γιώργο Αμούτζα που ερμηνεύει τον Νεοπτόλεμο υπο τις σκηνοθετικές οδηγίες της Μαρλέν Καμίνσκυ. Ο Σοφοκλής δραματοποιεί ένα επεισόδιο από τον Τρωικό Κύκλο, σύμφωνα με το οποίο ο Οδυσσέας και ο νεαρός Νεοπτόλεμος στέλνονται από τον Αχαϊκό στρατό στη Λήμνο για να φέρουν τον διάσημο τοξότη Φιλοκτήτη στην Τροία για να τελειώσει ο πόλεμος. Ο Φιλοκτήτης είχε εγκαταλειφθεί στο νησί πριν από 10 χρόνια εξαιτίας μιας ειδεχθούς πληγής που προκλήθηκε από δάγκωμα φιδιού.
Ο Φιλοκτήτης κρατώντας ψηλά τις ηθικές αξιές και την αξιοπρέπειά του σε όλο το έργο αρνείται επίμονα να βοηθήσει αυτούς που πριν δέκα χρόνια τον εγκατέλειψαν άρρωστο και μόνο του. Τι γίνεται όμως σήμερα που ως επι το πλείστον επικρατεί το συμφέρον και σχεδόν πάντα «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα»;
Πως νιώθετε που πρωταγωνιστείτε φέτος στον "Φιλοκτήτη" του Σοφοκλή;
Νιώθω εξαιρετικά γιατί έχω στα χέρια μου ένα πολύ σπουδαίο έργο και έναν πολύ ανθρωποκεντρικό ρόλο, τον οποίο διαχειρίζομαι και σαν μια ιδιότυπη προσωπική εξομολόγηση. Ο πόνος, η διαχείρισή του, η εγκατάλειψη έχουν να κάνουν με όλο αυτό το κομμάτι, το βαθιά ανθρώπινο.
Το έργο εξερευνά με τρόπο εντυπωσιακό τα ηθικά όρια στην επιδίωξη του οφέλους. Πιστεύετε στα ηθικά όρια στην εκπλήρωση κάθε σκοπού; Ο σκοπός αγιάζει πάντα τα μέσα;
Το έργο έχει να κάνει με το δόλο και το σκοπό που αγιάζει τα μέσα. Και βέβαια με το δίκιο και το έντιμο. Είναι δυο κόσμοι που συγκρούονται μεταξύ τους. Πολλές φορές το σκέφτομαι. Αν είναι για καλό, αν δηλαδή ωφελεί μια κοινότητα ή τον ίδιο τον άνθρωπο, και πρέπει να λύσεις ένα πρόβλημα για να προχωρήσεις παρακάτω, ίσως να είναι και δόκιμο. Είναι πολύ δυσδιάκριτα τα όρια. Γιατί πολλές φορές το δίκιο το δικό μου είναι άδικο για τον άλλον.
Από τη μία είναι η θεϊκή βούληση και η εξουσία και από την άλλη η προσωπική ηθική, που έχει να κάνει και με την αξιοπρέπεια και τον σωματικό πόνο. Ποια κλιμάκωση έχει στο έργο αυτή η κόντρα;
Το έχουμε φτιάξει όπως το έγραψε ο Σοφοκλής με την εξαιρετική μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα. Εμείς βλέπουμε τη ζωή και τη διαδρομή αυτού του ήρωα, από τη στιγμή που έρχεται στο νησί ο Νεοπτόλεμος και θέλει να του μιλήσει. Θέλει να τον πείσει να πάει στην Τροία ή να του υφαρπάξει το τόξο για να τελειώσει ο πόλεμος. Έχουμε φτιάξει ένα πολύ ωραίο τέχνασμα για το τέλος, αλλά και όλο το έργο έχει πολύ σασπένς. Η παράσταση έχει πολλές ανατροπές που βασίζονται σε αυτήν την πάλη, οπότε δεν ξέρει ο θεατής τι θα γίνει τελικά με το τόξο. Συνεχώς υπάρχει μια δράση, μια συνεχής κίνηση.
Στο έργο υπάρχει και μια μαγική ατμόσφαιρα, αυτή του τόπου και του εγκλωβισμού σε ένα νησί μέχρι να εκπληρωθεί ο σκοπός. Πως επιτυγχάνεται αυτή η ατμόσφαιρα σκηνοθετικά και υποκριτικά;
Έχουμε ένα λιτό σκηνικό του Γιώργου Γεωργίου. Το οποίο είναι σαν ένας βράχος και το νησί σαν ένα στρογγυλό τύμπανο, που στη μέση του εδράζεται ένα τεράστιο τόξο, που είναι τέσσερα μέτρα. Παίρνει διάφορες γωνίες, όπου κατά τη διάρκεια του έργου αποκτά διάφορες χρήσεις. Γίνεται καράβι, ίστιο, τόξο και άλλα. Γυρνάει γύρω από τη βάση του αλλά μετά βγαίνει και από τον άξονά του.
