Σωτήρης Χατζάκης στα parapolitika.gr: Αυτή είναι η κλίκα που λυμαίνεται το θέατρο με κρατικό χρήμα και κιτς έργα– Συνέντευξη ποταμός

Μπορεί ένας σκηνοθέτης να βρίζει το κοινό του εν ώρα παράστασης; Μπορεί να ξεστομίζει τόσο ακραίο υβρεολόγιο, προκαλώντας σε σημείο που οι θεατές έξαλλοι να θέλουν να χειροδικήσουν εναντίον του. Τι συμβαίνει τελευταία στην θεατρική Αθήνα με το κίνημα του «λουμπεν» και του «κιτς», που ενώ δεν έχει πολλούς ένθερμους υποστηρικτές , κάποια καλλιτεχνικά κέντρα φαίνεται πως το προάγουν ως ένα επιτυχημένο μεταμοντέρνο στοιχείο Τέχνης;

Και ενώ η Λένα Κιτσοπούλου με τις ευλογίες και τα χρήματα του Εθνικού θεάτρου, του ΚΘΒΕ και του Φεστιβάλ Αθηνών- Επιδαύρου, ξεδίπλωσε προημερών στην ορχήστρα της Επιδαύρου ένα αδικαιολόγητο μένος προς κάθε κατεύθυνση με όχημα τους ταλαίπωρους «Σφήκες» του Αριστοφάνη, το κοινό δεν φάνηκε να αποδέχεται την ακραία αυτή μορφή Τέχνης. Απεναντίας έδειξε με κάθε τρόπο την ενόχληση του.

Τα parapolitika.gr μίλησαν με ένα από τα πιο σημαίνονται πρόσωπα του ελληνικού θεάτρου σήμερα, τον πρώην Καλλιτεχνικό Διευθυντή του Εθνικού θεάτρου και πρώην Καλλιτεχνικό Διευθυντή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, τον κ. Σωτήρη Χατζάκη διερευνώντας το ερώτημα αν έχει όρια η Τέχνη αναφορικά με το θέμα του σεβασμού προς το κοινό.

Ο Σωτήρης Χατζάκης που ως σκηνοθέτης έχει βάλει την υπογραφή του σε περισσότερες από 500 παραστάσεις στη διάρκεια της μεγάλης του καριέρας, ίσως γνωρίζει καλύτερα από τον καθένα τι είναι ο σεβασμός προς το κοινό μιας θεατρικής παράστασης.

Ωστόσο η συζήτηση άγγιξε και τα θέματα της κατασπατάλησης του δημόσιου χρήματος, των ομάδων μέσα στους κόλπους του καλλιτεχνικού χώρου, του ερωτήματος τι είναι ποιότητα στην Τέχνη και ίσως το σημαντικότερο, το πως η χώρα μπορεί να αυξήσει το ΑΕΠ της μέσω της παγκόσμιας προβολής του Αρχαίου Δράματος.

Τι σημαίνει για έναν σκηνοθέτη να σέβεται το κοινό του;

