Απεχθανόταν τους κάθε λογής περιορισµούς, τις νόρµες, τους προκαθορισµένους κανόνες και αυτό φαίνεται -ποικιλοτρόπως- µέσα από τα µυθιστορήµατά του. Αλλωστε, ο αντισυµβατικός Αµερικανός συγγραφέας Τοµ Ρόµπινς θεωρούσε υπερβολική την ιδέα ότι η ζωή µπορεί να ελεγχθεί. Και όπως έγραφε στο πιο φηµισµένο µυθιστόρηµά του, τον «Τρυποκάρυδο», το παράλογο και το απροσδόκητο είναι θεµελιώδη στοιχεία της ύπαρξης.
Ο Τοµ Ρόµπινς πέθανε πριν από λίγες µέρες, σε ηλικία 93 ετών, και όπως σηµείωσε σε ανάρτησή της η σύζυγός του, Αλέξα Ρόµπινς, «ζήτησε οι άνθρωποι να τον θυµούνται διαβάζοντας τα βιβλία του». Αυτό, πάντως, πλέον θεωρείται βέβαιο. Τα µυθιστορήµατά του είναι γεµάτα από ειρωνεία, υπαρξιακά ερωτήµατα και φιλοσοφικές ανησυχίες, δηµιουργώντας ένα λογοτεχνικό σύµπαν που συνδυάζει τον κυνισµό µε την αισιοδοξία. Και αυτό, από µόνο, όσο αντιφατικό και αν ακούγεται, είναι ένα υπέροχο επίτευγµα. Θα µπορούσε κάποιος να ισχυριστεί, χωρίς την παραµικρή διάθεση υπερβολής, ότι ο Ρόµπινς υπήρξε ένας αναρχικός της λογοτεχνίας, ένας συγγραφέας δηλαδή που κατάφερνε να ανατρέπει τα πάντα: τη γλώσσα, τις ιδέες, τις κοινωνικές συµβάσεις.
Πράγµατι, µέσα από τις εξωφρενικές, φιλοσοφικές και σουρεαλιστικές ιστορίες του έφερε µια νέα µορφή αφήγησης στη σύγχρονη αµερικανική λογοτεχνία, συνδυάζοντας την ποπ κουλτούρα µε µια (άνευ όρων και ορίων) αναζήτηση της αλήθειας. Ανάµεσα στα βιβλία του που κυκλοφορούν στα ελληνικά είναι τα «Ακόµα και οι καουµπόισσες µελαγχολούν», «Το άρωµα του ονείρου», «Αµάντα, το κορίτσι της γης», «Ο χορός των εφτά πέπλων», «Μισοκοιµισµένοι µέσα στις βατραχοπιτζάµες µας», «Θιβετιανή ροδακινόπιτα» και, φυσικά, ο «Τρυποκάρυδος», το πλέον διάσηµο από τα έργα του.
Τα σουρεάλ λογοπαίγνια του Τομ Ρόμπινς
Ο «Τρυποκάρυδος» -που κυκλοφόρησε το 1980- εµπεριέχει το σύνολο των ανησυχιών αυτού του χαρισµατικού συγγραφέα, εξερευνώντας τη φύση του έρωτα, την επανάσταση, τη µαγεία της ζωής και το νόηµα της ύπαρξης, µέσα από την παράδοξη σχέση µιας πριγκίπισσας και ενός επαναστάτη. Η αφήγηση εξελίσσεται µε παράδοξα περιστατικά, όπου το ζευγάρι βιώνει την αγάπη ως µια µορφή επαναστατικής πράξης, µακριά από τους περιορισµούς της κοινωνίας.
Επιπλέον, αυτό το έργο του διακωµωδεί ανελέητα τις πολιτικές ιδεολογίες, τη µοναρχία και τη δοµή της εξουσίας, δείχνοντας ότι η πρώτη πραγµατική επανάσταση είναι εσωτερική.
