Νίκος Ψαρράς στην Απογευματινή: Τρίτη φορά με ξένο σκηνοθέτη στην Επίδαυρο - Τι ετοιμάζει ο Κουλιάμπιν για την Ιφιγένεια εν Αυλίδι
Στις 5 και 6 Ιουλίου 2024
Πρωταγωνιστής για τρίτη φορά σε σκηνοθεσία αρχαίου δράματος από ξένο σκηνοθέτη ο ηθοποιός Νίκος Ψαρράς – Γιατί όλοι οι ξένοι τον θέλουν στις παραστάσεις τους;
Παγκόσμια πρεμιέρα θα κάνει στις 5 και 6 Ιουλίου στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου η «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» του Ευριπίδη που ετοιμάζει αυτόν τον καιρό ο Τιμοθέι Κουλιάμπιν, ο γνωστός για την ποιητική ματιά του Ρώσος σκηνοθέτης.
Στον πρωταγωνιστικό ρόλο, αυτόν του Αγαμέμνονα, θα δούμε τον Νίκο Ψαρρά, έναν από τους πιο εξασκημένους στο αρχαίο δράμα Έλληνες ηθοποιούς, ο οποίος συνεργάζεται για τρίτη φορά με ξένο σκηνοθέτη στην Επίδαυρο μετά τη συμμετοχή του στη Μήδεια του Φρανκ Κάστορφ (2023) και τη Μήδεια του Ανατόλι Βασίλιεφ (2008).
Ποιο στοιχείο πάνω του είναι εκείνο που έλκει τους ξένους σκηνοθέτες να τον επιλέγουν για τις παραστάσεις του, το εξηγεί ο ίδιος στην Κυριακάτικη Απογευματινή και τη Μαριάνθη Κουνιά.
Τι έχει στο μυαλό του ο Κουλιάμπιν για το Αρχαίο Δράμα και συγκεκριμένα για την Ιφιγένεια εν Αυλίδι;
Δεν είναι η πρώτη φορά που ασχολείται με το αρχαίο δράμα, καθώς έχει σκηνοθετήσει την Ηλέκτρα στο παρελθόν. Αλλά σε κλειστό θέατρο, στη Μόσχα. Οι ξένοι σκηνοθέτες που έρχονται στην Ελλάδα για να σκηνοθετήσουν μια παράσταση αρχαίου δράματος το αγαπούν πολύ και ξέρουν τις απαιτήσεις του. Ο Κουλιάμπιν είναι ένας υπέροχος άνθρωπος, ένα πολύ καλό παιδί και ταλαντούχος. Μας έχει κερδίσει όλους. Έχει έρθει πολύ καλά προετοιμασμένος. Εγώ είναι η τρίτη φορά που δουλεύω με ξένο σκηνοθέτη στην Επίδαυρο. Αυτή τη φορά είδαμε αμέσως έναν άνθρωπο που ήξερε πολύ καλά τι θέλει να κάνει. Ήρθε, κάναμε τρεις μέρες μια αναλυτική ανάγνωση για να δει κυρίως ότι είναι ακριβής η μετάφραση η ρώσικη που παρακολυθεί στο δικό του το κείμενο (κατά τη διάρκεια της πρόβας) και μετά άρχισε αμέσως στήσιμο. Στο έργο αυτό έχουμε να κάνουμε με τον πόλεμο και με μια δυσκολία να ξεκινήσει, καθώς δεν βοηθούν τα καιρικά φαινόμενα. Έτσι πρέπει να γίνει μια θυσία ενός κοριτσιού.
Στο επίκεντρο αυτού του έργου είναι μια θυσία που πρέπει να γίνει για να ξεκινήσει ένας μεγάλος πόλεμος. Τι σημαίνει θυσία σήμερα;
Δεν μπορώ να σας πω πολλά πράγματα γιατί δεν μπορώ να προδώσω την ιδέα. Η παράσταση θα είναι σύγχρονη. Δηλαδή μιλάμε για έναν πόλεμο σημερινό. Μιλάμε για μια Άρτεμη που πιέζει να γίνει αυτή η θυσία, ώστε όλοι να μπορέσουν να πολεμήσουν και να πειστεί ο κόσμος ότι αυτή η θυσία θα είναι αρκετή για να ωθήσει τους πολεμιστές να ορμήσουν κατά της Τροίας. Σαν να λέμε ότι η αρπαγή της Ελένης από μόνη της δεν είναι κάτι ισχυρό για να τους πείσει. Ενώ η θυσία ενός αθώου παιδιού είναι ένα πολύ πιο ισχυρό έναυσμα. Σε αυτό έχει εστιάσει ο σκηνοθέτης, ο οποίος έχει κάποιες μεταφυσικές ανησυχίες. Πολλές φορές μας λέει ότι ο μαύρος δαίμονας που αναφέρει ο Ευριπίδης έχει να κάνει με τις ψυχές αυτών των ανθρώπων και από πού έρχονται, πως ζουν τον βίο τους και κυρίως τι ψυχή θα παραδώσουν μετά. Έχει πολλά τέτοια στοιχεία η παράστασή μας.