Τα μεγάλα έργα στο Αρχαίο Δράμα, το Σαίξπηρ, το Μολιέρο, τον Τσεχώφ και αλλού, πάντοτε έχουν μια καταγγελία, που λέει ότι το σύστημα που περιβάλλει τους ανθρώπους δεν είναι αλάνθαστο. Το κάθε σύστημα εξουσίας θεωρεί ότι είναι αλάνθαστο. Αυτό είναι το πρόβλημα για την ανθρώπινη πορεία. Είτε είναι σύστημα πολιτικό, είτε θρησκευτικό, είτε οικονομικό, είτε οικογενειακό. Τα μεγάλα έργα λοιπόν κάνουν την καταγγελία στους έχοντες την εξουσία ότι «όχι δεν είσαι αλάνθαστος» και επισημαίνουν τη μοναξιά του ανθρώπου , τον ανεκπλήρωτο έρωτα, τη μοναχική μοίρα του ανθρώπου, την ακύρωσης της χαράς κ.α. Έτσι οι άνθρωποι του θεάτρου θα πρέπει να καταλαβαίνουν το νόημα αυτών των κειμένων. Γιατί έγραψε ο Αισχύλος τους Πέρσες; Μπορούν οι Πέρσες να είναι Περσίδες όπως είχε γίνει το 2009 στην Επίδαυρο; Όχι δεν μπορούν γιατί είχε τότε ερημωθεί το σύμπαν και έχουν απομείνει οι γέροι, οι οποίοι θρηνούν. Άρα τότε ο Βούλγαρος σκηνοθέτης Ντίμιτερ Γκότσε, που έβαλε γυναίκες, αυθαιρέτησε. Ο Αριστοφάνης όλα τα έργα του τα έγραψε για να στηλιτεύσει κάθε φορά ένα πρόβλημα της κοινωνίας του. Όταν διαβάζεις το έργο, πρέπει να το καταλαβαίνεις. Να ξέρεις γιατί γράφτηκε, τι θέλει να χτυπήσει, εναντίον και υπέρ ποιών είναι, να ξέρεις την περιρρέουσα ατμόσφαιρα και βέβαια να μελετήσεις την εποχή του. Δηλαδή να κάνεις μια σοβαρή μελέτη. Αυτή είναι η δουλειά η πρώτη του σκηνοθέτη, δηλαδή το τι λέω. Μετά ακολουθεί η φόρμα, δηλαδή πως θα τα πω όλα αυτά. Αυτοί οι σκηνοθέτες σαν την κυρία Κιτσοπούλου, που έχουν πια πλημμυρήσει την θεατρική αγορά, δεν μπορούν και δεν θέλουν να καταλάβουν τι λένε τα έργα. Αλλά κυρίως δεν μπορούν, γιατί είναι συναισθηματικά και ψυχικά ανάπηροι με κάθε σεβασμό προς τους ανάπηρους ανθρώπους. Το ψυχικό και το νευρικό τους σύστημα είναι ανεπαρκή και δεν μπορούν να υποδεχτούν τα έργα μέσα στην ψυχοσωματική τους δομή. Έτσι φέρνουν τα έργα στα μέτρα τους αλλάζοντας του τα φώτα. Ξεχνάνε το περιεχόμενο του έργου και εστιάζουν στο πως λέω κάτι. Κάνουν πέντε σαχλαμάρες για να περνάει η ώρα, βάζουν αυτιά Μικυ Μάους στον Τσέχωφ και ότι άλλη αυθαιρεσία θέλουν μη γνωρίζοντας ότι για να αποδομήσεις την κλασική τέχνη και να φτιάξεις κάτι καινούριο, πρέπει να γνωρίζεις το παλιό. Είναι πνευματικά και ψυχικά ανάπηροι, ακρωτηριασμένοι γιατί είναι δειλοί και θρασύδειλοι. Δεν έχουν ούτε το θάρρος να αντέξουν την πνευματικότητα των έργων, ούτε το θάρρος να πουν ότι δεν καταλαβαίνουν ένα έργο.

Πρόκειται για καλλιτεχνική απάτη;

Ναι. Η απάτη αφορά στο εξής. Αντί να πουν εγώ τώρα θα βγάλω τον οχετό και τα εσώψυχά μου, και οτιδήποτε άλλο θέλω, δηλαδή έναν εμετό για τη σύγχρονη κοινωνία, κάνουν απάτη και αυτό το βαφτίζουν «Σφήκες». Φέρνουν τον κόσμο να δει Αριστοφάνη και μόνο Αριστοφάνη δεν βλέπει. Τους θεωρώ απατεώνες. Γιατί ακόμα και ο πειραματισμός στην Τέχνη χρειάζεται σοβαρή δουλειά. Γιατί τα χρήματα για να πάει ένα έργο στην Επίδαυρο είναι πολλά. Μια παραγωγή στην Επίδαυρο κοστίζει ίσως 200-300 χιλιάδες ευρώ μαζί με τους μισθούς. Αυτά τα λεφτά τα δίνει ο φορολογούμενος πολίτης. Αυτοί οι πειραματιστές σκηνοθέτες λοιπόν, αυτά τα έργα, δεν τα κάνουν με δικά τους χρήματα, ούτε τα κάνουν σε ένα μικρό θεατράκι όπως τα κάναμε εμείς παλιά, που βάζαμε ένα δίσκο και λέγαμε αν σας άρεσε, πληρώνετε στο τέλος. Τώρα αυτό είναι πρωτοφανές. Παίρνουν τα χρήματα και του Εθνικού και του ΚΘΒΕ, άρα ευθύνονται οι Διευθυντές και των δυο αυτών θεάτρων, ο κ. Μόσχος και ο κ. Πελτέκης και βέβαια η κ. Κατερίνα Ευαγγελάτου, η Διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών. Μην επικεντρώνεστε στην κ. Κιτσοπούλου. Αυτή είναι μια ακρωτηριασμένη περίπτωση. Ούτε βέβαια φταίνε οι ηθοποιοί, που προπηλακίζονται και τρώνε όλοι την αποδοκιμασία. Αυτοί έχουν το δικαίωμα της εργασίας. Είναι το επάγγελμα τους.

