Η 'Ωρα του Λαού - Ελληνοφρένεια best of
Θύμιος Καλαμούκης, Αποστόλης Μπαρμπαγιάννης
Νίκος Καμτσής στα parapolitika.gr: Σε μια κωμωδία τα έργα του Γκόγκολ «Επιθεωρητής», «Η Μύτη», «Τα Παντρολογήματα»
Συνέντευξη με τον γνωστό σκηνοθέτη
Στο θέατρο Τόπος Αλλού παρουσιάζεται η παράσταση "Η αβάσταχτη ελαφρότητα μιας μύτης όπου πρόσωπα και καταστάσεις, ζωντανεύουν στη σκηνή πατώντας τον χώρο του παράλογου
Η κωμωδία και η σάτιρα έχει την τιμητική της στο θέατρο "Τόπος Άλλου", καθώς τον τελευταίο καιρό παρουσιάζεται εκεί η κωμωδία «Η αβάσταχτη ελαφρότητα μιας μύτης», μια σύνθεση από έργα του Νικολάι Γκόγκολ σε σκηνοθεσία Νίκου Καμτσή.
Το έργο αποτελεί μια ευρηματική σύνθεση εμπνευσμένη από τα πιο χαρακτηριστικά και αγαπημένα έργα του σπουδαίου Ρώσου συγγραφέα και συγκεκριμένα από το «Ο Επιθεωρητής», «Η Μύτη»,«Τα Παντρολογήματα» κυρίως, αλλά ψήγματα και από τα άλλα κείμενα του, κυρίως τα λογοτεχνικά βρίσκονται διάσπαρτα σε όλο το κείμενο, στις καταστάσεις και στις σχέσεις των προσώπων.
Η σκηνοθετική προσέγγιση έχει ως κεντρικό άξονα τη ανελέητη σατιρική διάθεση του Γκόγκολ, ο οποίος με βιτριολικό χιούμορ, καυτηριάζει τα κακώς κείμενα της εποχής του, που παραμένουν διαχρονικά και επίκαιρα.
Στο έργο, οι χαρακτήρες από τον «Ο Επιθεωρητής» συναντούν απρόσμενα τον ήρωα από τη «Μύτη», δημιουργώντας απίθανες καταστάσεις που οδηγούν σε κωμικοτραγικές παρεξηγήσεις. Ταυτόχρονα, η ικανότητα της Φεκλα Ιβανοβνα από τα «Παντρολογήματα» να κάνει προξενιά και να παντρεύει όποιον βρει μπροστά της μπλέκεται με την πανικόβλητη προσπάθεια των δημοσίων υπαλλήλων να κρύψουν την αλήθεια από τον υποτιθέμενο επιθεωρητή. Η σκηνική σύνθεση και η χιουμοριστική αλληλεπίδραση των χαρακτήρων φωτίζουν με ευφυία τα κοινωνικά και πολιτικά παράδοξα που σημάδευαν τη ρωσική κοινωνία του 19ου αιώνα και που με έναν εκπληκτικό τρόπο αντανακλώνται και στη σημερινή πραγματικότητα.
Μέσα από κωμικές παρερμηνείες, γκροτέσκες φιγούρες και παρανοήσεις, το έργο διατηρεί την ουσία της γκογκολιανής σάτιρας: την ανατροπή της καθεστηκυίας τάξης και την αποκάλυψη της ανθρώπινης ματαιοδοξίας και υποκρισίας.
Ο σκηνοθέτης Νίκος Καμτσής μιλώντας στα parapolitika.gr εξηγεί πως έκανε αυτήν την σύνθεση των έργων του Γκόγκολ και ποια θέματα θίγει το έργο με κωμικό τρόπο.
«Η αβάσταχτη ελαφρότητα μιας μύτης». Μιλήστε μας για την παράσταση σας αλλά και για τον εξαιρετικά σατιρικό τίτλο που της επιλέξατε.
Η Αβάσταχτη Ελαφρότητα μιας Μύτης, είναι μια κωμική, αλλά και βαθιά στοχαστική απόπειρα να συνδέσουμε το σύμπαν του Γκόγκολ με τη σύγχρονη πραγματικότητα. Ο τίτλος της παράστασης εμπνέεται από τη διάσημη νουβέλα του «Η Μύτη», ένα έργο που σατιρίζει την ανθρώπινη ματαιοδοξία, τη γραφειοκρατία και τη γελοιότητα της κοινωνικής ανόδου.