Ο ρόλος σας, του Αγαμέμνωνα τι στοιχεία έχει; Τι συμβολίζει;
Ο Αγαμέμνονας εδώ είναι σε πανικό στην αρχή. Βλέπουμε έναν άνθρωπο που ενώ πρόθυμα είπε ότι θα θυσιάσει το παιδί του, στην πρώτη σκηνή θέλει να αλλάξει αυτήν την απόφαση. Θέλει να στείλει ένα γράμμα που λέει ότι τελικά δεν θα γίνει ο γάμος, το οποίο το βρίσκει ο Μενέλαος και έτσι αρχίζει όλη η μάχη ανάμεσα στα δυο αδέρφια για το αν πρέπει ή όχι να γίνει αυτή η θυσία. Και εκεί φτάνει η Κλυταιμνήστρα με την Ιφιγένεια και υπάρχει μια πίεση από παντού. Τελικά οδηγούνται στη θυσία. Ο Αγαμέμνονας είναι ένας άνθρωπος που πάσχει, δεν θέλει να θυσιάσει το παιδί του γιατί το θεωρεί άδικο. Και αυτό είναι το συγκινητικό του ρόλου αυτού.
Η σκηνοθεσία γίνεται με σύγχρονους όρους ή είναι μια κλασική σκηνοθεσία αρχαίου δράματος;
Όλοι πια τα τελευταία 30 χρόνια αντιμετωπίζουν μια αρχαία τραγωδία με σύγχρονη ματιά. Η ανάγκη που ωθεί κάποιον να σκηνοθετήσει ένα κείμενο το κάνει σύγχρονο.
Έχει τολμηρές παρεμβάσεις;
Όχι δεν υπάρχουν παρεμβάσεις. Ο Κουλιάμπιν δεν κάνει πείραμα πάνω στο έργο. Έχουμε ατόφιο το κείμενο. Διηγείται την ιστορία της Ιφιγένειας, την ιστορία του πολέμου, την ιστορία της άδικης θυσίας και πως οι σημερινοί άνθρωποι κινούνται μέσα σε αυτά με σύγχρονους όρους. Όσα χρόνια και να περάσουν δεν αλλάζει ο άνθρωπος και οι ανάγκες του. Αλλάζει η πίεση που ασκείται στο να ξεκινήσει ένας πόλεμος. Ο πόλεμος ήταν, είναι και δυστυχώς θα είναι πάντα ίδιος.
Με ποια μέσα αναδυκνείεται στην παράσταση το βαθιά ανθρώπινο δράμα;
Με τους ίδιους τους ηθοποιούς και το κείμενο. Πιο πολύ ψάχνουμε να βρούμε το προσωπικό δράμα του καθενός και τι σημαίνει μια θεϊκή εντολή από μια ανώτερη δύναμη που σε ελέγχει και που δεν μπορείς να αναμετρηθείς μαζί της, όσα μεγαλεία κι αν έχεις. Γιατί δεν παύει η φύση σου να είναι ανθρώπινη. Και πρέπει να την δεχτείς. Όταν προσπαθείς να την ξεπεράσεις, να τα βάλεις με το Θείο, διαπράττεις ύβρη, η οποία τιμωρείται.
Οι ξένοι σκηνοθέτες πόσο μπορούν να εμβαθύνουν στην αρχαία ελληνική κουλτούρα μας;
Ο καθένας το σκέφτεται διαφορετικά. Αυτά τα κείμενα δεν ανήκουν σε εμάς, αλλά είναι παγκόσμια κληρονομιά. Δηλαδή εγώ έχω δει στο Βερολίνο Μήδεια σύγχρονη που έμεινα άφωνος με το πόσο βαθιά ήταν η προσέγγιση και η ουσία. Ο Κουλιάμπιν έχει βάθος, έχει συγκίνηση, έγνοια και ακούει πολύ προσεκτικά τη σημασία της Θεμέλης στη μέση της ορχήστρας, που δεν πρέπει να την πατάμε. Ενώ υπάρχουν άλλοι που αδιαφορούν. Εδώ έχουμε έναν άνθρωπο που αγαπάει πολύ την παράδοση μας, τον ελληνικό πολιτισμό, είναι γνώστης. Εμείς πολλές φορές τον πειράζουμε στο διάλειμμα γιατί δεν κάνει διάλειμμα. Είναι τόσο βουτηγμένος μέσα σε αυτό που ακόμα και έξω είναι σιωπηλός κάνοντας το τσιγάρο του. Συνέχεια σκέφτεται. Εμάς μας έχει κερδίσει. Είμαστε ένας θίασος που έχουμε μείνει έκπληκτοί με τις ιδέες του με το πόσο ήρεμα δουλεύει και πόσο μας ακούει.
