Ένας άνισος, ακατόρθωτος σχεδόν, αγώνας, ο Αγώνας για εθνική ανεξαρτησία των υπόδουλων Ελλήνων από τον οθωμανικό ζυγό, ξεσήκωσε κύματα φιλελληνισμού όπου γης, και, διακόσια και πλέον χρόνια από την κήρυξή του, συνεχίζει να πυροδοτεί πλήθος έργων λογοτεχνικών, ιστορικών, πολιτικών. Μια μέρα πριν από την εθνική επέτειο της 25ης Μαρτίου, ανατρέχουμε σε βιβλία, για όλες τις ηλικίες, που θυμίζουν ότι η ελευθερία δε χαρίζεται, κατακτιέται, κι είναι μια διαρκής μάχη, σε κάθε καιρό.
25η Μαρτίου: Δέκα βιβλία που μιλούν στην ελληνική ψυχή
Ενάντια σε φρούρια και τείχη: Μια μικρή εισαγωγή για την ελληνική επανάσταση
Η ιστορία ξεκίνησε με μια Εταιρεία, η οποία εμπνεύστηκε και οργάνωσε την επανάσταση. Ήταν μια Εταιρεία ξενιτεμένων, μια συντροφιά εμπόρων και υπαλλήλων, με ταπεινή όμως καταγωγή, και σ’ εκείνα τα χρόνια οι ταπεινοί δεν μπορούσαν να ξεκινήσουν μια επανάσταση. Την ανέθεσαν, λοιπόν, σ’ αυτούς που μπορούσαν να την ξεκινήσουν, στους ομογενείς αριστοκράτες –τους πρίγκιπες της Ρωσίας, τους πρίγκιπες της Κωνσταντινούπολης, εξόριστους και μη–, στους προύχοντες, στους αρχιερείς. Αρκετοί από αυτούς συμμερίζονταν το όραμα για μια ελεύθερη πατρίδα.
Η επανάσταση ξεκίνησε αμήχανα, όπως συνήθως συμβαίνει με τις επαναστάσεις. Επιχείρησε να αποκτήσει κράτος και εξουσία μακριά από την πατρίδα για να νικήσει τον δυνάστη. Σχεδίασε φιλόδοξα χτυπήματα μέσα στην ίδια την πρωτεύουσα του εχθρού. Κινήσεις περίπλοκες, δύσκολες, που απέτυχαν κλείνοντας τον κύκλο της Εταιρείας και των οραμάτων όσων την ακολούθησαν.
Έπειτα, την υπόθεση της ελευθερίας ανέλαβαν οι προύχοντες και οι ιεράρχες του Μοριά, οι καραβοκυραίοι των νησιών, οι αρματολοί της Ρούμελης. Για να πετύχουν, όμως, χρειάζονταν τον λαό τους. Δεν γινόταν χωρίς αυτόν. Χρειάζονταν τους πολλούς Έλληνες, αυτούς που μισούσαν τον τύραννο όσο και τη δική τους μιζέρια, που δεν διάβαζαν Διαφωτιστές, αλλά μέσα τους σιγόκαιγε ο κοινός πόθος για ελευθερία.
Με αίμα και πόνο έθρεψε ο λαός τον Αγώνα. Πάνω σε αυτά τα υλικά χτίστηκε το ελεύθερο ελληνικό κράτος μέσα στο οποίο ζούμε σήμερα. Δεν έγινε ιδανικό, όπως πολλοί ονειρεύτηκαν. Ήταν όμως η πατρίδα μέσα στην οποία οι πολλοί μπορούσαν να ονειρεύονται το καλύτερο. Την πολυπλόκαμη ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης πραγματεύεται το βιβλίο αυτό, ρίχνοντας φως στο παρασκήνιο, και αναδεικνύοντας άγνωστους ήρωες και κρυφούς πρωταγωνιστές, μέσα από μια μεγάλη και συναρπαστικά ειπωμένη ιστορία.
Ραγιάς: Μέρες και νύχτες 1821
1816-1829. Πάτρα, Τριπολιτσά, Ναύπλιο, Μεσολόγγι…
Αφότου ο Αγγελής βρέθηκε φυλακισμένος στο κοτέτσι του Σαχίν Αγά, το μίσος φώλιασε στην ψυχή του σαν φαρμακερό φίδι.
