Ένα πολύ σκληρό ταρακούνημα για γονείς αποτελεί η μίνι σειρά τεσσάρων επεισοδίων του Neflix, «Adolescence» των Jack Thorne και Stephen Graham, που διηγείται την συγκλονιστική υπόθεση ενός 13χρονου αγοριού που συλλαμβάνεται για τη δολοφονία μιας συμμαθήτριάς του στη Μεγάλη Βρετανία. Πρόκειται για μια ιστορία που σοκάρει δείχνοντας πώς να βάλουμε φρένο στο θυμό των εφήβων πριν αυτοί χαθούν μέσα στον ψηφιακό λαβύρινθο και τις τοξικές διαδικτυακές ιδεολογίες.

Ωστόσο στην Ελλάδα, αν και δεν έχουμε φτάσει ακόμα (ευτυχώς) σε δολοφονία εφήβου από έφηβο, τα πράγματα φαίνεται να δυσκολεύουν τα τελευταία χρόνια αναφορικά με την βία στα παιδιά.

Πόσο καλά ξέρουμε πραγματικά τι περνούν τα παιδιά μας; Από πού πηγάζει η μοναξιά τους και πως η τεράστια πίεση των social media αυξάνει τον θυμό και τις βίαιες συμπεριφορές.

andreopoulou-sofia


Η κ. Σοφία Ανδρεοπούλου, MSc Ψυχολόγος – Παιδοψυχολόγος και συγγραφέας του βιβλίου «Εφηβεία: η μεγάλη έκρηξη – και πώς θα επιβιώσετε ως γονείς» μιλώντας στην Κυριακάτικη Απογευματινή δίνει όλες τις απαντήσεις.

Παρατηρούμε μια μεγάλη ένταση στους κύκλους των εφήβων σήμερα. Ποιος είναι σήμερα ο φόβος και η η αγωνία των εφήβων που οδηγούν σε αυτήν την ένταση;


Η εφηβεία ανέκαθεν ήταν μια δύσκολη περίοδος γεμάτη άγχη και ανασφάλειες. Ωστόσο, φαίνεται πως τον τελευταίο καιρό η ένταση των εφήβων έχει φτάσει σε πολύ υψηλά επίπεδα. Γιατί; Είναι νωρίς για να δώσουμε μια επιστημονικά τεκμηριωμένη απάντηση, αλλά η δική μου εντύπωση από τη δουλειά που κάνω με εφήβους είναι πως υπάρχουν τουλάχιστον δύο παράγοντες που συμβάλλουν στην ένταση αυτή: από τη μια μεριά, οι ενήλικες (γονείς και εκπαιδευτικοί) στη ζωή των εφήβων που μοιάζουν χαμένοι και οι ίδιοι, συχνά χωρίς αξίες, χωρίς να πιστεύουν σε θεσμούς και αρχές, χωρίς ελπίδα για το αύριο. Από την άλλη, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με όλες τις παράλογες αντιδράσεις, τις ψεύτικες ειδήσεις, τη βιτρίνα και τις προκλήσεις τους. Ανάμεσα σε ενήλικες που δεν καταφέρνουν να λειτουργήσουν θετικά και στο διαδίκτυο οι έφηβοι συνθλίβονται, όχι μόνο νιώθουν απέραντη ανία, μοναξιά, αγωνία για το μέλλον, αλλά ακόμα και απελπισία καθώς συχνά τα πάντα γύρω τους δημιουργούν την εντύπωση πως το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό. Απόρροια όλων αυτών είναι η βια που εκδηλώνουν όλο και συχνότερα οι έφηβοι, είτε εναντίον του εαυτού τους είτε εναντίον άλλων.


Ποιες είναι οι αιτίες που ένας έφηβος σήμερα μπορεί να υιοθετήσει βίαιες απόψεις και πράξεις;

Είναι αλήθεια ότι αρκετοί έφηβοι αντιδρούν βίαια με τον ένα ή τον άλλο τρόπο – περιθωριοποιώντας, προσβάλλοντας, απειλώντας, ακόμα και χτυπώντας συνομηλίκους. Υπάρχουν πολλές μορφές βίας και πολλές αιτίες για την βια αυτή. Θα μπορούσαμε να πούμε πως μια βασική αιτία είναι η ίδια η εφηβεία, που είναι μια δύσκολη περίοδος, γεμάτη σωματικές αλλαγές, συναισθηματικά σκαμπανεβάσματα, άγχη και δυσκολίες. Όλα αυτά κάνουν τους εφήβους να νιώθουν άσχημα, να αντιδρούν παρορμητικά, και ενίοτε επιθετικά.