Φυσικά και η συγγένεια με τον τίτλο του μυθιστορήματος του Κουντερα είναι εμφανής και δεν το κρύβουμε.
Επιλέξαμε αυτόν τον τίτλο γιατί αποτυπώνει με ευθύτητα, αλλά και με χιούμορ, την «ελαφρότητα» που χαρακτηρίζει πολλές από τις ανθρώπινες επιλογές και συμπεριφορές, τόσο στην εποχή του Γκόγκολ όσο και στη δική μας. Είναι μια «ελαφρότητα» που δεν μας επιτρέπει να αναλάβουμε την ευθύνη μας, αλλά ταυτόχρονα μας καλεί να γελάσουμε με τον εαυτό μας. Επί πλέον υπονοεί τον τρόπο που συχνά αποφεύγουμε να δούμε την αλήθεια. Όπως η μύτη στον Γκόγκολ, που κυριολεκτικά αποσπάται από το πρόσωπο του κατόχου της, έτσι και εμείς χάνουμε την ταυτότητά μας μέσα στην επιφάνεια και την προσποίηση.
Η παράσταση συνδυάζει αποσπάσματα από το έργο του Γκόγκολ, όπως «Η Μύτη», «Ο Επιθεωρητής» και «Οι Νεκρές Ψυχές» και τα «Παντρολογήματα» σε μια ενιαία σκηνική σύνθεση. Μέσα από τον καυστικό σαρκασμό του Γκόγκολ, μιλάμε για την ψευδαίσθηση της εξουσίας, την παράνοια της κοινωνικής αποδοχής και την κωμικοτραγική φύση του ανθρώπινου αγώνα να αποδείξει την αξία του.
Η παράστασή μας, λοιπόν, είναι μια σάτιρα για το γέλιο που ξεγυμνώνει την αλήθεια και μια πρόσκληση να δούμε τον εαυτό μας μέσα στον καθρέφτη του Γκόγκολ. Ένας καθρέφτης που, που είναι τόσο παραμορφωτικός και διαστρεβλωμένος, όσο και η καθημερινότητα μας.
Τα κακώς κείμενα της εποχής του Γκόγκολ είναι κακώς κείμενα και της σημερινής εποχής;
Αναμφίβολα, τα κακώς κείμενα που καυτηριάζει ο Γκόγκολ είναι, σε μεγάλο βαθμό, διαχρονικά. Η ανθρώπινη φύση, με τις αδυναμίες, τις φιλοδοξίες και τις παθογένειές της, δεν αλλάζει εύκολα. Στα έργα του, ο Γκόγκολ σατιρίζει τη γραφειοκρατία, τη διαφθορά, την κοινωνική υποκρισία και την απληστία, ζητήματα που συναντούμε και σήμερα, αν και σε διαφορετικό ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο.
Στη σύγχρονη εποχή, η γραφειοκρατία μπορεί να έχει περάσει στην ψηφιακή μορφή, αλλά το πνεύμα της καθυστέρησης και της αναποτελεσματικότητας παραμένει. Η διαφθορά, δυστυχώς, εξακολουθεί να μαστίζει τόσο τις μικρές όσο και τις μεγάλες κοινωνίες, ενώ η κοινωνική υποκρισία βρίσκει πλέον καταφύγιο στα κοινωνικά δίκτυα, όπου συχνά παρουσιάζουμε μια εικόνα μακριά από την πραγματικότητα.
Η σάτιρα του Γκόγκολ μας θυμίζει ότι η αλλαγή δεν έρχεται εύκολα, αν πρώτα δεν κοιτάξουμε κατάματα τα προβλήματά μας και δεν τα αντιμετωπίσουμε με αυτοκριτική. Τα έργα του μας προκαλούν να γελάσουμε, αλλά και να αναρωτηθούμε: ποια είναι η δική μας θέση μέσα σε αυτές τις "κακώς κείμενες" καταστάσεις; Μήπως, τελικά, δεν είμαστε μόνο θεατές, αλλά και συμμέτοχοι;
Το κωμικό ύφος του Γκόγκολ μας βοηθά να αντιμετωπίσουμε δύσκολες αλήθειες με τρόπο ευχάριστο αλλά και αφυπνιστικό, κάτι που τον κάνει πάντα επίκαιρο.