Όλοι οι ξένοι σκηνοθέτες θέλουν εσάς στις παραστάσεις τους; Ποιο στοιχείο σας τους έλκει τόσο πολύ;
Κι εγώ τους θέλω. Γιατί μπαίνουμε σε περιοχές μη γνώριμες και μου αρέσει πολύ αυτή η πρόκληση. Δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα στη δουλειά του ηθοποιού από το να ξέρεις από την αρχή που θα πας. Έχουμε και εξαιρετικούς Έλληνες σκηνοθέτες, αλλά με τους ξένους μπαίνω σε ένα άλλο σύμπαν που δεν έχω φανταστεί. Είναι άλλη προσέγγιση. Τα προσωπικά τους βιώματα, οι σπουδές τους, το προσωπικό ύφος τους. Με τον Κουλιάμπιν όταν έκανα την οντισιόν, μόνο μιλάγαμε μισή ώρα. Και φαντάστηκα ότι δεν ήθελε να διαβάσω κάτι για να με δει. Και όταν έφευγα μου είπε, "ώχ ξεχάσαμε να διαβάσουμε το κείμενο, πάμε πάλι". Όταν το διάβασα, μου είπε «πολύ ωραία το είπες, αλλά αυτό ήταν φιλοσοφική προσέγγιση, πάμε να παίξεις τώρα». Μου έδωσε πέντε κατευθύνσεις, έπαιξα και στο τέλος μου είπε «σε ευχαριστώ πολύ, ήταν πολύ ωραία η δουλειά σου». Είναι πολύ ευγενικό παιδί. Αλλά δεν ήξερα αν έχω κλείσει τον ρόλο γιατί έβλεπα ότι είναι γενικά ένα ευγενής άνθρωπος. Μετά από δυο εβδομάδες μου τηλεφώνησαν και μου το είπαν.
Μετά από τρεις συμμετοχές σε παραστάσεις ξένων σκηνοθετών, τη Μήδεια σε σκηνοθεσία Βασίλιεφ το 2008, την περσινή σας εμπειρία με τη Μήδεια του Κάρστοφ και τη φετινή σας συνεργασία με τον Κουλιάμπιν, τι έχετε συμπεράνει για τους ξένους σκηνοθέτες που καταπιάνονται με το αρχαίο δράμα;
Το συμπέρασμα είναι θετικό, παρότι με τους δυο προηγούμενους δεν πέρασα πολύ εύκολα για διαφορετικούς λόγους με τον καθένα. Πάντως το να βρίσκεσαι με ανθρώπους με μεγάλα μυαλά και μεγάλη ιστορία ακόμα και μέσα από δύσκολες καταστάσεις, φεύγεις πάντα κερδισμένος. Με τον Βασίλιεφ κάναμε τότε πρόβες οκτώ μήνες. Δώδεκα ώρες κάθε μέρα, από τις 10 το πρωι μέχρι τις 10 το βράδυ με ένα ρεπό κάθε Δευτέρα. Και του λέγαμε πως είναι πολλές οι ώρες και δεν προλαβαίναμε να κάνουμε άλλες δουλειές, όπως να πάμε στο ταχυδρομείο να πληρώσουμε έναν λογαριασμό. Και μας κοίταζε έκπληκτος λέγοντάς μας «μα δουλεύουμε τη Μήδεια, με τους λογαριασμούς σας ασχολείστε;». Ήταν μια καταπληκτική εμπειρία, κάτι σαν να ξαναπήγαμε σε δραματική σχολή, γιατί εκείνος ήταν και είναι ένας μεγάλος δάσκαλος. Μας δίδαξε τόσα πράγματα, που όλοι μας όταν φύγαμε από εκείνη την παράσταση γίναμε μετά διαφορετικοί ηθοποιοί. Εγώ χαίρομαι που μπορούμε και φέρνουμε ξένους ανθρώπους να σκηνοθετήσουν στην Ελλάδα έλληνες ηθοποιούς. Αυτό είναι μεγάλο δώρο γιατί ενώ έχουμε μια υπέροχη γλώσσα, δυστυχώς δεν ταξιδεύει εύκολα μέσα από τις παραστάσεις μας. Οπότε είναι δώρο να έρχονται ξένοι να μπαίνουν σε αυτά τα υπέροχα θέατρα που έχουμε. Είναι κέρδος και για αυτούς και για εμάς.