Κατά την εκρηκτική και συγχρόνως σαγηνευτική πορεία του μπαίνει στη δούλεψη ενός στρυφνού και τσιγκούνη πραματευτή, που σου πουλά κωλοφωτιά για καντήλι. Τον ζώνει το μολυβένιο σύγνεφο της σκλαβιάς και του εξευτελισμού των ραγιάδων. Σμίγει με την Κερασία, όπου στο πρόσωπό της βουτάνε και κολυμπούν τα όνειρα. Απαντιέται με κοτζαμπάσηδες, κολίγους και συμπολεμιστές, που είναι πιότερο από αδέρφια και γυναίκα την ώρα της μάχης, ενώ ένα τρομαγμένο Τουρκόπουλο γαντζώνεται πάνω του.
Στον δρόμο του και δύο γέροντες, οι οποίοι ξεψαχνίζουν το κίνητρο για καθετί μα και τη γλυκιά και φαρμακερή ουσία του «εγώ», η πλανεύτρα Ασπασία, διαβολικοί ξένοι, ντόπιοι τυχοδιώκτες, ο επί τριάντα έξι χρόνια αμίλητος Συμεών, ένας καβαλάρης που σώζει αιχμάλωτες Τουρκοπούλες και ο τρανότερος οχτρός του λεύτερου ανθρώπου, ο φόβος.
Ο Αγγελής βιώνει το μεγαλείο και τη σκοτεινή πλευρά του ματοβαμμένου Εικοσιένα, γκρεμίζοντας μυθεύματα και φανερώνοντας καταχωνιασμένες αλήθειες. Σφιχταγκαλιάζεται με τη φωτιά του ξεσηκωμού, μεταβολίζει την αγριότητα σε ελπίδα, λύτρωση και γλυκασμό, και βροντοφωνάζει: «Θέλω να μην είμαι ραγιάς σε κανέναν. Ραγιάς σε τίποτα!»
Το πικρό ποτήρι: Ο Καποδίστριας, η Ρωξάνδρα και η Ελλάδα
Η διαδρομή του Ιωάννη Καποδίστρια προς τη δόξα και τον θάνατο – από τη γέννησή του στα ενετοκρατούμενα Επτάνησα ως το τραγικό του τέλος στο Ναύπλιο. Η ιστορία του πρώτου Έλληνα κυβερνήτη, ενός μοναχικού ήρωα, που χάρισε χωρίς δεύτερη σκέψη τον εαυτό του στην Ελλάδα και στέγνωσε ακόμα και την καρδιά του για να ζήσει η πατρίδα του. Το πικρό ποτήρι το ήπιε συνειδητά μέχρι τέλους μόνος του, αφήνοντας «ορφανή» τη μοναδική γυναίκα που αγάπησε, τη Ρωξάνδρα Στούρτζα.
Ο Ιωάννης, σταυροφόρος της μόρφωσης, γιατρός των φτωχών, κοσμοπολίτης κοσμοκαλόγερος, ταμένος στην πατρίδα του, βάδιζε πάντα οδηγημένος αποκλειστικά και μόνον από τις Αρχές του, με Α κεφαλαίο, όπως εκείνος τις έγραφε. Γι’ αυτό και έπραττε τα «δέοντα» από τη στιγμή που γεννήθηκε μέχρι τη στιγμή που ξεψύχησε, δολοφονημένος από χέρι ελληνικό. Η Ρωξάνδρα τον παρακάλεσε να τον συντροφέψει καθώς ανέβαινε τον Γολγοθά του – αλλά οι Αρχές του τον ανάγκασαν να αρνηθεί...
Δυο ερωτευμένοι που δεν ήταν γραφτό να γίνουν ζευγάρι, αλλά σφράγισαν την ιστορία της Ελλάδας.
Οι μεγάλοι... μικροί: Οι αγωνιστές του 1821
Τι συμβαίνει όταν ο Θοδωρής κατεβαίνει με το γαϊδουράκι του από το βουνό, όπου κρύβεται με την οικογένειά του, για να πουλήσει ξύλα στην Τριπολιτσά, κι εκείνο λερώνει με λάσπες έναν Τούρκο; Όταν η Λασκαρίνα κλέβει μια βάρκα και ξανοίγεται στη θάλασσα για να κερδίσει ένα στοίχημα; Όταν ο Γιώργης χάνει ένα πρόβατο από το κοπάδι που βοσκάει; Όταν ο Κωνσταντής παίρνει μια δύσκολη απόφαση κρυφά από τη μητέρα του; Ή όταν η Μαντώ κρύβεται σε μια ντουλάπα για να κρυφακούσει μια πολιτική συζήτηση;
Ιστορίες εμπνευσμένες από την προσωπικότητα και τα βιογραφικά στοιχεία σημαντικών Ελλήνων κι Ελληνίδων στην παιδική τους ηλικία. Ιστορίες για εκείνους τους Μεγάλους που ως μικροί αντιμετώπισαν κάποια μικρή ή μεγαλύτερη δυσκολία που πιθανότατα έπαιξε τον δικό της ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους ή και στην πορεία της ζωής τους.