Με ποια κριτήρια επιλέξατε τα κείμενα από την βιβλιογραφία του συγγραφέα, ώστε να συνθέσετε το έργο σας;
Η επιλογή των κειμένων για τη σύνθεση της παράστασης βασίστηκε σε δύο βασικά κριτήρια: τη θεματολογική συνοχή και την ικανότητα των συγκεκριμένων έργων του Γκόγκολ να διατηρούν την αιχμηρή τους επικαιρότητα.
Καταρχάς, αναζητήσαμε κείμενα που αναδεικνύουν τις βαθύτερες αγωνίες και αντιφάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης, όπως η ματαιοδοξία, η απληστία, η ψευδαίσθηση της εξουσίας και η κοινωνική υποκρισία. Έργα όπως «Η Μύτη», «Ο Επιθεωρητής» και «Οι Νεκρές Ψυχές» είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της θεματολογίας. Μέσα από το γκροτέσκο και το παράλογο, αποκαλύπτουν την ανθρώπινη ανεπάρκεια και την κωμικοτραγική της διάσταση.
Επιπλέον, λάβαμε υπόψη τη δυνατότητα των κειμένων να «μεταφραστούν» σκηνικά. Ο Γκόγκολ προσφέρει πλούσιο υλικό για θεατρική επεξεργασία, με έντονους χαρακτήρες, ζωντανούς διαλόγους και φανταστικά στοιχεία που μπορούν να αποτυπωθούν δυναμικά στη σκηνή. Επιλέξαμε αποσπάσματα που μας έδιναν ελευθερία να πειραματιστούμε με τη φόρμα: σουρεαλιστικά σκηνικά, γκροτέσκα στοιχεία, σωματική έκφραση και χρήση μουσικής για να υπογραμμίσουμε την ένταση και το χιούμορ.
Τέλος, σημαντικό ρόλο έπαιξε η επικαιρότητα των θεμάτων. Για παράδειγμα, ο κόσμος του «Επιθεωρητή», με τη σατιρική του ματιά στη διαφθορά και την υποκρισία της εξουσίας, δεν απέχει πολύ από τη δική μας πραγματικότητα. Αντίστοιχα, η απόσπαση της μύτης στο «Η Μύτη» ή το κυνήγι της κοινωνικής καταξίωσης στις «Νεκρές Ψυχές» φωτίζουν διαχρονικές πτυχές της ανθρώπινης συμπεριφοράς που παραμένουν εξαιρετικά επίκαιρες.
Εν τέλει, η σύνθεση της παράστασης δεν είναι απλώς μια επιλογή αγαπημένων αποσπασμάτων. Είναι μια σκηνική συνομιλία με τον Γκόγκολ, που προσπαθεί να εντοπίσει τα κακώς κείμενα της εποχής του και να τα συνδέσει με τις προκλήσεις της δικής μας εποχής, χωρίς να χάσει την αίσθηση του χιούμορ και του παιχνιδιού που τόσο χαρακτηρίζει το έργο του.
Τι είναι αυτό που χαρακτηρίζει τον Γκόγκολ και τον κάνει τόσο προσφιλή συγγραφέα στο κοινό σήμερα;
Ο Γκόγκολ παραμένει εξαιρετικά προσφιλής συγγραφέας σήμερα γιατί καταφέρνει να συνδυάσει την αιχμηρή κοινωνική σάτιρα με το διαχρονικό χιούμορ και τη βαθιά κατανόηση της ανθρώπινης φύσης.
Καταρχάς, το έργο του χαρακτηρίζεται από την ικανότητά του να αποκαλύπτει τις αδυναμίες, τις αντιφάσεις και τις γελοιότητες της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο Γκόγκολ μιλά για ζητήματα που είναι πάντα επίκαιρα: τη ματαιοδοξία, την υποκρισία, την απληστία, τη διαφθορά, αλλά και την αναζήτηση νοήματος σε έναν κόσμο που συχνά μοιάζει παράλογος. Αυτά τα θέματα δεν περιορίζονται στη Ρωσία του 19ου αιώνα. Αντιθέτως, έχουν παγκόσμια και διαχρονική σημασία, γιατί αγγίζουν βαθιά τη σύγχρονη πραγματικότητα.