Εδώ, ο Ρόµπινς βρίσκεται στο στοιχείο του: µέσα από χιούµορ, παραλογισµό και µοναδική γλωσσική δεξιοτεχνία, µας καλεί να αγκαλιάσουµε το χάος της ζωής, να αγαπήσουµε χωρίς περιορισµούς και να ζήσουµε µε τρόπο που να είναι αληθινός για εµάς. Πρόκειται για ιδέες που συναντάµε σχεδόν σε όλα τα έργα του, µυθιστορήµατα γεµάτα φανταστικούς χαρακτήρες, µανιασµένες µεταφορές, ένα ανάλαφρο χιούµορ και µία αχαλίνωτη φαντασία που διαβάζονται σαν... λογοτεχνικό LSD! Οσο για τη θεµατική του, ακροβατεί µεταξύ µυστικισµού, αντικοµφορµισµού και µιας ψυχεδελικής ανατροπής των καθιερωµένων αντιλήψεων.
Για παράδειγµα, στο βιβλίο του «Ακόµα και οι καουµπόισσες µελαγχολούν» (το οποίο µεταφέρθηκε στον κινηµατογράφο, το 1993, από τον Γκας βαν Σαντ), η πρωταγωνίστρια Σίσι κάνει οτοστόπ σε έναν κόσµο γεµάτο σεξ, όνειρα, ναρκωτικά, οράµατα και έναν πυρετώδη µυστικισµό - ένα µυθιστόρηµα που, αν µη τι άλλο, τον έκανε καλτ. Η αλήθεια, ωστόσο, είναι ότι σαν τον Ρόµπινς δεν γράφει κανένας!
Σε όλες τις ιστορίες του δεν παύει να αποδοµεί τον παραδοσιακό αφηγηµατικό τρόπο, χρησιµοποιώντας λογοπαίγνια, εξαιρετικά ασυνήθιστες µεταφορές και µια έντονη µουσικότητα στον λόγο του. Οι προτάσεις του ήταν πάντοτε γεµάτες απρόβλεπτες εικόνες και φιλοσοφικές ανατροπές, µε αναφορές από τον βουδισµό, τον σουρεαλισµό και τη ροκ µουσική, µέχρι τα ναρκωτικά και τη σεξουαλική απελευθέρωση.
Είχε συμπεριληφθεί στη λίστα με τους 100 καλύτερους συγγραφείς του 20ού αιώνα του περιοδικού «Writer’s Digest», ενώ είχε χαρακτηριστεί από διάφορους κριτικούς ως «ο πιο... επικίνδυνος συγγραφέας στον κόσμο»
Χιούµορ και ποίηση
Αλλά και οι χαρακτήρες του είναι -κατά κανόνα- υπερβολικοί, αντισυµβατικοί, παράξενοι, τρελούτσικοι. Ανάµεσά τους ο Σουίτερς, ο ειρηνιστής πράκτορας της CIA, που είναι ερωτευµένος µε µια µοναχή στο «Αγριεµένοι ανάπηροι επιστρέφουν από µοναχικά κλίµατα».
Στον «Χορό των εφτά πέπλων», πάλι, πρωταγωνιστούν ένα... κουτάκι χοιρινό µε φασόλια που µιλάει, ένας παραστατικός καλλιτέχνης, η τέχνη του οποίου συνίσταται στο να κινείται ανεπαίσθητα, και µια βρόµικη κάλτσα. «Αυτό που προσπαθώ να κάνω, είναι µια ανάµιξη φαντασίας και πνευµατικότητας, χιούµορ και ποίησης, σε συνδυασµούς που ουσιαστικά δεν έχουµε ξαναδεί ποτέ στη λογοτεχνία», έλεγε ο Ρόµπινς σε µια συνέντευξη το 2000.
Αυτή είναι µία υπέροχη επιτοµή όχι µόνο των προθέσεων πίσω από το έργο του, αλλά και του καλειδοσκοπικού, περίτεχνου, συχνά αλλοπρόσαλλου αποτελέσµατος. Πάνω απ’ όλα, όµως, η συνεισφορά του Τοµ Ρόµπινς στη µυθοπλασία είναι ότι άλλαξε τους κανόνες του παιχνιδιού - τη σχέση συγγραφέα και αναγνώστη. Και αυτό το κατάφερε, προσφέροντας µια λογοτεχνία που δεν διαβάζεται µόνο, αλλά βιώνεται: την αισθάνεσαι, δηλαδή, ως µία µοναδική και ανεπανάληπτη εµπειρία...