Η ελληνική Επανάσταση του 1821, τόμος Α΄
«…Υπάρχει κάτι που το θεωρώ βασικό και στον παρόντα καιρό. Δεν πρέπει να μικροποιούμε τους ανθρώπους που έζησαν στο παρελθόν και που δημιούργησαν το δικό μας παρόν (με ό,τι καλό ή κακό). Συχνά η μικροποίηση του χθες δεν γίνεται από αντικειμενικότητα αλλά σκοπιμότητά, κρύβει τη δική μας μικρότητα. Κάποιοι, όταν δεν μπορούν να φθάσουν ψηλά, προσπαθούν να κατεβάσουν τούς υψηλούς του χθες στα χαμηλά. Αυτό γίνεται σήμερα, εν ονόματι της «νέας διδακτικής» η εν ονόματι κάποιας νεφελώδους «αποδομητικής ιστορίας», με την οποία προσπαθούν να εξαλείψουν ό,τι μπορεί να λέγεται «έθνος» και «εθνικό», και πρώτα απ' όλα την εθνική ιστορία και εθνική λογοτεχνία, που εμπνέουν το εθνικό φρόνημα και την εθνική πολιτική της ανεξαρτησίας. Έτσι σπιλώνονται συστηματικά οι άνθρωποι πού δημιούργησαν το 1821».
Μια Ελληνίς της ιστορίας. Πορτραίτα γυναικών που έζησαν στην Επανάσταση του 1821
Ο πόλεμος της ανεξαρτησίας του 1821 έχει το δικό του καθιερωμένο πάνθεον μορφών-συμβόλων που έδρασαν και στα δύο κρίσιμα πεδία μάχης του αγώνα: του λόγου και του σπαθιού. Ποιητές και κλεφταρματολοί, Διαφωτιστές και πολιτικοί, Ρομαντικοί κήρυκες της ελευθερίας, όλοι τους μπουρλοτιέρηδες όχι μόνο στα θεμέλια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αλλά και του ευρωπαϊκού δεσποτισμού των αρχών του 19ου αιώνα. Κι όλοι τους άνδρες, με δυο τρεις εξαιρέσεις που υπογραμμίζουν ακριβώς την απουσία των γυναικών από το χρονικό του Αγώνα. Αφανείς ναι, αλλά όχι απούσες. Το ανά χείρας βιβλίο εστιάζει σε γυναίκες που έζησαν στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης και που, αν τις συναντήσουμε, παροικούν συνήθως ξεχασμένες στις υποσημειώσεις της Ιστορίας. Σύζυγοι, μητέρες, αδελφές αγωνιστών και επιφανών πολιτικών, έζησαν από κοντά τα συνταρακτικά γεγονότα που οδήγησαν στην πολυώδινη ίδρυση του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Στο μικρό αυτό φωτογραφικό συναξάρι συγκεντρώνονται φωτογραφίες τους που τραβήχτηκαν από τα μέσα της βασιλείας του Όθωνα έως και τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Γεωργίου Α'. Μεστωμένες πια, με τοπικές ενδυμασίες ή με ρούχα ευρωπαϊκά, αντικρίζουν -κάποιες ίσως και για πρώτη φόρα- τον φωτογραφικό φακό σε στούντιο της Αθήνας και ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων. Μέσα από την προσωπική τους ιστορία και τη φωτογραφική αφήγηση αναδύεται η εξέλιξη της μετεπαναστατικής ελληνικής κοινωνίας και η εδραίωση μιας αστικής τάξης με το βλέμμα στραμμένο προς τη μοντέρνα Ευρώπη. (Από τον εκδότη) "Οι γυναίκες αυτές, που στέκονται με αμηχανία ανάμεσα στον χαμένο κόσμο της παιδικής της ηλικίας και στον "θαυμαστό καινούργιο κόσμο" του καπιταλισμού, της εθνικής πολιτικής και του δημόσιου διαλόγου, απαιτούν από εμάς να της αντιμετωπίσουμε με σοβαρότητα ως υποκείμενα της Ιστορίας". (MARK MAZOWER)
Αλλέγκρα
Η Αλλέγκρα υφαίνει το νήμα της μοίρας δύο γενεών –τις χωρίζουν 200 χρόνια, τις ενώνει το «αίμα»– στο στημόνι του μυστικού συνδέσμου Byron’s Blacks (οι Μαύροι του Μπάυρον) με τον νέο ρομαντισμό – φιλελληνισμό της εποχής μας.
