Πέρασαν πάνω από πέντε χρόνια από τα τέλη του 2011 όταν, σε πείσμα των δίσεκτων και για τον εκδοτικό χώρο καιρών, οι καλές εκδόσεις «Γρηγόρη» ξεκίνησαν μια νέα εκδοτική σειρά με τίτλο «Γαλλόφωνη Λογοτεχνία» στην οποία είχα την ευκαιρία να αναφερθώ σε προηγούμενη ανάρτησή μου πριν από ένα περίπου χρόνο .Χάρη στις άοκνες προσπάθειες του επιστημονικού υπεύθυνου της σειράς Κου Δημήτρη Φίλια, Καθηγητή Λογοτεχνικής Μετάφρασης και Συγκριτικής Γραμματολογίας στο Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας του Ιονίου Πανεπιστημίου, έχουν εκδοθεί, μέχρι σήμερα, δέκα βιβλία που στοχεύουν κυρίως στην προβολή μεταφράσεων έργων όλων των λογοτεχνικών ειδών γαλλόφωνων συγγραφέων από όλες τις γωνιές της υφηλίου αναδεικνύοντας έτσι τη γλωσσική και πολιτισμική πολυμορφία αλλά, ουσιαστικά, στηρίζοντας την ελληνική γλώσσα. Από τα δέκα αυτά βιβλία, τα έξι είναι θεατρικά, τα τρία ανήκουν στην πεζογραφία, ενώ ένα εντάσσεται στο δοκιμιακό είδος. Πληροφορούμαστε μάλιστα ότι επίκειται η έκδοση του ενδέκατου βιβλίου της σειράς το οποίο θα εγκαινιάζει την ενσωμάτωση και του ποιητικού είδους στη σειρά.

Και ενώ παρακολουθούσαμε την συνέχιση της πορείας της εκδοτικής αυτής σειράς, πριν από δύο περίπου μήνες, εκδότης και επιστημονικός υπεύθυνος μας επεφύλασσαν μια έκπληξη πρώτου μεγέθους : Την έκδοση, σε γαλλική μετάφραση του Δημήτρη Φίλια, του θεατρικού έργου « Εχθροί εξ αίματος » του γνωστού και αγαπητού σε όλους μας αναγνωρισμένου καλλιτέχνη των Κόμικς αλλά και συγγραφέα, Αρκά ! Οι εκδόσεις «Γρηγόρη» επιχειρούν έτσι τη διεύρυνση της θεματικής τους στόχευσης προσφέροντας στο ευρύτερο παγκόσμιο γαλλόφωνο αναγνωστικό κοινό την ευκαιρία να γνωρίσει μια διαφορετική νεοελληνική γραφή η οποία, εδώ και τριάντα πέντε περίπου χρόνια ,μέσα από το χιούμορ, τον αυτοσαρκασμό και, μερικές φορές, ειρωνικούς και σκωπτικούς χρωματισμούς, μάς ευθυμεί ασκώντας όμως, παράλληλα , κριτική και θέτοντας ζητήματα και προβληματισμούς γύρω από τη ζωή του σημερινού ανθρώπου. Με ιδιαίτερη μάλιστα χαρά, διαβάζουμε ότι η μετάφραση αυτή φιλοδοξεί να αποτελέσει το πρώτο βιβλίο μιας νέας εκδοτικής σειράς η οποία θα έχει τον τίτλο «Νεοελληνική Λογοτεχνία σε μετάφραση» και που, με επιστημονικό υπεύθυνο τον Καθηγητή Δημήτρη Φίλια, θα στοχεύει στη γνωριμία του παγκόσμιου κοινού που δεν γνωρίζει την ελληνική γλώσσα, με αντιπροσωπευτικές λογοτεχνικές νεοελληνικές φωνές .