Γιατί οι Διευθυντές αυτοί κάνουν τέτοιες επιλογές;

Κάθε σύστημα ασκεί μια λογοκρισία. Ο Ερντογάν απαγόρεψε έργα στην Τουρκία, όπως τον Ντάριο Φο και κάποια έργα του Σαίξπηρ. Ο Μάο Τσετούνγκ είχε κάνει το ίδιο. Ο Μπερλουσκόνι είχε κόψει ζωντανά στη RAI τη φωνή του Ντάριο Φο πάλι. Όταν δεν μπορούν να ασκήσουν βίαιη λογοκρισία στα έργα, βγάζουν αυτούς τους δήθεν μοντερνιστές, νεοκόρους τους συστήματος, οι οποίοι τσακίζουν το νόημα του έργου, το λογοκρίνουν, το ξεφτιλίζουν και όταν το παίζουν, δημιουργούν μια τεράστια σύγχυση στο κοινό. Γιατί έτσι δεν φτάνει ποτέ στο κοινό το εντελώς επαναστατικό μήνυμα του Αριστοφάνη και η σοβαρή του καταγγελία. Φτάνει μόνο μια σαχλαμάρα. Και όλο αυτό το λάθος εκπορεύεται από τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Αυτή η αισθητική της σαχλαμάρας, της ασυναρτησίας εκπορεύεται από τη Στέγη, διοχετεύεται στα Κρατικά θέατρα και σε άλλα θέατρα και δημιουργείται η εντύπωση στον κόσμο ότι αυτό είναι το κυρίαρχο ρεύμα. Δεν είναι όμως αυτό.

Στο Εθνικό και στο ΚΘΒΕ δεν γίνεται επιλογή κάθε χρόνο στα έργα;

Δυστυχώς εγώ κάνω προτάσεις κάθε χρόνο, αλλά με απορρίπτουν από το 2015 έως σήμερα. Έχω κάνει πέντε προτάσεις, αλλά οι διευθυντές με αγνόησαν. Φοβούνται. Γιατί αυτό το δήθεν κυρίαρχο ρεύμα δεν με περιέχει εμένα και πολλούς άλλους συναδέλφους. Είναι μια κλίκα ασυνάρτητων και αμόρφωτων του συστήματος, τους οποίους εκτρέφει η Στέγη πολύ κακώς. Κάνω δημόσια έκκληση στον κ. Αντώνη Παπαδημητρίου και την σύζυγό του κ. Αφροδίτη Παναγιωτάκου να το ξανασκεφτούν. Όταν η Στέγη πήγε την Αντιγόνη της Κιτσοπούλου στην Νέα Υόρκη με ρούχα του σκι, ήταν μια τεράστια ασυναρτησία.

Με τη Στέγη τι συμβαίνει;

Το θεατρικό της Στέγης το ξεκίνησα εγώ με τον Αντώνη Παπαδημητρίου, όταν το 2009 κάναμε το «Νεκρό Αδερφό» με τη διεθνή Ρουμάνα ηθοποιό Μάγια Μόργκενστερν, και την κορυφαία τραγωδό της Αλβανίας Μαργαρίτα Τζέπα. Το κάναμε με ηθοποιούς από όλα τα Βαλκάνια και παίξαμε σε όλες τις χώρες χάρη στον Αντώνη Παπαδημητρίου. Ξαφνικά εκεί που η Στέγη ήταν ελληνοκεντρική και σοβαρή, η κ. Παναγιωτάκου επέλεξε να υποκύψει στον μοντερνισμό. Αλλά εγώ της λέω ότι αυτό δεν είναι μοντερνισμός, αλλά ασυναρτησία και αβάσταχτη ελαφρότητα. Την προτρέπω να επανακάμψει στις αξίες του Αντώνη και τις αξίες του Ιδρύματος «Ωνάση», το οποίο είχε πάντοτε άλλες γραμμές. Ξαφνικά έγινε ένα αμερικάνικο κιτς. Αλλά αυτό κάνει μεγάλη πολιτιστική ζημιά, γιατί όλα αυτά τα γιουσουφάκια της εξουσίας τρέχουν στο Εθνικό και στο ΚΘΒΕ και στο Φεστιβάλ και πριμοδοτούνται από τους Διευθυντές γιατί και αυτοί έχουν υποκύψει σε αυτό τον φόβο ότι αν δεν ενταχθούν σε αυτό το κλίμα, πιστεύουν πως θα είναι ξεπερασμένοι. Έχει ξεχαστεί η διαχρονία της Ελληνικής Τέχνης και βλέπουμε κάθε Καλοκαίρι τις χειρότερες βλακείες στον ιερό ναό της Τέχνης που είναι η Επίδαυρος. Η Επίδαυρος δεν είναι μια απλή θεατρική πιάτσα. Η Επίδαυρος είναι ένα θεραπευτικό, παρηγορητικό, πνευματικό κέντρο από την αρχαιότητα έως τώρα. Εκεί έχουμε δει τον Οιδίποδα με τον Μινωτή, την Παξινού και όλους τους μεγάλους. Δεν μπορείς να λοιδορείς αυτόν τον χώρο.