Επιπλέον, ο Γκόγκολ ξεχωρίζει για το γκροτέσκο και το σουρεαλιστικό του ύφος. Μέσα από φαινομενικά απλές ιστορίες, δημιουργεί έναν κόσμο όπου η φαντασία συναντά το παράλογο: μια μύτη που φεύγει από τον ιδιοκτήτη της, ένας ανύπαρκτος επιθεωρητής που αλωνίζει και κάνει άνω κάτω την πόλη, διεκπεραιώνει κρατικές υποθέσεις με ένα σουρεαλιστικό τρόπο, ρίχνει τα ερωτικά του δίχτυα όπου βρει με απίστευτο θράσος. Αυτές οι φανταστικές ιστορίες προσφέρουν χώρο για ερμηνείες, για χιούμορ, αλλά και για σκέψη, γεγονός που τον κάνει προσιτό και απολαυστικό στο ευρύ κοινό.
Ο Γκόγκολ είναι επίσης ένας συγγραφέας που προσφέρει «καθρέφτες». Μας δείχνει με κωμικό και σαρκαστικό τρόπο τις δικές μας αδυναμίες, επιτρέποντάς μας να γελάσουμε, αλλά και να στοχαστούμε. Η γραφή του προκαλεί τόσο το γέλιο όσο και τη μελαγχολία, ένα μοναδικό μείγμα που αγγίζει όλες τις πλευρές της ανθρώπινης ψυχής.
Τέλος, το έργο του Γκόγκολ παραμένει ελκυστικό γιατί προσφέρει μια εξαιρετική βάση για θεατρική και καλλιτεχνική μεταφορά. Η ζωντάνια των χαρακτήρων του, η υπερβολή, αλλά και η λεπτή ειρωνεία που διατρέχει τις ιστορίες του επιτρέπουν σε κάθε εποχή να τον ερμηνεύσει και να τον προσαρμόσει στις δικές της ανάγκες.
Ο Γκόγκολ, λοιπόν, μας γοητεύει γιατί μας μιλά για εμάς, με τρόπο διαχρονικό, οικουμενικό και απροσδόκητα διασκεδαστικό.
Σαν σκηνοθέτης τι σας γοητεύει στη γραφή του Γκόγκολ και τι θέλετε να αναδείξετε μέσα από την παράσταση «Η Αβάσταχτη ελαφρότητα μιας μύτης»;
Στην παράσταση μας αυτό που αναδεικνύεται είναι η διαχρονική επικαιρότητα των μηνυμάτων του. Η γραφή του Γκόγκολ αποκαλύπτει την ανθρώπινη γελοιότητα με τρόπο απολαυστικά σαρκαστικό, χωρίς όμως να χάνει την τρυφερότητά της. Η «μύτη» που αποσπάται από τον ιδιοκτήτη της δεν είναι απλώς ένα σουρεαλιστικό εύρημα· είναι μια μεταφορά για την αποξένωση, την απώλεια της ταυτότητας και την ανάγκη του ανθρώπου να αναγνωριστεί μέσα από την κοινωνική του εικόνα.
Η παράστασή μας προσπαθεί να φωτίσει αυτές τις πτυχές, συνδυάζοντας το γκροτέσκο με τη θεατρική σωματικότητα, τη σάτιρα με το σουρεαλιστικό στοιχείο και τη μουσική με την κίνηση. Θέλω το κοινό να γελάσει, αλλά και να αναγνωρίσει τον εαυτό του στις καταστάσεις που παρουσιάζονται, να νιώσει ότι αυτά τα «ασήμαντα» γεγονότα, όπως μια χαμένη μύτη, είναι τελικά βαθιά σημαντικά.
Μέσα από αυτήν την παράσταση, επιχειρώ να δείξω ότι το έργο του Γκόγκολ δεν είναι απλώς ένα κωμικό σχόλιο για την εποχή του, αλλά ένα παράθυρο στην ανθρώπινη ύπαρξη. Είναι μια υπενθύμιση ότι, όσο γελοίοι κι αν φαινόμαστε μέσα στις αδυναμίες μας, υπάρχει πάντα η δυνατότητα να γελάσουμε με τον εαυτό μας και ίσως, μέσα από αυτό το γέλιο, να δούμε την αλήθεια λίγο πιο καθαρά.