Ωστόσο, νομίζω πως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι σημερινοί έφηβοι μεγαλώνουν μέσα σε μια κουλτούρα βιας. Όταν εμείς οι ενήλικες φωνάζουμε, βρίζουμε, δεν μπορούμε να αντέξουμε κάποιος να διαφωνεί μαζί μας, όταν παίζουμε ξύλο στα γήπεδα, προσβάλουμε τα παιδιά ή τους συντρόφους μας, καυγαδίζουμε στους δρόμους – ε, τότε, τι περιμένουμε; Δεν είναι αναμενόμενο οι έφηβοι που έχουν γαλουχηθεί με την νοοτροπία αυτή, να λειτουργούν βίαια; Αν προσθέσουμε στη δική μας στάση και το αναίτιο «μίσος» (hate/haters) που καλλιεργείται μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τότε καταλαβαίνουμε πως δεν είναι καθόλου παράξενο το φαινόμενο της εφηβικής βίας.

Ουσιαστικά, οι έφηβοι λειτουργούν βίαια για δύο λόγους: 1) έχουν «μάθει» να αντιδρούν βίαια 2) δεν έχουν μάθει να αντιδρούν με καλύτερο τρόπο. Δεν έχουν μάθει ότι μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους, να διεκδικήσουν αυτό που χρειάζονται, να επιλύσουν συγκρούσεις και διαφορές με άλλον τρόπο εκτός από τη χρήση βίας. Η βίαιη αντίδραση είναι η πρώτη που τους έρχεται στο μυαλό μόλις νιώσουν αδικημένοι, στριμωγμένοι, πιεσμένοι, ακόμα και βαριεστημένοι.


Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς από τα πρώτα χρόνια του Δημοτικού, για να μην οδηγηθεί ένας έφηβος στη μοναξιά, την ανασφάλεια, την ανάγκη αποδοχής, την ανάγκη να ανήκει κάπου στα χρόνια του Γυμνασίου και του Λυκείου;


Χαίρομαι που αναφέρεστε στο δημοτικό. Πράγματι θα έπρεπε από το δημοτικό να δουλέψει ο γονιός ώστε να έχει καλύτερη εφηβεία το παιδί του. Βέβαια πρέπει να ξεκαθαρίσουμε κάτι: ό,τι κι αν κάνουν οι γονείς, οι έφηβοι δυστυχώς θα βιώσουν κάποια δυσάρεστα συναισθήματα, θα νιώσουν ανασφάλεια και μοναξιά, θα νιώσουν την ανάγκη να τους αποδεχτούν και να ανήκουν κάπου. Τα συναισθήματα και οι ανάγκες αυτές είναι αναπόσπαστα κομμάτια του μεγαλώματος, της ωρίμανσης του ατόμου. Τόσο εμείς οι γονείς όσο και οι έφηβοί μας πρέπει να το πάρουμε απόφαση ότι η μοναξιά, η ανασφάλεια, το άγχος είναι κομμάτια της ζωής μας και πρέπει να μάθουμε να τα διαχειριζόμαστε. Εμείς οι γονείς δεν μπορούμε να προστατεύσουμε το παιδί μας από το να βιώσει κάποια δυσάρεστα συναισθήματα. Μπορούμε μόνο να του/της δώσουμε τα εργαλεία για να μπορεί να τα διαχειριστεί όσο το δυνατόν καλύτερα.
Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να προσπαθούμε να προσφέρουμε στο παιδί μας την ασφάλεια ότι εμείς το αποδεχόμαστε, με τα ελαττώματα και τα προτερήματά του, και ότι είμαστε εκεί για εκείνο ακόμα και όταν δεν λειτουργεί καλά. Ύστερα είναι σημαντικό σε όλες τις ηλικίες να δείχνουμε στο παιδί μας με το παράδειγμα και τη στάση μας ότι αντέχουμε τα δυσάρεστα πράγματα που συμβαίνουν και ότι μπορεί και εκείνο να τα αντέξει με τη βοήθειά μας – και ίσως μάλιστα να μάθει και κάτι μέσα από αυτά. Τέλος, νομίζω πως θα βοηθούσε πολύ να διδάσκουμε στο παιδί μας από το δημοτικό τρόπους να υπερασπίζεται τον εαυτό του και να διαχειρίζεται τις συγκρούσεις χωρίς βια. Να διδάσκουμε, με το παράδειγμα μας (και όχι μόνο με κηρύγματα που δεν εφαρμόζουμε) ότι η βια είναι το πρόβλημα, δεν είναι η λύση. Καμία βια δεν πρέπει να είναι αποδεκτή από εμάς, ούτε βέβαια πρέπει να την επιτρέπουμε στον εαυτό μας ή σε κάποιο άλλο μέλος της οικογένειες. Πρέπει να είμαστε έμπρακτα κατά της βιας και υπερ της ειρηνικής επίλυσης των προβλημάτων που προκύπτουν στη ζωή μας και να το διδάσκουμε στα παιδιά μας από πολύ μικρής ηλικίας – διαφορετικά, θα έχουμε εφήβους που θα είναι εύκολο να παρασυρθούν από την κουλτούρα της βιας.