Ποιους περιλαμβάνει αυτή η θεατρική κλίκα;

Υπάρχει ένα δίκτυο, που ξεκινάει από τη Στέγη, πάει στο Εθνικό και στο ΚΘΒΕ, έχει τυλίξει το Θέατρο Τέχνης, πηγαίνει προς τα κάτω και πιάνει και το Φεστιβάλ Αθηνών. Το Φεστιβάλ πάλι επηρεάζει το Εθνικό και το πιέζει. Και το Εθνικό με τη σειρά του πιέζει τα μικρότερα θέατρα. Δεν είναι αυτή πολιτισμική διαχρονία, ούτε διαδρομή. Είναι ένας ιμπεριαλισμός του κιτς, είναι μια δικτατορία της κακογουστιάς. Και η κ. Άννα Παναγιωταρέα, σύμβουλος της Λίνας Μενδώνη, είναι συστατικό στοιχείο της Στέγης συμβουλεύοντας διαρκώς με ένα τρόπο εξόχως πιεστικό την Υπουργό Πολιτισμού. Αυτός είναι όλος ο χάρτης σήμερα.

Με τον προϋπολογισμό του Εθνικού Θεάτρου τι γίνεται;

Το Εθνικό Θέατρο παίρνει ετήσια επιχορήγηση περίπου 6 εκατ. ευρώ. Αυτά τα χρήματα είναι του Έλληνα φορολογούμενου πολίτη. Όταν ο εκάστοτε Διευθυντής παίρνει το πειραματικό στοιχείο και το βάζει στις μεγάλες σκηνές, τότε μπαίνει μέσα. Ο απολογισμός του είναι αρνητικός. Τι κάνει τότε; Πάει στον Υπουργό Οικονομικών και του ζητάει αναμόρφωση προϋπολογισμού. Και αν θέλει ο Υπουργός το κάνει και το ισοσκελίζει. Άρα παραμένει στη θέση του ο Διευθυντής. Αυτό συμβαίνει. Και διαρκώς επιβαρύνουν τους κρατικούς προϋπολογισμούς και βέβαια τον φορολογούμενο πολίτη. Η Στέγη έχει τα δικά της χρήματα και τα κάνει ότι θέλει. Δεν έχει όμως το δικαίωμα να επεμβαίνει ιμπεριαλιστικά στο ρεπερτόριο και τη στρατηγική των άλλων θεάτρων. Και ούτε να παίρνει έμμισθους δημοσιογράφους και να δημιουργεί πλαστές εντυπώσεις. Γιατί στη Στέγη είναι δικαίωμά τους να ξοδεύουν κάθε χρόνο άπειρα λεφτά. Βέβαια παραβιάζουν τους κανόνες ενός μεγάλου οργανισμού που είναι κυρίως η ποιότητα και να είναι κοντά στο σφυγμό της κοινωνίας χωρίς λαϊκισμούς και ελιτισμό. Και εκτός από σκηνοθέτες, χρειάζονται και money makers, δηλαδή ανθρώπους που στις μεγάλες σκηνές θα φέρουν κόσμο και χρήμα. Όχι βέβαια εναντίον της ποιότητας. Όταν εγώ ήμουν Διευθυντής στο Εθνικό και στο ΚΘΒΕ συνυπήρχαν ο Μιχαλακόπουλος, η Ελεονώρα Ζουγανέλη, η Ράντου, ο Φασουλής, ο Γιάννης Ζουγανέλης, η Ρίκα Διαλυνά με την Ρούλα Πατεράκη, την Άντζελα Μπρούσκου, τον Καραθάνο, τον Καρατζά. Όλους! Δεν ήταν κανένας απέξω. Γιατί ένας Διευθυντής πρέπει να τους περιλαμβάνει όλους, ακόμα κι αν έχει κάποια προσωπική απέχθεια για κάποιον. Γιατί, αν υπάρχουν έστω και 100 άνθρωποι που θέλουν να τον δουν αυτόν τον κάποιο, πρέπει να τον παρουσιάσει. Αλλά όχι στη μεγάλη αίθουσα, για να καταστραφεί το ρεπερτόριο και να βάλεις μέσα το θέατρο 2-3 εκατ. ευρώ. Αν θέλουν να κάνουν αυτά τα τολμηρά, να τα κάνουν με δικά τους χρήματα, να πουλήσουν τα σπίτια τους και να τα κάνουν. Να ρισκάρουν. Τότε θα φανεί ποιος είναι πραγματικά επαναστάτης.