Αν έρθουμε στο σήμερα, διαπιστώνουμε πως αυτή η τέλεια και επίμονη ηθική του Φιλοκτήτη έχει χαλαρώσει, έχει ξεχειλώσει. Πως το σχολιάζετε;
Η ανθρωπότητα στο διάβα της έχει περάσει από διάφορα σκοτεινές εποχές. Πολλές φορές έχει βρεθεί σε αυτές τις αξιακές ένδειες. Για να εμφανιστεί ξανά η ανάγκη να προσδιοριστούν από τη αρχή κάποιες αξίες. Ο άνθρωπος είναι επιβιωτικός περισσότερο και λιγότερο συμβιωτικός. Οπότε έχει μια ροπή προς την επιβίωσή του και εκεί επάνω μπορεί να κάνει το οτιδήποτε προς την επιβίωσή του. Μόνο η συνοχή μιας κοινωνίας, η οποία τηρεί απαράβατα το αξιακό της κομμάτι, μπορεί να συγκρατεί τα μέλη της. Όταν ξεχειλώνουν και ο καθείς τραβάει το δρόμο του, είτε από συμφέρον, είτε από ιδεολοψία, είτε από το δική του πολύ προσωπική αντίληψη για τα πράγματα, τότε σπάει και η συνοχή μιας κοινωνίας. Οπότε ο καθένας κινείται άτακτα μέσα στο σύνολο και δημιουργείται ένα χάος μέσα στο σύνολο. Ίσως ζούμε μεταβιβάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης. Ίσως ζούμε την κορύφωση μιας σκοτεινής εποχής.
Ποιες είναι οι πληγές της σύγχρονης κοινωνίας;
Είναι πολλά σημεία. Έχουν επικρατήσει οι αρνητικές ποιότητες στον άνθρωπο. Υπάρχει έλλειψη σεβασμού στον συνάνθρωπο, αγένεια, κτητικότητα, διεκδίκηση, μια εγωπαθής κατάσταση. Δεν έχουμε φροντίσει για τις λεπτές ποιότητες. Για την ενάργεια, την αρετή, την κατανόηση, τη σύμπνοια, τον συνάνθρωπο. Βέβαια προτάσσεται διακαώς να ξανα προσδιοριστεί με ένα τρόπο, είναι ανάγκη μας. Ίσως περνάγαμε καιρούς που τα είχαμε όλα παραμερίσει και δεν ξέρουμε τώρα τι να κάνουμε από τις αλλεπάλληλες κρίσεις. Όλα αυτά τώρα βγήκαν σαν ηφαίστειο.
Και ποιος είναι σήμερα ο Από Μηχανής θεός που δίνει τη λύση;
Η συνείδησή μας. Χρειάζεται περισσότερη συνείδηση για το τι κάνουμε. Αυτό μας φέρνει κοντά και στην ενσυναίσθηση και στο τι χρειαζόμαστε για να βγούμε από αυτόν τον φαύλο κύκλο που ζούμε.
Τι σας δυσκόλεψε πιο πολύ σε αυτόν τον ρόλο;
Η δυσκολία για το πώς αισθάνεται αυτός ο άνθρωπος είναι ότι ο πόνος του δεν είναι μόνο σωματικός, είναι και ψυχικός, ολιστικός. Έπρεπε να καταφέρω να δείξω τον πόνο του από όλες τις πλευρές. Υπάρχουν κορυφώσεις του Φιλοκτήτη που πρέπει να είναι πολύ καλά ερμηνευμένες. Δεν χωράνε "ίσως" και "περίπου". Αυτό έχει έναν μεγάλο βαθμό δυσκολίας. Βρήκαμε όμως τον τρόπο. Κάναμε τρεις μήνες πρόβα.
Έχετε ποτέ βρεθεί στην ίδια θέση με τον ήρωα που υποδύεστε;
Νομίζω πως όλοι μας έχουμε βρεθεί στη θέση του Φιλοκτήτη. Ποιος δεν έχει πονέσει, ή ποιος δεν έχει βρεθεί προδωμένος ή εγκαταλελειμένος; Είναι βαθιά ανθρώπινη αυτή η ιστορία. Ο Φιλοκτήτης όταν αρχίζει να εμπιστεύεται τον Νεοπτόλεμο κάπου στη μέση του έργου λέει «να συμπορευτούμε γιατί η πληγή μου χρειάζεται συνοδοιπόρο». Μια πολύ πυκνή αλλά και παραδομένη φράση. Και γεμάτη εμπιστοσύνη. Αυτό επίσης είναι ένα πράγμα που έχει χαθεί. Κάπου αλλού λέει «δεν περνάει η μοναξιά χωρίς να νιώθεις πλάι σου βήμα ανθρώπου». Έχει ο άνθρωπος ανάγκη να συνδεθεί με τον συνάνθρωπό του. Και εμείς το κάνουμε με τόσο λάθος τρόπο. Ενώ η ανάγκη μας είναι να αγκαλιαστούμε, είναι ένα χέρι.