Μαζί με τις Νταλιάνα, Ζέλα, Άλισον, Άντυ, Εσμέ, Άννα, Ολίβια, Μπιάνκα, Έμμα, Τζούλια μοιραζόμαστε στιγμές αποκάλυψης και σοκ με τους απόγονους των φιλελλήνων εθελοντών του 1821 – Εγγλέζους, Σκωτσέζους, Γερμανούς, Ιταλούς, Γάλλους, Αμερικανούς, Πολωνούς, Ρώσους, Ισπανούς, Κορσικανούς… Ο «Άνθρωπος με τα Μαύρα», μεταμορφωμένος από το ξάφνιασμα της γενεαλογίας, επιστρέφει στο φονικό της Μαύρης Τρούπας, ανασταίνει έναν χαμένο κόσμο και σχεδιάζει κάτι ακραίο μα θαυμαστό ενόψει της 25ης Μαρτίου του 2021.
Αλλέγκρα, ένας αιφνίδιος βυρωνικός άνεμος γκρεμίζει τα αόρατα τείχη. Αλλέγκρα, το ξανακερδισμένο κέφι για ζωή που ρούφηξε η αδυσώπητη κρίση. Αλλέγκρα, το ξαναπέταγμα στα σύννεφα.
Το χελιδόνι της 25ης Μαρτίου 1821
Ένα χελιδόνι επιστρέφει στη φωλιά του, στο καμπαναριό της Αγίας Λαύρας, τον Μάρτιο του 1821 και παρατηρεί τις προετοιμασίες και το ξέσπασμα της επανάστασης, ενώ ταυτόχρονα θυμάται σκηνές από περασμένα καλοκαίρια, όταν προετοιμαζόταν ο ξεσηκωμός. Το κείμενο περιέχει πολύ πετυχημένες αναφορές σε στίχους δημοτικών τραγουδιών και το χελιδόνι λειτουργεί ως προάγγελος της ελευθερίας.
Όμορφα γραμμένο, με εύστοχες συναισθηματικες αναφορές στα δημοτικά τραγούδια που αναφέρονται στον ξεσηκωμό, είναι ένα νοσταλγικό βιβλίο από τα παλιά, πολύ κοντά στην παράδοση, που θα γλυκάνει μικρούς και μεγάλους.
Πολύ χρήσιμο στους εκπαιδευτικούς για το νηπιαγωγείο και το δημοτικό.
Επανάσταση 1821
Στα τοπία της πατρίδας μας σταματώ, κοιτάζω και αναγνωρίζω τα μέρη που δόθηκαν οι μάχες και γράφτηκε η ιστορία της νεότερης Ελλάδας.
Απλοί άνθρωποι, που ζούνε στα βουνά, στα χωριά, στα νησιά αυτού του τόπου, και άλλοι, ξενιτεμένοι, διανοούμενοι, έμποροι, στρατιωτικοί, όλοι, αιώνες τώρα, συνδέονται και αγωνίζονται, γιατί άλλο δεν έχουν στον νου τους παρά «ελευθερία και γλώσσα». Ξεχνάμε ότι μόνο 200 χρόνια μάς χωρίζουν από την επανάσταση του 1821. Ίσως γιατί προερχόμαστε από έναν πολιτισμό που μας κάνει να αισθανόμαστε ελεύθεροι ακόμα και όταν είμαστε πολιορκημένοι.
Το κόκκινο της Ανατολής
Σκαρφαλωμένη στις πλαγιές του Κίσαβου, μια μικρή πολιτεία μεγαλουργεί στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Ξένοι περιηγητές την επισκέπτονται για να γνωρίσουν από κοντά το «Μικρό Παρίσι», όπως την αποκαλούν. Είναι τα Αμπελάκια.
Όμως τι γυρεύει εδώ ο μεσιέ Λεκλέρ; Είναι «συλλέκτης» αρχαιοτήτων ή μελετητής χειρογράφων; Ο Χρόνης, ο μικρός βοηθός του πανδοχείου, παρακολουθεί τις κινήσεις του από σύμπτωση στην αρχή, από περιέργεια μετά. Έτσι οδηγείται στον πραγματικό στόχο του Γάλλου, να μάθει το μυστικό του κόκκινου της Ανατολής.
Ποιος θα το προδώσει;
Ο νεαρός Ίβος που επιστρέφει από την Ευρώπη γιατί αναστατώνει τους πρόκριτους και τους συντοπίτες του; Γιατί τα οράματά του σκοντάφτουν στην αντίδρασή τους;