Όμως στην περίπτωση της Κιτσοπούλου και της παράστασης «Σφήκες», δεν υπήρξε κανείς που να εκφράστηκε θετικά

Επειδή το τερμάτισε. Πήγε κλιμακωτά. Έκανε τον Αθανάσιο Διάκο, μετά κάποιες άλλες βλακείες με την Αντιγόνη. Δεν είναι όμως μόνο αυτή. Είναι μια παρέα, που θεωρεί ότι με το δημόσιο χρήμα μπορεί να κάνει όποια σαχλαμάρα θέλει. Και είναι και απατεώνες γιατί καλούν τον κόσμο να δουν δήθεν Αισχύλο ή Σοφοκλή ή Αριστοφάνη. Είναι και βέβηλοι γιατί η Επίδαυρος είναι εκκλησία. Αυτό δεν θα μας το πάρουν, όσα χρόνια και να περάσουν.

Όταν λέτε ότι το τερμάτισε, αυτό σημαίνει ότι δεν θα την χρηματοδοτήσει ξανά κρατική σκηνή;

Εγώ πιστεύω ότι όσο το Υπουργείο Πολιτισμού, η Στέγη και οι Διευθύνσεις των κρατικών θεάτρων είναι προσανατολισμένοι σε αυτήν την ασυναρτησία που λέγεται δήθεν πειραματισμός, θα την βάλουν ξανά και ξανά. Γιατί είναι 40 άνθρωποι που κάνουν αυτές τις ηλιθιότητες και όλο το υπόλοιπο ελληνικό θέατρο είναι απέξω. Και βλέπουμε στο Φεστιβάλ να λένε στον Άιαντα τον καφέ, να κάνουν τους Πέρσες Περσίδες, βλέπουμε πλαστικές καρέκλες, παραληρηματικούς μονολόγους ερήμην του έργου, βλέπουμε αθυροστομία χωρίς λόγο, μια πνευματική αναπηρία άνευ προηγούμενου (με κάθε σεβασμό στους αληθινούς ανάπηρους). Αυτό δεν θα υπήρχε, αν δεν υπήρχαν τα ισχυρά κέντρα που τους στηρίζουν. Η Κιτσοπούλου δεν φταίει. Αυτή είναι μια αυθαιρεσία του ασυνάρτητου. Πήρε τα χρήματα, πληρώθηκε και τον παχυλό μισθό της, πλήρωσε και την παρέα της και πήγαν και αφόδευσαν στην Επίδαυρο. Αυτοί που πρέπει να κριθούν είναι αυτοί που της έδωσαν τα χρήματα και τον χώρο.

Στο κοινό της επαρχίας τι θα γίνει με αυτές τις παραστάσεις; Θα έχουν επιτυχία;

Στην επαρχία γίνεται πιο εύκολα αντιληπτό το κίβδηλο αυτών των ανθρώπων γιατί οι άνθρωποι είναι πιο κοντά στη φύση. Στην αρχαία Ελλάδα πέταγαν τομάτες και ότι είχαν μπροστά τους στις παραστάσεις. Όμως αυτοί οι 40 της κλίκας αδιαφορούν για το κοινό αίσθημα. Το περιφρονούν. Τους αηδιάζει ο μέσος όρος των ανθρώπων. Αυτοί είναι υπεράνω. Και για αυτό ευθύνονται οι διευθυντές των θεάτρων. Εκεί πρέπει να αναζητηθούν ευθύνες, όταν η Κιτσοπούλου γυρίσει από την περιοδεία. Η Επίδαυρος από τα εισιτήρια σου δίνει 450.000 ευρώ από τα οποία κάνεις απόσβεση της παραγωγής. Και μετά η περιοδεία σου δίνει το κέρδος με μια προσεχτική διαχείριση. Ποιο κέρδος θα υπάρχει όταν η περιοδεία θα έχει 100 άτομα; Γιατί να κάνεις μόνο 10 παραστάσεις και να μην κάνεις 40 και να γυρίσεις με χρήματα που θα ταϊσουν τους εργαζόμενους; Δεν το θέλουν αυτό. Γιατί έχουν σαν καρκίνος σφιχτεί γύρω από το σώμα του θεάτρου και το απομυζούν, το διαλύουν. Έτσι απονευρώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα του Έθνους. Γιατί χτυπούν εθνικά σύμβολα. Από τον Αθανάσιο Διάκο μέχρι τον Αισχύλο, τον Ευριπίδη και τον Αριστοφάνη. Αυτά είναι η περιουσία μας.