Το «Εχθροί εξ αίματος» είναι μια εντελώς απροσδόκητη δημιουργία του Αρκά σε θεατρική φόρμα. Πρόκειται για μια αριστουργηματική μαύρη κωμωδία που συνδυάζει, με ιδανικό τρόπο, μακάβρια στοιχεία με σπαρταριστές κωμικές στιγμές .Ευρηματική η υπόθεση : Μετά από ένα ατύχημα, ο Εγκέφαλος πέφτει σε κώμα. Τα υπόλοιπα ζωτικά όργανα, χτυπημένα κι αυτά και χωρίς ηγεσία, ορίζουν μια συνάντηση για να εκτιμήσουν την κατάσταση. Στη συνάντηση έρχονται πρώτα το Παχύ και το Λεπτό Έντερο και αρχίζουν να συζητούν για το επεισόδιο, διαφωνώντας έντονα. Στη συζήτηση θα ενσωματωθεί και το Δεξί Νεφρό . Μέσα από αντεγκλήσεις, αντιπαραθέσεις και ξεκαρδιστικούς διαλόγους, θα αρχίσει να αποκαλύπτεται μια άλλη πλευρά των πραγμάτων. Αθέατες πτυχές και κρυμμένα μυστικά θα βγουν στην επιφάνεια .Τελικά, τα ευγενή όργανα όπως η Καρδιά, οι Νεφροί και οι Πνεύμονες έχουν συνωμοτήσει στην κατάληξη του ημιθανούς οργανισμού ,με σκοπό να μεταμοσχευθούν σε ένα νέο και υγιές σώμα ; Mήπως πίσω από την απειλή της προδοσίας και τον φόβο του θανάτου ,κρύβεται η τάση κυριαρχίας του ενός σε βάρος του συνόλου ; Το ζητούμενο λοιπόν είναι ποιος θα βγει τελικά νικητής από αυτή τη «βιολογική» κρίση πίσω από την οποία θα μπορούσαμε να «διαβάσουμε» την οικονομική και ηθική κρίση που ταλανίζει τη χώρα μας εδώ και χρόνια…

Ως γνώστης του θεατρικού λόγου και δόκιμος μεταφραστής, ο Καθηγητής Δημήτρης Φίλιας γνωρίζει καλά τον τύπο κειμένου που έχει μπροστά του καθώς και την γλωσσική λειτουργία όπως και τα μεταφραστικά προβλήματα που καλείται να επιλύσει με την ανάλογη στρατηγική. Μεταφράζω θέατρο από τα ελληνικά στα γαλλικά συνιστά μια σύνθετη διαδικασία, καθώς προϋποθέτει, πέρα από τη γνώση της γλώσσας του πρωτοτύπου σε γραμματικό, συντακτικό και λεξιλογικό επίπεδο, και την πλήρη κατανόηση του ύφους, των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και του πολιτιστικού φόντου αυτού αφού μετάφραση σημαίνει πολιτισμική μεταφορά. Ο εντοπισμός και η άριστη κατανόηση των παραπάνω είναι το πρώτο και πιο σημαντικό βήμα προκειμένου να μεταφερθεί στο ακέραιο το νόημα του πρωτοτύπου. Για όσες και όσους από εμάς γνωρίζουμε τον μεταφραστή εδώ και δεκαετίες, η επιλογή του Αρκά αποτελεί μια νέα μεγάλη πρόκληση να δοκιμάσει τις δυνάμεις του στον δύσβατο χώρο της απόδοσης από τα ελληνικά στα γαλλικά έργων της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Να θυμίσουμε ότι, πριν από αρκετά χρόνια και συγκεκριμένα το 1995, με επιχορήγηση του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου της Γαλλίας, είχε εκδοθεί η δόκιμη γαλλική του μετάφραση του «Πρωτομάστορα» του Νίκου Καζαντζάκη ( δίγλωσση έκδοση εκδόσεις A.Die ).

