«Το έπος του ’40 στη ζωγραφική» - Ένα ρεπορτάζ με εμβληματικά έργα και αφίσες απ’ τον πόλεμο

Η Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών δεν έμεινε αμέτοχη

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 28.10.2022 14:53

Νικος Μουρατιδης

Η 28η Οκτωβρίου, το Έπος του 1940, αλλά και η Κατοχή που επακολούθησε, ενέπνευσαν αρκετούς Έλληνες καλλιτέχνες. Η ποίηση, η πεζογραφία, η μουσική, το θέατρο, το σχέδιο, η χαρακτική και η ζωγραφική, επιστρατεύτηκαν ώστε είτε να εμψυχώσουν, είτε να προπαγανδίσουν, αλλά κυρίως να τονίσουν τον ηρωικό τρόπο ζωής, που επανήλθε στο προσκήνιο για άλλην μία φορά με αφορμή τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών δεν έμεινε αμέτοχη. Προκήρυξε διαγωνισμό ώστε να φιλοτεχνηθούν έργα βασισμένα στην δύσκολη εκείνη εποχή. Η ΑΣΚΤ όμως προχώρησε προς τιμήν της και ακόμα παραπέρα. Μετά την κυκλοφορία του Μεγάλου Πολεμικού Λαχείου, του Λαχείου υπέρ του Στόλου και του Εθνικού Λαχείου, που ως στόχο τους είχαν την αρωγή των οικογενειών των πολεμιστών και τις υπόλοιπες οικονομικές ανάγκες του πολέμου, οι καθηγητές προσέφεραν οικειοθελώς, το 1/3 του μισθού τους για τον ιερό σκοπό.

Η Βάσω Κατράκη, ο Κώστας Γραμματόπουλος, ο Τάσσος, ο Γιώργος Γουναρόπουλος, ο Γεώργιος Προκοπίου, ο Ορέστης Κανέλλης και ο Αξέξανδρος Αλεξανδράκης, είναι μερικοί μόνο από τους καλλιτέχνες που δημιούργησαν τόσο αφίσες, όσο και ζωγραφικούς πίνακες, όλα εμπνευσμένα από την συγκεκριμένη θεματολογία.

Η περίπτωση του ζωγράφου Αλέξανδρου Αλεξανδράκη (1913-1968), είναι ίσως η πιο ενδιαφέρουσα από όλες. Έχει χαρακτηριστεί και όχι άδικα, ως ο ζωγράφος του Έπους του 1940, γιατί φιλοτέχνησε πλήθος ζωγραφικών έργων που αναφέρονταν στον πόλεμο. Στην πραγματικότητα, υπήρξε ο πρωτοπόρος του είδους, όσον αφορά στην ζωγραφική. Ο Σπύρος Μελάς έγραψε στην εφημερίδα ΕΣΤΙΑ στις 22 Ιουνίου 1946.

“O κ. Αλέξ. Αλεξανδράκης είναι ο πρώτος Έλλην ζωγράφος που μας έδωσε με την υπέροχον έμπνευσίν του και την εξαιρετικήν τέχνην του την Αλβανικήν εποποιίαν και ωρισμένας δραματικάς ημέρας της Κατοχής”

Τα έργα όμως του Αλεξανδράκη, δεν παρουσιάζουν απλά τον καλλιτεχνικό οίστρο ενός ζωγράφου, αλλά αποτελούν αυθεντικές μαρτυρίες για τον πόλεμο. Ο ζωγράφος πολέμησε στα Αλβανικά βουνά και ζωγράφιζε κατά την ανάπαυλα από τις πολύωρες μάχες, με τα πενιχρά υλικά που μπορούσε να έχει στην διάθεσή του. Μεταπολεμικά περί τα εκατό έργα του δημοσιεύθηκαν στο λεύκωμα “Έτσι πολεμούσαμε”. Το 2008, διοργανώθηκε από τον Δήμο Αθηναίων, το Ίδρυμα Σ.Ο.Φ.Ι.Α. και το Πολεμικό Μουσείο, αναδρομική έκθεση για τον ζωγράφο στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, με τίτλο “Μνήμες του ΄40-Αλέξανδρος Αλεξανδράκης”.

Οι στρατιώτες έπρεπε να πολεμούν απερίσπαστοι και γεμάτοι αισιοδοξία και οι παραμένοντες στα μετόπισθεν έπρεπε να διατηρούν υψηλά το φρόνημα, ώστε να βοηθούν και εκείνοι με όσες δυνάμεις διέθεταν.