Τι προτείνετε στους γονείς να κάνουν για να προστατεύσουν τα αγόρια τους από τα κακά ανδρικά πρότυπα του YouTube και του TikTok, που τα τροφοδοτούν με θυμό και μίσος;


Θυμό και μίσος καλλιεργούν οι ενήλικες και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τόσο στα αγόρια όσο και στα κορίτσια. Σήμερα, πολλά κορίτσια φέρονται βίαια, απλώς όχι πάντα δέρνοντας αλλά με άλλους τρόπους (όπως με συναισθηματικούς εκβιασμούς, απειλές στο διαδίκτυο, κα). Οπότε ίσως ως γονείς πρέπει να δούμε την αλήθεια: τα κακά πρότυπα δεν έχουν φύλο και δεν καλλιεργούνται μόνο από το διαδίκτυο. Ασφαλώς οι έφηβοι (όλων των φύλων) «μαθαίνουν» λάθος αντιδράσεις από το διαδίκτυο, αλλά επίσης τις μαθαίνουν και από εμάς τους ίδιους. Haters δεν υπάρχουν μόνο διαδικτυακά. Όταν εμείς τα βάζουμε με όποιον εκφράζει άλλη άποψη από τη δική μας, με όποιον υποστηρίζει άλλη ομάδα από τη δική μας, με όποιον ψηφίζει άλλο κόμμα από εμάς, τότε δεν «διδάσκουμε» και στα αγόρια και στα κορίτσια μας να αντιδρούν αρνητικά, να επιτίθενται, να μην σέβονται;

Το πρώτο, λοιπόν, που θα πρότεινα στους γονείς θα ήταν να αναγνωρίσουν τι υπάρχει στη δική τους στάση που πιθανώς διδάσκει λάθος πράγματα στα παιδιά τους. Το δεύτερο που θα πρότεινα θα ήταν να δώσουν προτεραιότητα στη σχέση τους με τα παιδιά τους σε όποια ηλικία κι αν βρίσκονται. Μόνο μέσα από μια αληθινά καλή, ουσιαστική σχέση με τον γονιό θα μάθει ο έφηβος να σκέφτεται και να συμπεριφέρεται καλά, να σέβεται τους άλλους, να επικοινωνεί, να κάνει σχέσεις. Μόνο μέσα από την αγάπη με τους γονείς του θα μάθει ο έφηβος να αγαπάει τον εαυτό του και τους άλλους ανθρώπους. Θα μάθει να ζει όχι μέσα στο μίσος και τη βια αλλά μέσα στη συνεννόηση και την αγάπη.

Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στην Κυριακάτικη Απογευματινή στις 30 Μαρτίου 2025