Πως σχολιάζετε τις ακραίες ύβρεις στο θέατρο;

Στο εξωτερικό υπάρχει ένα μάθημα στις δραματικές σχολές που λέγεται self manager, δηλαδή μανατζάρισμα του εαυτού σου. Η κ. Κιτσοπούλου στηρίζεται ακριβώς στην πρόκληση, γιατί είναι κενή, δεν έχει να πει κάτι ουσιαστικό. Την πάτησε όποιος πέσει σε αυτήν την παγίδα. Το θέμα είναι ότι όταν τα λέει αυτά σε μια παράσταση η κ. Κιτσοπούλου, πρέπει αυτά να καταγράφονται και να πηγαίνουν αμέσως συστημένα στο Υπουργείο Πολιτισμού, στο Εθνικό και το ΚΘΒΕ που την χρηματοδότησαν. Αυτοί πρέπει να απολογηθούν. Δυστυχώς όμως δεν έχουμε Διευθυντές με κύρος που θα τολμήσουν να πουν όχι στην κ. Παναγιωτάκου της Στέγης και στην κ. Ευαγγελάτου του Φεστιβάλ. Να πουν: Όχι δεν θα ανεβάσουμε την Κιτσοπούλου στην Επίδαυρο, αλλά στην «Πειραιώς 260» ή σε μια μικρή αίθουσα που θα μπορείτε να βρίσετε εκεί όποιον θέλετε. Και βέβαια όχι «Σφήκες», αλλά τις προσωπικές απόψεις για τη ζωή του ο καθένας. Όλα πιστώνονται στους δυο Διευθυντές του Εθνικού και του ΚΘΒΕ και στην κ. Ευαγγελάτου και μέσω αυτών υπάρχει αντανάκλαση στο Υπουργείο Πολιτισμού.

Η Επίδαυρος τι είναι για εσάς;

Η Επίδαυρος εκτός από ένα ιερό μέρος είναι και ένα τουριστικό πολυεργαλείο. Δηλαδή η αξιοποίηση της μπορεί να προσελκύσει ένα είδος τουρισμού το οποίο να πολλαπλασιάζεται και να δίνει χρήματα στο ΑΕΠ της χώρας. Πρέπει ο Πρωθυπουργός να σκεφτεί αν θέλει την ανάπτυξη μέσω του τουρισμού στην Αργολίδα και γενικά. Αν ναι, θα πρέπει πολύ σοβαρά να λάβει υπόψη του κάποια πολύ σοβαρά πράγματα. Ως Διευθυντής του Εθνικού είχα πάει στο Πεκίνο σε ένα παγκόσμιο συνέδριο με τίτλο «Τέχνη και Επιχειρήσεις». Ήταν εκεί όλα τα μεγάλα θέατρα του κόσμου. Εκεί άκουσα τον Ινδό, τον Γιαπωνέζο να λένε για το θέατρο Καμπούκι και το θέατρο Νο και τότε σηκώθηκε ο Κινέζος Πρόεδρος της Ακαδημίας Πολιτισμού της Κίνας και με ρώτησε: Να πει ο Έλληνας αντιπρόσωπος πόσα προσφέρει η Ελληνική Τραγωδία στο ΑΠΕ της χώρας του. Ντράπηκα τόσο πολύ που ήθελα να ανοίξει η γη να με καταπιεί. Γιατί όλοι εκτός από εμάς, θεωρούν ότι η τραγωδία είναι ένα παγκόσμιας εμβέλειας εργαλείο ανάπτυξης. Αν ο κ. Πρωθυπουργός θέλει ανάπτυξη, θα πρέπει να προσέχει τις επιλογές του.