Η περίπτωση όμως της απόδοσης στη γαλλική γλώσσα ενός τόσο ιδιαίτερου θεατρικού κειμένου όπως των «Εχθρών εξ αίματος», αποτελεί κυρίως μια πρόκληση για τον μεταφραστή λόγω του ότι το κείμενο εντάσσεται σαφώς στα «ειδικά» κείμενα ,όχι μόνο ως λογοτεχνικό προϊόν ,αλλά και ως μια ιδιαίτερη υφολογική κατάθεση .Μια απρόσμενη και εκτός λογικής συγκρουσιακή σχέση διανθισμένη από κωμικά στοιχεία και ειρωνική διάθεση, βασισμένη σε ένα λεξιλόγιο όπου δεσπόζει η αργκό ,εξυπηρετεί τους καταγγελτικούς- συμβολικούς σκοπούς του δημιουργού. Η επιτυχία της μετάφρασης του Δημήτρη Φίλια δεν πηγάζει μόνο από την γνώση του έργου και τη γραφής του Αρκά. Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα αξιοπρόσεκτο μεταφραστι¬κό εγχείρημα, μια απόδοση που προσπαθεί να παρακο¬λουθήσει τις ψυχικές διακυμάνσεις, τους χρωματισμούς και τους συμβολισμούς του πρωτοτύπου δίχως τάση προς οποιαδήποτε μορφή μεταφραστικών αυθαιρεσιών ή διογκώσεων, αποκλίσεων ή ελευθεριοτήτων στη γαλλική. Ένα μετάφρασμα στο οποίο, με σεβασμό στο πνεύμα και το γράμμα του πρωτότυπου κειμένου αλλά και εμπιστοσύνη στον προσωπικό του γλωσσικό εξοπλισμό, ο Καθηγητής Κύριος Φίλιας προσφέρει μια ενδιαφέρουσα γαλλική εκδοχή παρακολουθώντας προσεκτικά τις εικόνες, το ρυθμό, την ηχηρότητα του νοήματος, προ¬σεγγίζοντας και αποδίδοντας άλλοτε τον ρεαλισμό και άλλοτε τη μεταφορικότητα και το συμβολισμό της συγκρουσιακής συνάντησης ανάμεσα στα όργανα του ανθρώπινου σώματος. Eίναι φανερή η μεγάλη εμπειρία που έχει αποκομίσει από μεταφράσεις από τα γαλλικά στα ελληνικά πολυεπίπεδων θεατρικών έργων, από Μολιέρο μέχρι Ντε Βος, Μελκιό ,Λαγκάρς και Φρεσέτ, συγγραφέων που του προσέφεραν την ευκαιρία να δοκιμαστεί στην επιλογή μορφολογικών και συντακτικών δομών, σημασιολογικών αντιστοιχιών και υφολογικών καινοτομιών . Οι επισημάνσεις αυτές μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι βρισκόμαστε μπροστά σε έναν μεταφραστή ταλαντούχο συνδη¬μιουργό, βαθύ γνώστη της κοινωνιογλωσσικής ομάδας στην οποία ανήκουν οι αποδέκτες - χρήστες του μετα-φράσματός του, δηλαδή το γαλλόφωνο κοινό. Γνωρίζει ότι στο χώρο του θεάτρου, η σπουδαιότητα της άμεσης επικοινωνιακής εντύπωσης εί¬ναι μεγαλύτερη από ότι στο χώρο της ποίησης και της πρόζας, όπου συχνά απαιτούνται ειδικές προσαρμογές. Συνυπολογίζει πάντοτε τόσο τη θεατρική διασκευή ενός έργου ως μέσον προσαρμογής στα δεδομένα του Γάλλου αναγνώστη, όσο και τη σκηνική παρουσίαση και διδασκαλία του έργου από τον πιθανό μελλοντικό σκηνοθέτη .

Κλείνοντας, να ευχηθούμε οι «Εχθροί εξ αίματος» του Αρκά να βρουν την απήχηση που τους αξίζει στο γαλλόφωνο αναγνωστικό κοινό και στη νέα εκδοτική σειρά «Νεοελληνική Λογοτεχνία σε μετάφραση» των εκδόσεων «Γρηγόρη» καλή και δημιουργική πορεία στη σημαντική αυτή προσπάθεια να ακουστεί η σύγχρονη λογοτεχνική φωνή στο εξωτερικό. Aλλά και η σειρά «Γαλλόφωνη Λογοτεχνία» ,βασισμένη στην εμπειρία περισσοτέρων από πέντε χρόνων ζωής ,θα συνεχίσει ασφαλώς να προσφέρει στο ελληνόφωνο αναγνωστικό κοινό κείμενα από άλλους γαλλόφωνους πολιτισμικούς προορισμούς προωθώντας τη Γαλλοφωνία. Οι εκδόσεις «Γρηγόρη» ,βασισμένες στην εκδοτική εμπειρία δεκαετιών και με αρωγό τον αμισθί επιστημονικό υπεύθυνο των δυο σειρών, Καθηγητή Δημήτρη Φίλια, συνεχίζουν να τολμούν και να καινοτομούν και τα βιβλία αυτά δεν πρέπει να απουσιάζουν από καμιά σχολική, πανεπιστημιακή, δημοτική ή άλλη βιβλιοθήκη !