Τι σημαίνει για το Αρχαίο Δράμα ότι ξένοι καλλιτέχνες έλκονται από αυτά τα έργα;
Όπως θέλουν να καταπιαστούν με έργα του Σαίξπηρ ή του Μπρέχτ, αναλόγως θέλουν να σκηνοθετήσουν και αυτά τα σπουδαία κείμενα.
Ποιο στοιχείο τους εμπνέει πάνω σας και σς επιλέγουν όλοι οι ξένοι;
Πρέπει να ρωτήσετε τον Κουλιάμπιν για αυτό. Νομίζω πως είναι απλά θέμα καλού timing σε αυτό που ψάχνουν. Αυτοί όταν έρχονται εδώ δεν ξέρουν τίποτα για εμάς. Βλέπουν απλά μια φάτσα και μια φωνή. Και βλέπουν έναν άνθρωπο με τον οποίο συζητάνε. Όλοι τους πάντα πριν από το διάβασμα και τη σκηνή, θέλουν να δουν τι άνθρωπος είσαι. Γιατί ξέρουν ένα πολύ, μεγάλο μυστικό, ότι οι ρόλοι μας μέσα από το δικό μας σώμα και τις δικές μας ευαισθησίες θα πάρουν σάρκα και οστά. Για παράδειγμα ο Κάρστοφ πέρυσι δεν ζήτησε κανένα κείμενο. Ήθελε μόνο κουβέντα και έβλεπε τη δυναμική μας.
Ο Κάρστοφ όμως δεν σας έδωσε πρωταγωνιστικό ρόλο πέρυσι, σας είχε δώσει πολλούς μικρούς ρόλους μέσα στην παράσταση.
Είχα κείμενα πολλά, αλλά για να καταλάβετε τι συνέβη, την Παρασκευή τρεις ώρες πριν την παράσταση μου έκοψε όλη τη σκηνή του Αιγέα. Δεν τον ενδιέφερε τι παίζει κάποιος, τον ενδιέφερε η φιγούρα πιο πολύ. Εγώ είχα όλη τη σκηνή του Αιγέα και όλον τον ρόλο του Αγγελιαφόρου στο τέλος και αυτά ήταν τα δυο μεγάλα κομμάτια που βγήκαν. Γιατί ο ίδιος μας είπε ότι ο πολύ καλός του φίλος ήταν ο Μύλλερ και δεν ήθελε να πειράξει τα κείμενα του, ενώ τον Ευριπίδη δεν τον γνώρισε ποτέ. Αυτή ήταν η απάντηση του. Αλλά δεν πειράζει γιατί εγώ έτσι πήρα μεγάλη ανάσα στην παράσταση.
Υπάρχει κάτι κακό στο πείραγμα των έργων αυτών, στους πειραματισμούς των ιστοριών από τους ξένους σκηνοθέτες;
Όχι γιατί και οι Έλληνες σκηνοθέτες πείραμα κάνουν. Κανείς μας δεν ξέρει πως ανέβαιναν αυτές οι παραστάσεις. Ακόμα και αυτοί που λανθασμένα θεωρούν ότι οι κλασικές παραστάσεις του Ροντήρη ήταν κοντά στα αρχαιοελληνικά πρότυπα πλανώνται οικτρά. Ο Ροντήρης ήταν σπουδαγμένος στο Βερολίνο πάνω στον γερμανικό εξπρεσιονισμό, ένα πράγμα καθόλου ελληνικό. Το μόνο που ξέρουμε για αυτές τις παραστάσεις είναι ότι ήταν μια θρησκευτική τελετή. Οπότε οφείλουμε να πειραματιζόμαστε και να ψάχνουμε αυτά τα κείμενα. Να τα φέρνουμε σε εμάς στο σήμερα. Δεν μπορεί κάποιος να ανεβάζει σήμερα μια παράσταση για τον πόλεμο και να αγνοεί τους πολέμους που γίνονται γύρω μας. Θυμάμαι το Καλοκαίρι του 2015 που παίζαμε τις Τρωάδες με το Εθνικό Θέατρο και ακούγονταν οι φράσεις «ελευθερη πρέπει να είναι η πατρίδα μας» και «η πατρίδα μας χάνεται» πόσο διαφορετικά ακούγονταν στα αυτιά των θεατών εκείνη τη στιγμή. Γιατί είχαμε τότε μια χώρα που βούλιαζε. Δεν ξέραμε τι μας ξημερώνει. Γιατί παίζαμε στην Επίδαυρο 3 και 4 Ιουλίου και στις 5 του μήνα ήταν το δημοψήφισμα.
Τι είναι για εσάς ο πόλεμος;
Για μένα ο πόλεμος είναι η κατάντια της ανθρώπινης φύσης
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Ιφιγένεια η εν Αυλίδι του Ευριπίδη
Τιμοφέι Κουλιάμπιν
Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
5-6 Ιουλίου