Τι σας συγκινεί περισσότερο σε αυτό το έργο;
Η διαδρομή του. Αυτή η βαθιά ανθρώπινη αγωνία να διαχειριστεί ο ίδιος καταρχάς τον εαυτό του, και τον πόνο του. Μην ξεχνάμε ότι είναι τοξότης. Και ένας επιτυχημένος τοξότης στρέφει τα βέλη πρώτα στον εαυτό του. Ο εαυτός μας είναι το πρώτο μας ταμείο, να κατανοήσουμε τον εαυτό μας. Πριν χρεώσουμε όλους τους υπόλοιπους.
Τι είναι για εσάς το Αρχαίο Δράμα; Πόσο το έχετε μελετήσει και τι σας ενδιαφέρει περισσότερο σε αυτό;
Δεν ξέρω πόσο το έχω μελετήσει και πόσο βαθιά έχω φτάσει. Γιατί αυτό είναι μια συνεχής σπουδή. Είναι ένα αυτόνομο είδος θεάτρου, η μήτρα της θεατρικής πράξης. Και πάντα έχει διδακτικό χαρακτήρα. Εγώ συνδέομαι πάρα πολύ με αυτές τις υψηλές φράσεις μέσα στα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Που αποτελούν όλη τη σοφία του λόγου. Από την άλλη έχουμε να κάνουμε και με το πρακτικό κομμάτι. Έχουμε έναν έμμετρο λόγο ο οποίος παίρνει άλλη διάσταση όταν ερμηνεύεται στα σωστά του μετρικά πατήματα.
Χαίρομαι πολύ όταν βλέπω γονείς να φέρνουν τα παιδιά τους να δουν μια αρχαία τραγωδία αλλά και θέατρο γενικά. Και αυτόν τον καιρό έρχονται πολλά νέα πλάσματα στο θέατρο, περίπου από 7-8 χρονών και άνω. Και είναι πολύ παρήγορο που συνδέονται με την τραγωδία και φεύγουν εκστασιασμένα από την παράσταση. Και έτσι δημιουργείται ένας νέος κύκλος ανθρώπων που αγαπούν την παράδοση αυτών των κειμένων που είναι ζωντανό και όχι μουσειακό είδος. Φταίμε όμως κι εμείς, όταν κάποιες φορές δημιουργούμε παραστάσεις που δεν αγγίζουν το λαϊκό αίσθημα. Θα πρέπει να είναι εύληπτες οι παραστάσεις μας.
Σκηνοθετικό σημείωμα
«Στον Φιλοκτήτη υπάρχουν τα προφανή ζητήματα της προσωπικής ηθικής ενάντια στην υποχρέωση προς μια εξουσία, καθώς και η εξερεύνηση του πόνου. Ωστόσο, αυτό που μου κέντρισε περισσότερο το ενδιαφέρον ήταν τα μυθικά στοιχεία και τα σύμβολα του τόξου, της σπηλιάς, του φιδιού, ο περιβάλλοντας χώρος-τα κύματα και οι βράχοι, και το πώς αυτά επιδρούν στον ιστό της ιστορίας και των χαρακτήρων της. Ο απώτερος στόχος μου δεν είναι μόνο να δώσω τροφή για σκέψη, αλλά και τροφή για την ψυχή. Οι άνθρωποι του 21ου αιώνα όλη μέρα χρησιμοποιούν ακατάπαυστα το μυαλό τους, στη δουλειά, στο διαδίκτυο, στις πάσης φύσεως υποχρεώσεις και προβλήματα. Αισθάνομαι, λοιπόν, την ανάγκη να πω μια ιστορία με τέτοιο τρόπο ώστε το κάλλος και το πνεύμα της να αναδυθούν στην επιφάνεια. Και δεν εννοώ την ευχάριστη ή την εύκολη ομορφιά, αλλά το κάλλος που βρίσκεται στην πάλη, στο άγριο, στα πιο σκοτεινά συναισθήματα. Το είδος εκείνης της ομορφιάς και της υπέρβασης που μπορεί να εμφανιστεί στις πιο τρομακτικές στιγμές». Μαρλέν Καμίνσκυ
